تصاویر بنری ولیعهد عربستان، محمد بن سلمان، از ساختمان‌ها و پل‌های هوایی در دمشق آویزان شده‌اند. در هتل‌های پایتخت سوریه، سرمایه‌گذاران کویتی، قطری و اماراتی لابی‌ها را پر کرده‌اند.
در بغداد، در یک اجلاس موفق اتحادیه عرب، دولت عراق حمایت خود را از یک جهان عرب متحد و رد دخالت خارجی اعلام کرد.
و در لبنان، با تضعیف نظامی و عقب‌نشینی سیاسی حزب‌الله، دولتی قدرتمندتر در حال ایجاد روابط دیپلماتیک با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس است.
همه اینها در تضاد آشکار با یک سال پیش است.
پس از یک و نیم دهه آشفتگی و تفرقه، جهان عرب متحد در حال ظهور است – با بلوک کشورهای عربی به رهبری خلیج فارس در حال قدرت گرفتن.
به جای «محور مقاومت» رو به زوال ایران، که زمانی از عراق تا لبنان امتداد داشت، ائتلافی جدید و میانه رو در خاورمیانه در حال شکوفایی است: محور همکاری.
این محور جدید – که توسط بلوک عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، اردن و مصر پایه‌گذاری شده – به جای گروه‌های شبه نظامی، توسط تکنوکرات‌ها و عملگرایان دولتی اداره می‌شود که ثبات، همکاری اقتصادی فرامرزی و رفاه را در اولویت قرار می‌دهند.
فرقه‌گرایی از بین رفته است. معامله‌گری برای آینده کشورهایشان در حال انجام است.
عبدالخالق عبدالله، پژوهشگر ارشد غیر مقیم در مرکز بلفِر دانشگاه هاروارد، می‌گوید: «ایران کم و بیش نیروهای نیابتی خود را در سوریه، لبنان و حتی عراق از دست داده است. سوریه به دنبال پیوستن به محور اعتدال عربی است... این یک تغییر دهنده ژئوپلیتیکی در منطقه است.»
دکتر عبدالله، شهروند امارات و استاد بازنشسته علوم سیاسی، می‌گوید: «این زمان خوبی برای پایتخت‌های میانه رو در منطقه عربی است. این یک رنسانس عربی در حال شکل‌گیری است.»
سوریه نقطه اتصال است
کاتالیزور این همسویی منطقه‌ای، سقوط رژیم اسد در سوریه بود.
با برکناری بشار اسد و خروج ایران و نیروهای نیابتی آن، کشورهای خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی برای همکاری با حاکمان جدید سوریه و بازگرداندن این کشور به جمع کشورهای عربی شتاب گرفته‌اند.
هفته گذشته، عربستان سعودی با موفقیت لابی‌گری کرد تا رئیس جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، تحریم‌های ایالات متحده علیه سوریه را لغو کند تا از فروپاشی اقتصادی بیشتر آن جلوگیری شود – این یک پیروزی سیاست خارجی برای ریاض و بلوک میانه رو بود.
در یک واکنش وایرال شده در شبکه‌های اجتماعی، سوری‌ها از حرکت ولیعهد – که با دو دست روی سینه‌اش در هنگام اعلام لغو تحریم‌ها توسط آقای ترامپ تشکر می‌کرد – تقلید کردند تا سپاسگزاری خود را از رهبر عربستان ابراز کنند.
دکتر هشام الغنام، پژوهشگر غیر مقیم در مرکز مطالعات خاورمیانه کارنگی ملکوم اچ. کر، در یک مصاحبه ایمیلی می‌گوید: «سقوط اسد عربستان سعودی را قادر ساخته است که با حمایت از یک دولت جدید که برای یکپارچگی مجدد عربی آماده است، هم نفوذ ایران و هم اقدامات نظامی اسرائیل در سوریه را خنثی کند. دیپلماسی عربستان سعودی این ائتلاف عرب محور را که بر ثبات و بازسازی متمرکز است، تقویت می‌کند.»
در همین حال، در عراق، دولتی به رهبری محمد شیاع السودانی بر خدمات و توسعه در داخل کشور و ترویج صلح منطقه‌ای تمرکز دارد.
این چرخش پس از بیش از یک دهه جنگ، انقلاب و تروریسم اتفاق می‌افتد که چندین کشور عربی را با دولت‌های شکست‌خورده مواجه کرده بود؛ جایی که قدرت‌های غیر عربی مانند ترکیه، روسیه و ایران در آن دخالت می‌کردند.
این محور جدید به عنوان خط دفاعی اول برای کشورهای عربی میانه رو عمل می‌کند و ثبات را در داخل کشورها حفظ کرده و به دخالت خارجی در کشورهای همسایه پایان می‌دهد.
