ترکیه در نظر دارد به باشگاه نخبگان قدرت‌های زیردریایی هسته‌ای بپیوندد، با این باور که پیشران هسته‌ای، که مدت‌هاست در انحصار قدرت‌های بزرگ جهانی است، می‌تواند نیروی دریایی این کشور را از یک بازیگر منطقه‌ای به یک نیروی دریایی واقعی در آب‌های آزاد تبدیل کند.
این هدف جسورانه که اخیراً توسط دریاسالار ارجومنت تاتلی‌اوغلو، فرمانده نیروی دریایی ترکیه تأیید شده است، نشان‌دهنده قصد آنکارا برای گسترش برد دریایی خود بسیار فراتر از دریای مدیترانه است. اگرچه نگرانی‌ها و پرسش‌هایی درباره هزینه، قابلیت و مسئله اشاعه هسته‌ای وجود دارد، مقامات دفاعی و کارشناسان ترکیه معتقدند که زمینه برای آنچه می‌تواند جسورانه‌ترین پروژه نیروی دریایی این کشور باشد، در حال آماده شدن است - از زیردریایی‌های نسل جدید تا برنامه هسته‌ای غیرنظامی در حال شکل‌گیری.
آرزوهای ترکیه برای ساخت زیردریایی‌های هسته‌ای ممکن است بیش از حد بلندپروازانه به نظر برسد، اما بسیاری از کارشناسان دفاعی، پیشران هسته‌ای را - که به کشتی‌ها برد نامحدودی می‌بخشد - برای هر نیروی دریایی که به دنبال برد جهانی است، ضروری می‌دانند. تاتلی‌اوغلو در مصاحبه‌ای دو قسمتی در شماره‌های آوریل و مه مجله Warships International Fleet Review، یک مجله پیشرو مستقر در بریتانیا، ساخت زیردریایی‌های هسته‌ای را "برای چشم‌انداز [ترکیه] برای تبدیل شدن به یک قدرت متوسط با نفوذ جهانی ضروری" خواند.
کارشناسانی که با المانیتور صحبت کردند استدلال می‌کنند که با وجود احتمالات بسیار دشوار - به ویژه هزینه، زمان‌بندی و نگرانی‌های بین‌المللی در مورد اشاعه هسته‌ای - نیروی زیردریایی نیروی دریایی ترکیه ممکن است قادر به توسعه و پذیرش پیشران هسته‌ای بدون پیگیری سلاح هسته‌ای باشد.
جایگاه فعلی نیروی دریایی ترکیه
با توجه به پیشرفت‌های زیاد در جاه‌طلبی‌های دریایی ترکیه، پیشران هسته‌ای هدفی دست‌یافتنی به نظر می‌رسد. این کشور از اوایل دهه 2010 کلاس‌های مختلفی از شناورهای سطحی را تحت "پروژه کشتی ملی" (MILGEM) معرفی کرده است. MILGEMها به پاکستان، مالزی و اوکراین صادر شده‌اند و بسیاری از کشورها ابراز علاقه کرده‌اند. پس از راه‌اندازی TCG آنادولو در سال 2023، یک ناو هواپیمابر (MUGEM) در دست ساخت است و انتظار می‌رود در دهه 2030 وارد خدمت شود.
برای "خدمه خاموش"، همانطور که اغلب زیردریایی‌ها نامیده می‌شوند، نیروهای دریایی ترکیه در حال دستیابی به زیردریایی‌های کلاس رئیس (توسعه یافته از یک طرح آلمانی) با سامانه پیشران مستقل از هوا (AIP) هستند که به شناور امکان می‌دهد برای روزها بدون نیاز به سطح آمدن در زیر آب عمل کند. ترکیه همچنین قصد دارد "پروژه زیردریایی ملی" (MILDEN) را در دهه 2030 بر اساس طرح‌های داخلی راه‌اندازی کند. در همین حال، یک پروژه مینی زیردریایی با عنوان "STM 500" که می‌تواند خدمه بسیار کوچکی را حمل کند یا بدون سرنشین عمل کند، در دست کار است. مشخص نیست که آیا چشم‌انداز تاتلی‌اوغلو برای یک زیردریایی هسته‌ای بخشی از طرح گسترده‌تر MILDEN خواهد بود یا به عنوان یک کلاس جداگانه توسعه خواهد یافت.
