نوسان سیاست‌های ترامپ، آسیا را به سمت پکن سوق می‌دهد

این می‌تواند پرنوسان‌ترین لحظه ژئوپلیتیکی در منطقه هند-پاسفیک از زمان جنگ جهانی دوم باشد. عدم قطعیت شدید پیرامون سیاست‌های دولت ترامپ، متحدان و شرکای ایالات متحده را به بررسی امکان اتکای کمتر به ایالات متحده و چرخش بیشتر به سمت چین سوق می‌دهد. بعید است تعلیق ۹۰ روزه تعرفه‌های سنگین رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، بر دوستان و دشمنان به طور یکسان، نگرانی‌های منطقه‌ای را از بین برده باشد. اما سیاست ایالات متحده به تنهایی برای ایجاد این تغییر کافی نیست؛ پکن نیز باید از نقطه عطف ژئوپلیتیکی نوظهور سرمایه‌گذاری کند تا از تغییر بلندمدت به سوی منطقه‌ای چین‌محور اطمینان حاصل کند.

به ویتنام نگاه کنید، نهایت استراتژیست محافظه‌کار (hedger) در هند-پاسفیک. این کشور با دقت روابط خود را با چین و ایالات متحده متعادل کرده است و هر دو را «شریک راهبردی جامع» می‌داند – بالاترین سطح شراکت که هانوی می‌تواند ارائه دهد. این ماه، ویتنام از رئیس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ، در هانوی استقبال کرد، جایی که دو طرف تعهد کردند که سطح شراکت خود را حتی بالاتر ببرند. این پیامی عمدی از سوی ویتنام به ایالات متحده بود که به تازگی با نرخ تعرفه ۴۶ درصدی مواجه شده بود، مبنی بر اینکه این کشور گزینه‌های دیگری نیز دارد.

و شی نقش مخل را به نحو احسن ایفا کرد: او با اشاره واضحی به تعرفه‌های ترامپ، ویتنام را ترغیب کرد تا در برابر «قُلدرمآبی یک‌جانبه» مقاومت کند. شی همچنین هشدار داد که «جنگ‌های تجاری و جنگ‌های تعرفه‌ای برنده‌ای ندارند و حمایت‌گرایی (protectionism) راه به جایی نمی‌برد.» ترامپ به جای اشاره به طنز بودن سخنان رهبر چین در مورد حمایت‌گرایی، صرفاً پاسخ داد که چین احتمالاً در تلاش است تا ایالات متحده را «پیچاند». شی به مالزی و کامبوج رفت – که به ترتیب با تعرفه‌های ۲۴ و ۴۹ درصدی ایالات متحده روبرو بودند – تا استدلال مشابهی را مطرح کند.

متحدان سنتی ایالات متحده در آسیای شمال شرقی نیز در حال جستجوی امکانات با چین هستند. نمایندگان ژاپن و کره جنوبی در اواخر ماه مارس با همتایان چینی خود دیداری را برای بحث در مورد همکاری‌های اقتصادی و تجاری به پایان رساندند – این اولین تعامل از این دست در پنج سال گذشته بود. رسانه‌های دولتی پکن بعداً اعلام کردند که سه کشور توافق کرده‌اند برای خنثی کردن تعرفه‌های ایالات متحده همکاری کنند؛ توکیو و سئول توصیف پکن از مذاکرات را رد کردند. هان داک-سو، رئیس‌جمهور موقت کره جنوبی، تعهد داد که سئول با چین همراه نخواهد شد و مذاکرات دوجانبه با ایالات متحده را ترجیح می‌دهد. ژاپن نیز همین کار را می‌کرد، هرچند هفته گذشته شینزو ایشیبا، نخست‌وزیر ژاپن، با ارسال نامه‌ای به شی و درخواست مذاکرات تجاری، سیاست محتاطانه خود را ادامه داد.

در حالی که توانایی چین برای از سرگیری مذاکرات مشترک با ژاپن و کره جنوبی ممکن است سرآغاز چیزی جدید باشد، واقعیت این است که احساسات ضد چینی و سوءظن به پکن در میان ژاپنی‌ها و کره‌ای‌ها همچنان بالا است. بر اساس داده‌های نظرسنجی، مخالفت عمومی اخیراً به بالاترین حد خود رسیده است. علاوه بر این، هر دو متحد، از عوامل حیاتی راهبرد هند-پاسفیک واشنگتن برای مقابله با چین و کره شمالی بوده‌اند. برای اینکه آنها شروع به اتکای بیشتر به چین کنند، تغییرات بسیار بیشتری در سیاست ایالات متحده لازم است.

در آسیای جنوبی، از اکتبر، زمانی که دو طرف پس از چندین سال بن‌بست نظامی بر سر بازگشت به وضعیت سابق در مرز هیمالیا توافق کردند، صحبت‌های زیادی در مورد تنش‌زدایی بالقوه بین هند و چین مطرح شده است. اخیراً، نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، از روابط «بسیار قوی» چین و هند تمجید کرد. اگرچه شراکت ایالات متحده و هند به طور تاریخی قوی است – مودی یکی از اولین رهبران خارجی بود که در فوریه در کاخ سفید با ترامپ دیدار کرد – اقدامات ترامپ غیرقابل پیش‌بینی باقی مانده است. بنابراین، مودی ممکن است به دنبال محافظه‌کاری (hedging) با چین باشد تا در صورت بهبود ناگهانی روابط ایالات متحده و چین، به لحاظ راهبردی رها نشود.

