عکس: گتی ایمیج
عکس: گتی ایمیج

آن‌گونه که فکر می‌کنید، کارتاژی‌ها نبودند

تحقیقات جدید نشان می‌دهد که شهر باستانی دیدو چقدر متنوع بوده است

بسیاری از افسانه‌ها به آغاز کارتاژ، شهری باستانی در تونس امروزی، مربوط می‌شوند. بنیانگذار آن، ملکه دیدو، پناهنده‌ای از شهر فنیقی صور (که اکنون در لبنان است)، ظاهراً با پادشاه محلی توافق کرده بود تا هر چقدر زمین را که بتوان با پوست گاو نر احاطه کرد، برای شهر فرضی خود بردارد - و سپس پوست را به نوارهای باریک ببرد و آنها را سر به ته به هم وصل کند تا تپه‌ای را در بر بگیرد که به مرکز شهر تبدیل شد و باقی ماند. بعدها، گفته می‌شود که او عاشق آئنیاس (Aeneas)، شاهزاده‌ای تروایی شد که پس از ویرانی شهر بومی‌اش توسط ارتش یونان، از آنجا فرار می‌کرد.

اما این، محدودیت نفوذ یونانی بر روایت معمول تاریخ اولیه کارتاژ است. بنابراین، جالب است که اثری که به تازگی در مجله Nature توسط دیوید رایش (David Reich)، دیرینه‌شناس ژنتیک در دانشگاه هاروارد، و همکارانش منتشر شده است، نشان می‌دهد که ساکنان این شهر از قرن ششم تا دوم قبل از میلاد از نظر ژنتیکی بسیار بیشتر از فنیقی‌ها، یونانی بوده‌اند و سهم بیشتری از شمال آفریقا و سیسیل داشته‌اند.

تقریباً هیچ اختلافی وجود ندارد که کارتاژ زندگی خود را در قرن نهم به عنوان یک پست تجاری و شهر دختر صور آغاز کرد، در زمانی که صور و همسایگان لوانتینی آن، غول‌های تجاری مدیترانه بودند. سپس امپراتوری خاص خود را توسعه داد و یک فرهنگ متمایز اما همچنان سامی، معروف به - پس از ریشه‌هایش در فنیقیه - پونیک (Punic). اما این تسلط فرهنگی لزوماً به این معنا نیست که ریشه ساکنان عمدتاً فنیقی بوده است، درست همانطور که ریشه آمریکایی‌های مدرن عمدتاً بریتانیایی نیست.

و اینگونه می‌شود. دکتر رایش و همکارانش داده‌های ژنتیکی را از 17 اسکلت که در خود کارتاژ حفاری شده بودند، از 86 اسکلت دیگر که در سایر سکونتگاه‌های پونیک در شمال آفریقا، سیسیل، ساردینیا و اسپانیا کشف شده بودند، و از 25 فرد دفن شده در اخزیو (Akhziv) و بیروت، مکان‌های مهم فنیقی در نزدیکی صور، جمع آوری کردند. سپس محققان این ژنوم‌ها را با یکدیگر و با داده‌های از پیش موجود از مکان‌های معاصر دیگر در بخش‌های دیگر مدیترانه، مانند دریای اژه، مقایسه کردند.

به طور جالب توجه، دکتر رایش و تیمش دریافتند که در واقع، یک مخلوط ژنتیکی قابل تشخیص وجود دارد که می‌توان آن را "پونیک" توصیف کرد. اما این، ارتباط کمی با فنیقیه داشت. در عوض، ژنوتیپ‌های یونانی، شمال آفریقایی و سیسیلی را در خود جای داده بود.

سکونتگاه‌های متعدد پونیک در شمال آفریقا و سیسیل به توضیح اختلاط از آن بخش‌های جهان کمک می‌کنند. اما نفوذ یونانی تعجب آور است. یونانی‌ها و کارتاژی‌ها رقیب بودند - و در واقع، در طول تلاش‌های مربوطه خود برای استعمار سیسیل، مکرراً در جنگ با یکدیگر درگیر شدند.

همچنین تعجب آور بود که اگرچه اسپانیا و ساردینیا نیز میزبان سکونتگاه‌های پونیک بودند که چندین نمونه از آنها در این تحقیق شرکت داشتند، اما تعداد کمی از بلوک‌های ژنی از افراد محلی در آنجا وارد این ترکیب شدند. این که آیا مهاجران پونیک به دلایل نخوت، تعصب یا چیز دیگری خود را جدا نگه داشته‌اند، همچنان مرموز است.

پایان کارتاژ وحشیانه بود. دو جنگ قرن سوم با رم، آن را از پایگاه‌های سیسیل، ساردینیا و اسپانیایی خود محروم کرد و جنگ سوم، در 146 قبل از میلاد، منجر به نابودی فیزیکی آن و به بردگی کشیدن مردمش شد. رومی‌های خرافاتی فکر می‌کردند که این یک پایان از پیش تعیین شده است، مانند طرح یک تراژدی یونانی. زیرا افسانه حاکی از آن بود که رابطه عاشقانه بین دیدو و آئنیاس با یک نزاع به پایان رسید، پس از آن دیدو خودکشی کرد و آئنیاس و نسل او را نفرین کرد و آئنیاس به ایتالیا رفت. در آنجا، نوادگانش، رومولوس و رموس (Romulus and Remus)، شهری را تأسیس کردند که در نهایت از کارتاژ انتقام گرفت. ممکن است نفرین دیدو نتیجه معکوس داده باشد. ¦