دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در کشورهای حاشیه خلیج فارس که غنی از نفت هستند، دکان خود را برپا می‌کند. کالاهای او تسلیحات پیشرفته، تراشه‌های هوش مصنوعی و فناوری هسته‌ای است.
از آنجا که تمرکز ترامپ در سفرش به منطقه که از روز سه‌شنبه آغاز می‌شود، بر معاملات تجاری خواهد بود، این سفر بیش از آنکه سیاسی-ژئوپلیتیک باشد، اقتصادی معرفی می‌شود. اما رویکرد معامله‌گرایانه ترامپ در سیاست خارجی، واقعیت عمیق‌تری را درباره نظم کنونی جهان نمایان می‌سازد.
سفر او روز سه‌شنبه در عربستان سعودی آغاز شده و سپس به قطر و امارات متحده عربی ادامه می‌یابد.
در اقتصادی جهانی که ثبات ندارد، کشورها برای جذب سرمایه‌گذاری و کسب هر پنی که می‌توانند، تلاش می‌کنند. انحصار آمریکا بر فناوری‌های پیشرفته، از تسلیحات گرفته تا هوش مصنوعی، دیگر مانند گذشته نیست.
چاس فریمن، سفیر سابق آمریکا در عربستان سعودی، به میدل ایست آی (Middle East Eye) گفت: «واقعیت اساسی این است که در بسیاری از زمینه‌های فناوری، از جمله دفاع که آمریکا تصور می‌کند در آن پیشتاز است، دیگر چنین جایگاهی نداریم.»
او افزود: «به عنوان مثال، آمریکا دیگر پیشرفته‌ترین تولیدکننده پهپاد نیست، بلکه چین است. انحصاری که نخبگان واشینگتن می‌گویند باید از آن دفاع کرد، دیگر مانند گذشته وجود ندارد.»
طبق گزارش مؤسسه سیاست استراتژیک استرالیا، آمریکا در حال واگذاری پیشتازی خود در فناوری‌های حیاتی مانند دفاع، فضا و انرژی به چین است.
یک گزارش منتشر شده در اوت ۲۰۲۴ نشان داد که بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷، آمریکا در ۶۰ مورد از ۶۴ فناوری پیشتاز بود، اما این جایگاه به سرعت کاهش یافت و بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ تنها در هفت مورد از ۶۴ فناوری پیشتاز بود، در حالی که چین با پیشی گرفتن، در ۵۷ مورد از ۶۴ فناوری پیشتاز شد.
با این حال، نگرانی‌هایی درباره رویکرد "اول تجارت" ترامپ در واشینگتن وجود دارد.
'مطمئن نیستم ترامپ از نظر ایدئولوژیکی به مزیت نظامی کیفی اسرائیل پایبند باشد'
پرِم کومار، گروه آلبرایت استون‌بریج
به عنوان مثال، شورای امنیت ملی ترامپ تلاش کرده تا سفر او به امارات متحده عربی کم‌اهمیت جلوه داده شود. یک منبع که توسط شورای امنیت ملی توجیه شده بود، به میدل ایست آی گفت که مقامات آمریکایی همچنان از روابط اقتصادی و نظامی امارات با چین ناراضی هستند.
برخی مقامات دفاعی و اطلاعاتی آمریکا نگرانند که ترامپ در عجله خود برای بستن قراردادها، نگرانی‌ها درباره چگونگی حفاظت از فناوری پشت سیستم‌های تسلیحاتی و هوش مصنوعی آمریکایی در برابر چین را نادیده بگیرد، به‌ویژه که چین شراکت اقتصادی نزدیکی با کشورهای حاشیه خلیج فارس دارد.
دولت بایدن هرگز اختلاف‌نظرها با امارات بر سر فروش جت‌های جنگنده اف-۳۵ (F-35) را حل نکرد و دلیل آن را نگرانی از روابط امارات با پکن اعلام کرد. اما تحلیلگران و مقامات سابق آمریکا می‌گویند که این معامله ممکن است دوباره مطرح شود، زیرا رئیس‌جمهور آمریکا به دنبال سفارش‌هایی است که آمار اشتغال در ایالات متحده را افزایش دهد.
یکی از حساس‌ترین معاملاتی که دولت ترامپ پیش می‌برد، یک پروژه مشترک بین شرکت تسلیحات دولتی اماراتی اج (Edge) و شرکت جنرال اتمیکس (General Atomics) آمریکا است که بر اساس آن شرکت اماراتی موشک‌های دقیق خود را در پلتفرم پهپاد ام‌کیو-۹بی اسکای‌گاردیَن (MQ-9B SkyGuardian) ادغام خواهد کرد.
یک مقام آمریکایی به میدل ایست آی گفت که اگرچه این معامله مجوز گرفته است، اما کار بر روی آن هنوز کامل نشده و ممکن است یک سال طول بکشد.