چرا ترکیه زیردریایی هسته‌ای می‌خواهد؟
به گفته تایفون اوزبرک، افسر سابق نیروی دریایی ترکیه و تحلیلگر مستقل دفاعی، زیردریایی‌های هسته‌ای مزایای متعددی برای اپراتورهای خود به ارمغان می‌آورند.
اوزبرک به المانیتور گفت: "نیروی دریایی آب‌های آزاد که در دریاهای باز و دور از بنادر دوست عمل می‌کنند، از زیردریایی‌های با پیشران هسته‌ای استفاده می‌کنند." او افزود: "این شناورها می‌توانند یک گروه عملیاتی بزرگتر، معمولاً یک ناو هواپیمابر، را اسکورت کنند و تا زمانی که خدمه تدارکات دارند، عملیاتی باقی بمانند. و چون راکتور فضای بیشتری اشغال می‌کند، زیردریایی‌های هسته‌ای بزرگتر و سنگین‌تر می‌شوند که به آن‌ها امکان حمل تسلیحات بیشتری را می‌دهد."
وی همچنین افزود که به دلیل توان خروجی بالا، راکتورهای هسته‌ای به زیردریایی‌های آن‌ها امکان می‌دهند با سرعت و قابلیت مانور بیشتری عمل کنند. اوزبرک گفت: "در حالی که موتورهای دیزل-الکتریک می‌توانند با سرعت 20 یا 22 گره دریایی در ساعت حرکت کنند، زیردریایی‌های هسته‌ای می‌توانند به 30 گره در ساعت یا بیشتر برسند."
به گفته اوزبرک، ترکیه به نظر می‌رسد به دنبال یک محافظ هسته‌ای با استقامت بالا برای ناو هواپیمابر در دست ساخت خود است.
آیا ترکیه می‌تواند به آنجا برسد؟
کوزان سلجوق ارکان، مهندس دریایی، تحلیلگر دفاعی و نویسنده وب‌سایت Defence Turk هشدار می‌دهد که تلاش ترکیه برای دستیابی به زیردریایی‌های هسته‌ای بسیار گران و دشوار خواهد بود.
ارکان به المانیتور گفت: "این یک پروژه بلندمدت است؛ نیاز به 20 تا 25 سال کار دارد."
انتظار می‌رود نیروگاه هسته‌ای آک‌کویو ترکیه که توسط روسیه در ساحل مدیترانه ساخته شده است، قبل از سال 2030 تولید برق را آغاز کند. ترکیه همچنین می‌خواهد نیروگاه دوم و سوم را نیز بسازد.
اما به گفته ارکان، نیروگاه‌های هسته‌ای به سختی می‌توانند در پیگیری زیردریایی‌های با پیشران هسته‌ای کمک کنند. وی گفت: "این‌ها اساساً متفاوت هستند." سوخت نیروگاه آک‌کویو ترکیه از روسیه خواهد آمد و سوخت مصرف شده به روسیه بازگردانده خواهد شد.
با این حال، ارکان اشاره کرد که شورای تحقیقات علمی و فناوری ترکیه (TUBITAK)، آژانس دولتی پیشرو این کشور برای تحقیق و توسعه، در حال کار بر روی توسعه یک راکتور هسته‌ای در مقیاس کوچک است که ممکن است از آن یک طرح راکتور زیردریایی بومی پدیدار شود.
اما بزرگترین مانع، هزینه است.
ارکان گفت: "ما می‌توانیم نحوه کار با راکتورهای هسته‌ای و مدیریت تأسیساتی که در آن تابش وجود دارد را یاد بگیریم. این‌ها کارهایی هستند که می‌توانیم انجام دهیم؛ فقط بسیار گران هستند."
او ادامه داد: "هزینه جدیدترین زیردریایی هسته‌ای بریتانیا به تازگی از 3 میلیارد دلار گذشته است. زیردریایی‌های کلاس ویرجینیا نیروی دریایی آمریکا هر کدام حدود 2 میلیارد دلار هزینه دارند."