دکتر الغنام، رئیس برنامه امنیت ملی در دانشگاه نایف عربی در ریاض، می‌نویسد: «علیرغم شکاف‌های فرقه‌ای، محور جدیدی از همکاری عربی در دمشق، بغداد و بیروت در حال ظهور است.» این «دولت‌های عملگرا، روابط اقتصادی و حاکمیت را در اولویت قرار می‌دهند، وابستگی به محور ایران را کاهش می‌دهند و در برابر مداخلات اسرائیل مقاومت می‌کنند. این محور تاب‌آوری عربی را در برابر اختلالات خارجی» ناشی از ایران و اسرائیل تقویت می‌کند.
کشورهای خلیج فارس همچنین از این همکاری نوظهور برای صادر کردن دیدگاه خود در مورد منطقه استفاده می‌کنند: دولت‌های پایدار به رهبری دولت‌های عملگرا و میانه رو که به دنبال همکاری فرامرزی و شکوفایی اقتصادی هستند.
دکتر عبدالله می‌گوید: «سال‌ها منطقه توسط افراط‌گرایان از هر دو طرف، شیعه و سنی، ربوده شده بود. یکی از ستون‌های اصلی این چشم‌انداز، نه تنها آوردن ثبات، بلکه اعتدال به منطقه است؛ دولت‌های میانه رو و عملگرا.»
نقطه عطف دیگر برای ظهور محور میانه رو، سفر رئیس جمهور ترامپ به عربستان سعودی، امارات و قطر در هفته گذشته بود.
آقای ترامپ رویکرد عربستان سعودی را «تجارت، نه هرج و مرج» ستود و چشم‌انداز کشورهای عربی میانه رو را تحسین کرد.
یک دیپلمات خلیج فارس، سفر ترامپ را «لحظه اوج» این رنسانس عربی توصیف می‌کند.
این دیپلمات که مجاز به صحبت با مطبوعات نبود، می‌گوید: «این عصر جدیدی برای منطقه است، عصری که نه توسط ایدئولوژی یا فرقه‌گرایی، بلکه توسط پیشرفت و همکاری هدایت می‌شود. این یک همسویی عرب محور و عرب‌مدار است که حاکمیت و خودگردانی را به کشورهای عربی بازمی‌گرداند. و این امر توسط واشنگتن به رسمیت شناخته می‌شود.»
پروژه‌ها و پیشرفت
این همسویی که تنها چند ماه از عمر آن می‌گذرد، قبلاً به ثمر نشسته است، از جمله سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و کشاورزی سوریه.
این هفته، هیئتی از دولت اردن و دمشق بر سر «نقشه راه همکاری» در زمینه‌های آبیاری، صنعت، تجارت، انرژی و حمل و نقل به توافق رسیدند.
انتظار می‌رود اتصال شبکه برق خلیج فارس و عراق تا پایان سال ۲۰۲۵ تکمیل شود؛ این امر منجر به تأمین برق عراق توسط کشورهای خلیج فارس برای کاهش بحران انرژی این کشور خواهد شد.
در همین حال، کویت، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در حال لغو محدودیت‌های سفر به لبنان هستند، این اولین گام برای بازسازی روابط و بازگشت نهایی گردشگران خلیج فارس است که پیش از این یکی از محرک‌های اصلی اقتصاد لبنان بودند.
با این حال، کشورهای عربی میانه رو، علیرغم حمایت از غزه در صحنه جهانی، در مورد مسئله فلسطین با مشکل مواجه شده‌اند.
دکتر الغنام می‌گوید: «مسئله فلسطین برای عربستان سعودی و کشورهای خلیج فارس همچنان یک چالش است، با پیروزی‌های محدود به دلیل تجاوز اسرائیل در غزه و محدودیت‌های سیاست آمریکا. تلاش‌های دیپلماتیک عربستان سعودی با اقدامات اسرائیل متوقف شده و پیشرفت را خنثی می‌کند.»
دیپلمات خلیج فارس که نامش فاش نشده است، می‌گوید در پایتخت‌های عربی امیدواری وجود دارد که این سنگر همکاری، که راه مسالمت‌آمیز برای تشکیل کشور فلسطین را ترویج می‌کند، روزی به نتایجی در منازعه اسرائیل و فلسطین دست یابد.
این دیپلمات می‌گوید: «ممکن است موانعی بر سر راه پیشرفت در مسئله فلسطین وجود داشته باشد، اما برای اولین بار در قرن ۲۱، جهان عرب متحد است و با یک صدا با هم کار می‌کند.»
«در سراسر منطقه، پیشرفت و همکاری در حال افزایش است.»