آیا ترامپ به مزیت نظامی اسرائیل اهمیت می‌دهد؟
از آنجا که ترامپ آمار فروش را بر ملاحظات سیاست سنتی ترجیح می‌دهد، این موضوع متحدان دیرینه را که به داشتن حق وتوی غیررسمی بر فروش تسلیحات عادت داشتند، ناراحت می‌کند.
دولت ترامپ در ماه آوریل اعلام کرد که نگاه خود به فروش فناوری هسته‌ای غیرنظامی به عربستان سعودی را تغییر داده است؛ به جای اینکه این موضوع اهرمی برای ترغیب ریاض به عادی‌سازی روابط با اسرائیل باشد، اکنون یک معامله تجاری است که می‌تواند سهمی از ۸۰ میلیارد دلاری را که کارشناسان تخمین می‌زنند برنامه هسته‌ای این پادشاهی هزینه دارد، به شرکت‌های آمریکایی بدهد.
همین امر در مورد فروش جت‌های جنگنده اف-۳۵ به عربستان سعودی نیز صادق است. رویترز اولین رسانه‌ای بود که گزارش داد آمریکا این فروش را با پادشاهی مورد بحث قرار خواهد داد و یک مقام آمریکایی به میدل ایست آی تأیید کرد که این موضوع روی میز است.
این معامله اسرائیل را نگران خواهد کرد، زیرا فروش پیشرفته‌ترین جت‌های جنگنده آمریکا در دوره دولت بایدن قرار بود به عادی‌سازی روابط پادشاهی با اسرائیل مرتبط باشد. اما عادی‌سازی به طور کامل از دستور کار این سفر حذف شده است.
اسرائیل مدت‌هاست نفوذ بی‌اندازه‌ای بر فروش تسلیحات آمریکا به کشورهای عربی و ترکیه داشته است. تعهد آمریکا به آنچه «مزیت نظامی کیفی» (Qualitative Military Edge - QME) اسرائیل بر همسایگانش نامیده می‌شود، در قانون گنجانده شده و از دهه ۱۹۷۰ پایه و اساس شراکت دو کشور بوده است.
پرم کومار، مدیر بخش خاورمیانه در گروه مشاوره DGA-Albright Stonebridge، به میدل ایست آی گفت: «مطمئن نیستم ترامپ از نظر ایدئولوژیکی به مزیت نظامی کیفی اسرائیل پایبند باشد، اما او باید پاسخگوی کنگره باشد. ممکن است راه‌هایی وجود داشته باشد که بتواند این فروش‌های تسلیحاتی را با محدودیت‌های فناوری برای رفع نگرانی‌ها در مورد مزیت نظامی کیفی اسرائیل به پیش ببرد.»
'ترمزها بر روی فروش تسلیحات برداشته شد'
ترامپ باید تلاش کند تا به هدف خود مبنی بر کسب ۱ تریلیون دلار سرمایه‌گذاری از عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر دست یابد. برای مقایسه، ۱ تریلیون دلار کل ارزش تولید ناخالص داخلی عربستان سعودی در سال ۲۰۲۴ بود.
یک مقام آمریکایی که در حال کار بر روی این سفر بود، به میدل ایست آی گفت: «این دولت کاملاً معامله‌گرا است. ترامپ به این فکر می‌کند که چه معاملاتی می‌تواند انجام دهد که مشاغل تولیدی را افزایش دهد و سود خالص آمریکا را بالا ببرد.»
آسان‌ترین راه برای ترامپ، بستن قراردادهای تسلیحاتی است. کشورهای حاشیه خلیج فارس از رویکرد کند دولت بایدن در تأیید فروش تسلیحات ناامید بودند. ترامپ ماه گذشته با صدور یک دستور اجرایی که به دنبال تسریع فرآیند فروش نظامی خارجی است، زمینه را برای سفر خود فراهم کرد.
انتقال تسلیحات آمریکایی مدت‌هاست مورد بررسی دقیق قرار گرفته است، عمدتاً از سوی فعالان حقوق بشری نگران نحوه استفاده دولت‌های خارجی از سلاح، اما همچنین، به طور فزاینده، از سوی وفاداران به ترامپ که از ارزش‌های "اول آمریکا" دفاع می‌کنند.
برای گروه دوم، اسرائیل و مصر به دلیل دریافت میلیاردها دلار تسلیحات با بودجه مالیات‌دهندگان آمریکایی مورد انتقاد قرار گرفته‌اند، اما کشورهای حاشیه خلیج فارس هزینه محصولات خود را می‌پردازند.
به گزارش رویترز، ترامپ امیدوار است در سفر خود به عربستان سعودی، فروش ۱۰۰ میلیارد دلار تسلیحات را اعلام کند.
