پروژه توافق هسته‌ای که آمریکا روز شنبه به ایران ارائه داد، به ایران اجازه می‌دهد تا به مدت زمانی نامعلوم، غنی‌سازی اورانیوم با سطح پایین را در خاک خود انجام دهد. این مسئله، برخلاف اظهارات علنی مقامات ارشد آمریکایی است.
چرا این موضوع اهمیت دارد: استیو ویتکاف، فرستاده کاخ سفید، و مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، علناً اعلام کرده‌اند که آمریکا به ایران اجازه غنی‌سازی اورانیوم را نخواهد داد و خواستار برچیدن کامل تأسیسات هسته‌ای ایران خواهد شد. اما این پیشنهاد محرمانه، انعطاف‌پذیری بسیار بیشتری را در هر دو مورد نشان می‌دهد.
پیچیدگی ماجرا: ایران همواره تاکید کرده که هیچ توافقی را که غنی‌سازی اورانیوم برای اهداف غیرنظامی را ممنوع کند، امضا نخواهد کرد — خط قرمزی که با موضع علنی آمریکا ناسازگار است.
- اما پیشنهادی که دو منبع مطلع به آکسیوس (یکی از آن‌ها جزئیات کامل آن را ارائه کرده) توصیف کرده‌اند، مسیری روشن‌تر را برای دستیابی به توافق ارائه می‌دهد.
- با ارائه این پیشنهاد، دولت ترامپ در حال به خطر انداختن واکنش شدید متحدان خود در کنگره و در اسرائیل است. دولت بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، و ده‌ها سناتور جمهوری‌خواه، دولت آمریکا را تحت فشار قرار داده‌اند تا خطوط قرمز مربوط به عدم غنی‌سازی هسته‌ای و برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران را حفظ کند.
اظهارات مقامات: کاخ سفید هیچ یک از جزئیات پیشنهاد توصیف شده به آکسیوس را تکذیب نکرد.
- کارولین لیویت، سخنگوی مطبوعاتی کاخ سفید، گفت: «رئیس‌جمهور ترامپ به وضوح اعلام کرده که ایران هرگز نمی‌تواند به بمب هسته‌ای دست یابد. فرستاده ویژه ویتکاف یک پیشنهاد جامع و قابل قبول را به رژیم ایران ارسال کرده و به نفع آن‌هاست که آن را بپذیرند. با احترام به مذاکرات جاری، دولت در مورد جزئیات این پیشنهاد به رسانه‌ها اظهارنظر نخواهد کرد.»
تفکیک جزئیات: پیشنهاد ویتکاف که روز شنبه ارائه شد، «ایده‌های اولیه» را برای بحث در دور بعدی مذاکرات توصیف می‌کند.
- بر اساس این پیشنهاد، ایران مجاز به ساخت هیچ تأسیسات غنی‌سازی جدیدی نخواهد بود و باید «زیرساخت‌های حیاتی برای تبدیل و فرآوری اورانیوم را برچیند.»
- این پیشنهاد همچنین تصریح می‌کند که ایران باید تحقیقات و توسعه جدید در مورد سانتریفیوژها را متوقف کند.
جزئیات بیشتر: بر اساس این پیشنهاد، توافق هسته‌ای بر ایجاد یک کنسرسیوم غنی‌سازی منطقه‌ای با رعایت چندین شرط تمرکز خواهد داشت:
- ایران مجاز به توسعه توانمندی‌های غنی‌سازی داخلی فراتر از آنچه برای اهداف غیرنظامی لازم است، نخواهد بود.
- پس از امضای توافق، ایران باید به طور موقت غلظت غنی‌سازی خود را به ۳ درصد کاهش دهد. این دوره در مذاکرات توافق خواهد شد.
- تأسیسات غنی‌سازی زیرزمینی ایران باید برای مدت زمانی که طرفین توافق می‌کنند، «غیرعملیاتی» شوند.
- فعالیت غنی‌سازی در تأسیسات رو زمینی ایران به طور موقت به سطحی که برای سوخت راکتور هسته‌ای طبق دستورالعمل‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی لازم است، محدود خواهد شد.
- بر اساس این پیشنهاد، توافق یک «سیستم قوی برای نظارت و راستی‌آزمایی» از جمله تصویب فوری پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را ایجاد خواهد کرد.
این پیشنهاد می‌گوید لغو تحریم‌ها تنها پس از آن صورت خواهد گرفت که ایران «تعهد واقعی» را به رضایت آمریکا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان دهد.
طرف مقابل: اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، روز دوشنبه اعلام کرد که طرف آمریکایی تاکنون تضمین‌های کافی در مورد زمان و نحوه لغو تحریم‌ها ارائه نکرده است.
- بقایی گفت تهران هنوز در حال بررسی پیشنهاد آمریکا است و تا حدودی ادعای آمریکا مبنی بر «قابل قبول» بودن پیشنهادش برای ایران را رد کرد.
نقطه اصطکاک: پیشنهاد جدید آمریکا به احتمال زیاد نتانیاهو و مشاوران او را نگران خواهد کرد، زیرا آن‌ها به شدت برای پذیرش تنها محدودترین توافق ممکن با ایران، با همتایان آمریکایی خود لابی کرده‌اند.
- رئیس‌جمهور ترامپ به نتانیاهو هشدار داد که کاری انجام ندهد که به مذاکرات آسیب برساند، همانطور که آکسیوس گزارش داد.
- نتانیاهو از اقدام نظامی علیه تأسیسات هسته‌ای ایران حمایت کرده و در حال آماده شدن برای حمله سریع در صورت فروپاشی مذاکرات بوده است.
- مقامات آمریکایی نگرانند که او حتی ممکن است بدون چراغ سبز ترامپ، اقدام خود را انجام دهد.
فلش‌بک: پیشنهاد آمریکا از بسیاری جهات کلیدی شبیه به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران است، اگرچه در برخی جنبه‌ها تفاوت دارد. ترامپ در سال ۲۰۱۸ از توافق دوره اوباما خارج شد.
چه در راه است: انتظار می‌رود ششمین دور مذاکرات هسته‌ای در روزهای آینده برنامه‌ریزی شود.