نهایتاً در اقیانوسیه، ترکیب انحلال کمک‌های خارجی ایالات متحده توسط دولت ترامپ و رد تغییرات آب و هوایی – که هر دو در اولویت دستور کار کشورهای جزایر اقیانوس آرام هستند – به نظر می‌رسد آنها را متقاعد کرده است که چین را به جای ایالات متحده به عنوان یک شریک راهبردی کلیدی ترجیح دهند. حتی قبل از شوک تعرفه‌های ۲ آوریل، بارون واقا، دبیرکل انجمن جزایر اقیانوس آرام، استدلال کرده بود که کشورهای جزایر اقیانوس آرام باید برای یافتن «گزینه‌های دیگر برای همکاری» به جای شراکت با واشنگتن با یکدیگر همکاری کنند. پس از اعلام تعرفه‌ها، جیمز ماراپه، نخست‌وزیر پاپوآ گینه نو، نکات مطرح شده توسط پکن را تکرار کرد و گفت: «اگر بازار ایالات متحده به دلیل این تعرفه دشوارتر شود، ما به سادگی کالاهای خود را به بازارهایی هدایت خواهیم کرد که در آنجا احترام متقابل [تاکید از من است] وجود دارد و موانع مصنوعی نیست.» حداقل از زمان اولین دولت ترامپ، واشنگتن با موفقیت در منطقه با پکن رقابت کرده است، اما چین اکنون یک گشایش استراتژیک واضح می‌بیند.

یک پیروزی سریع برای پکن توزیع کمک‌های بسیار مورد نیاز خواهد بود. بر اساس شهادت عمومی کنگره توسط رئیس فرماندهی آفریقای ایالات متحده (Africom)، چین در حال حاضر در حال تلاش برای «تکثیر» برنامه‌های آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده (USAID) که در آفریقا لغو شده‌اند، است. تاکنون، برنامه‌های جدید چین کمتر از USAID موثر بوده‌اند، اما بعید نیست این امر چین را از تلاش برای انجام همین کار برای جزایر اقیانوس آرام بازدارد.

صرف‌نظر از سطح موفقیت پکن، حذف ناگهانی برنامه‌های USAID طبیعتاً به پیشبرد «offensive charm» (جذابیت تهاجمی) چین کمک خواهد کرد. به عنوان مثال، پس از زلزله ویرانگر در میانمار در ماه گذشته، چین از اولین کشورهایی بود که تیم‌های نجات فرستاد، در حالی که تیم‌های ایالات متحده دیرتر و در تعداد کم ظاهر شدند. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، به جای نگرانی در مورد از دست دادن نفوذ واشنگتن به چین، پکن را تشویق کرد که بیشتر کمک کند: «چین کشوری بسیار ثروتمند است. ... کشورهای بسیار دیگری در جهان وجود دارند، و همه باید کمک کنند.»

تغییرات اخیر در نحوه برخورد متحدان و شرکای ایالات متحده با چین باید نگران‌کننده باشد، اما هنوز در مراحل اولیه است. اولاً، حسن نیت زیادی نسبت به ایالات متحده باقی مانده است. بر اساس نظرسنجی اخیر در مورد دیدگاه‌های مردم جنوب شرق آسیا مبنی بر اینکه کدام کشور را به عنوان شریک راهبردی ترجیح می‌دهند (ایالات متحده یا چین)، واشنگتن نه تنها از پکن پیشی گرفته، بلکه حتی نسبت به نظرسنجی سال گذشته شاهد افزایش اندکی در جایگاه خود بوده است. این نظرسنجی قبل از شوک تعرفه‌های ۲ آوریل انجام شد، اما ایالات متحده حداقل از موضع قدرت شروع می‌کند.

بسیار بستگی به نحوه تنظیم رویکرد دولت ترامپ و مدیریت نفوذ جدید چین دارد. به عنوان مثال، اگر واشنگتن در رفتارهای تهاجمی‌تری دست به کار شود – مانند زمانی که ترامپ این ماه پیشنهاد داد که ممکن است از کشورها بخواهد بین چین و ایالات متحده یکی را انتخاب کنند – در این صورت شرکا احتمالاً گزینه‌های خود را با پکن بررسی خواهند کرد. اگر چین به قُلدرمآبی همسایگان ضعیف‌تر خود ادامه دهد، همانطور که دهه‌ها در دریای چین جنوبی انجام داده است، این می‌تواند هرگونه تغییر بالقوه از ایالات متحده را محدود کند. مهمتر از همه، واشنگتن می‌تواند با مشارکت با متحدان و شرکا به گونه‌ای که مزایای اقتصادی را فراهم کرده و منطقه هند-پاسفیک را از تهدیداتی مانند چین امن‌تر سازد، هرگونه تمایل به سمت پکن را معکوس کند.