یک مقام دفاعی آمریکایی که در حال کار بر روی این پرونده بود، به میدل ایست آی گفت که یکی از محورهای گفتگوهای ترامپ در ریاض و سایر پایتخت‌های حاشیه خلیج فارس، برنامه او برای تسریع فروش‌های نظامی خارجی خواهد بود.
این برنامه‌ها هنوز نهایی نشده‌اند و وزارت دفاع در حال کار بر روی رفع نگرانی‌ها در مورد افشای اطلاعات خارجی در مورد فناوری‌های حساس و سایر مسائل تا تابستان است.
اما ترامپ وقت را تلف نمی‌کند. او پیش از این مجموعه‌ای از معاملات که در دوره دولت بایدن متوقف شده بودند را تسریع کرده است.
یک مقام آمریکایی به میدل ایست آی گفت: «ترمزها بر روی فروش تسلیحات برداشته شده است. همه چیز در مسیر انجام است.»
در ماه مارس، آمریکا کنگره را از فروش سیستم‌های تسلیحاتی دقیق پیشرفته به عربستان سعودی مطلع کرد. سپس در ماه مه، از فروش موشک‌های پیشرفته هوا به هوا خبر داد.
دولت ترامپ در حال تسریع فروش پهپادهای ام‌کیو-۹ ریپر (MQ-9 Reaper) به ارزش ۲۰ میلیارد دلار به عربستان سعودی است. این معامله از سال ۲۰۱۸ در دست بررسی بوده، اما مقامات آمریکایی می‌گوینند انتظار می‌رود تحت دولت ترامپ به نتیجه برسد.
در ماه فوریه، رئیس جنرال اتمیکس، شرکتی که پهپادهای ام‌کیو-۹ را تولید می‌کند، گفت این معامله «باعث ایجاد ده‌ها هزار شغل در ایالات متحده خواهد شد.»
کشورهای حاشیه خلیج فارس تراشه‌های هوش مصنوعی می‌خواهند
فروش تسلیحات و انرژی از زمان دیدار رئیس‌جمهور فرانکلین دلانو روزولت با ملک عبدالعزیز آل سعود در سال ۱۹۴۵، پایه و اساس روابط آمریکا با پادشاهان حاشیه خلیج فارس بوده و به شراکت دهه‌ها ساله "نفت در برابر امنیت" منجر شده است.
اکنون، کشورهای حاشیه خلیج فارس به دنبال پیشتازی در فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، تولید نیمه‌هادی‌ها و مواد معدنی حیاتی هستند. در زمانی که اقتصاد جهانی در حال تزلزل است، پادشاهان حاشیه خلیج فارس می‌توانند از صندوق‌های ثروت ملی که تریلیون‌ها دلار ذخیره دارند، برای سرمایه‌گذاری استفاده کنند.
آمریکا روز جمعه فرآیند سرمایه‌گذاری «مسیر سریع» را برای «متحدان» تعیین‌شده توسط آمریکا رونمایی کرد. آمریکا می‌گوید یک پرتال جدید به سرمایه‌گذاران خارجی اجازه می‌دهد اطلاعات خود را پیش از هر معامله‌ای به کمیته سرمایه‌گذاری خارجی در آمریکا ارسال کنند.
کشورهای حاشیه خلیج فارس مشتاق سرمایه‌گذاری در فناوری هوش مصنوعی و نیمه‌هادی‌های آمریکایی هستند.
امارات متحده عربی خود را در مرکز رقابت جهانی برای ساخت مراکز داده، که ابررایانه‌ها و تراشه‌های مورد نیاز هوش مصنوعی را در خود جای می‌دهند، قرار داده است. در ماه مارس، شیخ طحنون بن زاید، مشاور امنیت ملی اماراتی، متعهد شد که طی دهه آینده ۱.۴ تریلیون دلار در آمریکا سرمایه‌گذاری کند.
دولت بایدن محدودیت‌هایی بر صادرات تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی اعمال کرد، اما دولت ترامپ نشان داده است که مایل به کاهش این قوانین است.
شرکت‌های آمریکایی مانند اِی‌اِم‌دی (AMD)، ان‌ویدیا (Nvidia)، مایکروسافت (Microsoft)، گوگل (Google) و اوپن‌اِی‌آی (OpenAI) پیشتازان این حوزه هستند و بسیاری از آن‌ها با کشورهای حاشیه خلیج فارس قرارداد بسته‌اند.
با این حال، حتی پادشاهان حاشیه خلیج فارس نیز با محدودیت‌هایی روبرو هستند.
رقابت برای سرمایه‌گذاری‌ها
کارشناسان می‌گویند کشورهای حاشیه خلیج فارس، به ویژه عربستان سعودی، برای سرمایه‌گذاری صدها میلیارد دلار در آمریکا به انگیزه‌های جدی نیاز دارند و ممکن است ترامپ با تعهدات کاغذی بیشتری نسبت به معاملات واقعی به خانه بازگردد.