برای مقایسه، یک ناوچه کلاس آدا و یک ناوچه کلاس I به ترتیب تقریباً 250 میلیون دلار و 400 میلیون دلار هزینه دارند. در حالی که هیچ برآورد رسمی برای ناو هواپیمابر ترکیه وجود ندارد، دو ناو هواپیمابر کلاس کوئین الیزابت بریتانیا که از نظر اندازه با کشتی برنامه‌ریزی شده ترکیه قابل مقایسه هستند، طبق اسناد مجلس عوام در اواخر دهه 2010 مجموعاً 8 میلیارد دلار هزینه داشته‌اند. بودجه فعلی نیروی دریایی ترکیه تقریباً 12 میلیارد دلار است.
ارکان گفت: "فناوری و زیردریایی‌هایی که ما باید توسعه دهیم از نظر اندازه کوچکتر از نمونه‌های آمریکایی و بریتانیایی خواهند بود، اما از نظر هزینه خیر."
به همین ترتیب، اوزبرک هشدار داد که نگهداری و تعمیرات میاندوره، که برای کشتی‌های جنگی متعارف نیز پرهزینه هستند، برای زیردریایی‌های هسته‌ای حتی گران‌تر است.
اوزبرک با اشاره به یکی از پایگاه‌های اصلی نیروی دریایی ترکیه در محل اتصال دریای مدیترانه و دریای اژه گفت: "شما نمی‌توانید به سادگی آن‌ها را در پایگاه آک‌ساز پارک کنید." او افزود: "شما به اسکله‌های اختصاصی نیاز خواهید داشت."
او اضافه کرد: "و شما نمی‌توانید هیچ‌یک از این کارها را انجام دهید اگر بودجه نیروی دریایی شما در 10 یا 12 میلیارد دلار باقی بماند."
با این حال، هر دو تحلیلگر موافقند که نیروی دریایی ترکیه می‌تواند از یک زیردریایی با پیشران هسته‌ای بهره‌مند شود. اوزبرک گفت: "اگر بازدارندگی در خارج از کشور چیزی است که خواسته می‌شود، ساخت زیردریایی‌های هسته‌ای یک تجمل نیست."
قدرت هسته‌ای بدون سلاح هسته‌ای
ترکیه از اوایل دهه 1960 یک راکتور هسته‌ای غیرنظامی با سطوح پایین انرژی در نزدیکی دریاچه چکمه‌جه استانبول برای تحقیق و تولید رادیوایزوتوپ برای اهداف پزشکی استفاده کرده است، اما یک صنعت هسته‌ای بزرگ یا چرخه سوخت هسته‌ای مستقل ندارد.
برای زیردریایی‌های هسته‌ای مورد نظر خود، آنکارا باید اورانیوم خام را از بازارهای بین‌المللی خریداری کند یا از منابع محدودتر سنگ معدن خود در منطقه داخلی اژه استفاده کرده و آن‌ها را در تأسیسات خود به سوخت راکتور تبدیل کند.
اما با توجه به اینکه ترکیه یکی از طرف‌های پیمان منع اشاعه هسته‌ای 1968 است که هدف آن جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای است، باید با نظارت جدی پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، نهاد ناظر هسته‌ای سازمان ملل، موافقت کند.
به گفته ارکان، زیردریایی با پیشران هسته‌ای هر دو نهاد را ناراحت خواهد کرد. او گفت: "پنج قدرت بزرگ سازمان ملل و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فشار جدی بر ما وارد خواهند کرد."
با این حال، به گفته اوزبرک، در دنیایی که به طور فزاینده‌ای خطرناک است، ترکیه ممکن است مجبور شود با این معامله فاوستی کنار بیاید. او گفت: "اگر یک موشک بالستیک قاره‌پیما [ICBM] روی یک زیردریایی قرار دهید، این شما را در جایگاه برجسته‌ای در صفحه شطرنج ژئوپلیتیکی قرار می‌دهد."
اوزبرک گفت: "بازدارندگی هسته‌ای دلیل اصلی عدم وقوع جنگ جهانی سوم تا کنون است."