عربستان سعودی به شدت تلاش می‌کند سرمایه‌گذاران خارجی را به خرید در چشم‌انداز ۲۰۳۰ (Vision 2030) ولیعهد محمد بن سلمان ترغیب کند، اما این اتفاق نیفتاده است. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی این پادشاهی سال گذشته به پایین‌ترین سطح خود از سال ۲۰۲۰، در طول همه‌گیری کووید، کاهش یافت.
در ماه اکتبر، یاسر الرمیان، رئیس صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی، گفت که قصد دارد به طور قابل توجهی سرمایه‌گذاری‌های خارجی این پادشاهی را کاهش داده و بر بازار داخلی تمرکز کند.
این پادشاهی در حال کاهش مقیاس پروژه‌هایی مانند نئوم (Neom)، شهر بزرگ بیابانی است. به جای ۱.۵ میلیون نفر که قرار بود تا سال ۲۰۳۰ در آنجا زندگی کنند، مقامات سعودی اکنون کمتر از ۳۰۰ هزار نفر را پیش‌بینی می‌کنند. در همین حال، تنها ۲.۴ کیلومتر از ۱۷۰ کیلومتر «شهر خطی» (The Line) که بسیار تبلیغ شده، تا سال ۲۰۳۰ تکمیل خواهد شد.
قیمت نفت امسال حدود ۱۴ درصد کاهش یافته است. ترامپ در اوایل سال جاری عربستان سعودی و اوپک پلاس را برای کاهش قیمت انرژی تحت فشار قرار داده بود.
در ماه آوریل، این ائتلاف انرژی کاهش غافلگیرکننده‌ای را اعلام کرد. عربستان سعودی عمدتاً می‌خواست اعضای ائتلاف را که از سهمیه تولید خود فراتر رفته بودند، مجازات کند، اما کاهش قیمت نفت خام به ترامپ امتیازی خواهد داد تا هنگام ورود به ریاض در روز سه‌شنبه، آن را به عنوان یک موفقیت ثبت کند.
با این حال، کاهش قیمت‌ها مشکلاتی را برای عربستان سعودی ایجاد می‌کند. نفت برنت، معیار بین‌المللی، روز دوشنبه با ۱.۴۶ درصد افزایش در ۶۴.۸۴ دلار در هر بشکه معامله شد که تقریباً نصف ارزشی است که پادشاهی برای متعادل کردن بودجه خود نیاز دارد.
علاوه بر این، آرامکو (Aramco) روز یکشنبه اعلام کرد که سود سهام خود را ۱۰ میلیارد دلار کاهش خواهد داد. برای جبران کسری درآمد، عربستان سعودی به انتشار مقادیر زیادی بدهی روی آورده است.
یک همایش سرمایه‌گذاری مشترک آمریکا و عربستان که برای روز سه‌شنبه در ریاض برنامه‌ریزی شده است، به همان اندازه که مقامات سعودی برای جذب سرمایه‌گذاری آمریکا در کشورشان لابی می‌کنند، احتمال دارد شاهد لابی آمریکا برای سرازیر شدن دلارهای نفتی سعودی در جهت مخالف باشد. انتظار می‌رود مدیران عامل بلک‌راک (BlackRock)، تسلا (Tesla)، سیتی‌گروپ (Citigroup)، فیس‌بوک (Facebook) و بوئینگ (Boeing) در این همایش حضور یابند.
برای رئیس‌جمهوری که تمام سیاست را شخصی می‌سازد، ترامپ پیش از سفر خود، برخی موفقیت‌های اولیه را کسب کرده است.
توقف ترامپ در قطر به دلیل خبری مبنی بر اینکه او قصد دارد یک هواپیمای لاکچری بوئینگ ۷۴۷ را که قرار است برای استفاده به عنوان ایر فورس وان (Air Force One) تجهیز شود و پس از ترک کاخ سفید توسط ترامپ نگهداری خواهد شد، بپذیرد، جنجال‌آفرین شده است.
علاوه بر این، یک شرکت املاک و مستغلات که تحت مدیریت دولت قطر است، از طرح سازمان ترامپ برای ساخت یک زمین گلف لوکس در نزدیکی دوحه حمایت کرده است.
در ماه مه، اریک ترامپ، پسر دونالد ترامپ، گفت که خانواده حاکم امارات متحده عربی موافقت کرده‌اند تا از یک استیبل‌کوین (ارز دیجیتال با پشتوانه) که توسط شرکت خانوادگی ترامپ حمایت می‌شود، برای انجام معامله‌ای به ارزش ۲ میلیارد دلار استفاده کنند.