تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، برای پایان دادن به تحریم‌ها علیه سوریه، خبری خوشایند است. زمانی که دیکتاتوری بشار اسد در دسامبر سقوط کرد، این کشور یکی از شدیدترین تحریم‌شده‌ترین نقاط جهان بود و کنترل اقتصادی واشنگتن، شانس آن را برای بهبود از یک جنگ وحشیانه محدود می‌کرد. ترامپ گام‌های بزرگی برای کاهش محدودیت‌های آمریکا برداشته است. اما پایان کامل تحریم‌ها – و اثرات آنها – آسان نیست. دولت ترامپ راه دشواری در پیش دارد اگر قصد دارد به وعده رئیس‌جمهور عمل کند.
ترامپ اولین رئیس‌جمهور آمریکاست که چنین گام جسورانه‌ای در زمینه لغو تحریم‌ها برمی‌دارد. دولت‌های گذشته تحریم‌ها را علیه کشورهای طردشده به‌تدریج و همیشه در ازای اقدامات با دقت مذاکره شده از سوی طرف‌های تحریم‌شده، برمی‌داشتند. کمک‌هایی که دولت اوباما به ایران هنگام امضای توافق هسته‌ای ارائه کرد، آنقدر پیچیده بود که موضوع یک کتاب کامل شد. در مقابل، تعهد ساده ترامپ در ریاض نشان داد که او آماده است تحریم‌ها را علیه سوریه عملاً بدون هیچ قید و شرطی پایان دهد.
اقدام سریع دولت او برای ارائه کمک، نشان می‌دهد که او جدیت دارد. معافیت‌های گسترده تحریمی که در 23 مه صادر شد، امکان انجام بیشتر معاملات ممنوعه قبلی با سوریه، از جمله معاملات توسط سرمایه‌گذاران خارجی را فراهم کرد. مجوز عمومی گسترده وزارت خزانه‌داری آمریکا و چشم‌پوشی وزارت امور خارجه از قانون حفاظت از غیرنظامیان سزار سوریه، بخش‌های بزرگی از تحریم تقریباً کامل واشنگتن را عملاً لغو کرده است.
اما سوریه همچنان تحت شبکه‌ای از رژیم‌های تحریمی ایالات متحده قرار دارد که برخی از آنها از سال 1979 به اجرا درآمده‌اند. این تحریم‌ها شامل تعیین سوریه به عنوان حامی دولتی تروریسم، تعیین هیئت تحریر الشام (یا HTS، گروه جهادی که احمد الشرع، رئیس جمهور موقت سوریه از آن برخاسته است) به عنوان یک سازمان تروریستی خارجی، و قوانین مجازات‌کننده مانند قانون سزار و قانون پاسخگویی سوریه می‌شود.
برای لغو کامل این و دیگر تحریم‌ها، اقدامات بیشتری از سوی وزارتخانه‌های امور خارجه، خزانه‌داری و بازرگانی و همچنین کنگره لازم است. دولت باید فراتر از این نیز گام بردارد تا اطمینان حاصل کند که لغو تحریم‌ها وضعیت را در صحنه عمل بهبود می‌بخشد.
رئیس‌جمهور در این مسیر با موانع سیاسی روبرو خواهد شد. مخالفان لغو فوری تحریم‌ها نگرانی‌های قابل درکی در مورد اعطای بیش از حد سریع به رهبران جدید سوریه دارند. ارتباطات اولیه این رهبران با القاعده، حتی اگر HTS تقریباً یک دهه پیش از آن گروه اعلام برائت کرده و از آن زمان با آن می‌جنگد، به سیاست‌گذاران آمریکایی دلیلی قابل درک برای درنگ می‌دهد.
شش ماه دوره کوتاهی است برای اثبات اینکه دولت جدید سوریه با ارزش‌ها و منافع ایالات متحده همسو خواهد شد، اگرچه لحن الشرع تاکنون دلگرم‌کننده بوده است. او متعهد به الگوی حکمرانی‌ای شده که تنوع جمعیتی سوریه را در بر می‌گیرد و روابط مسالمت‌آمیزی با همسایگان (از جمله اسرائیل) دنبال می‌کند.
اما عوامل دیگری نیز نیاز به احتیاط دارند. الشرع قدرت قابل توجهی را در دستان خود متمرکز کرده است، که برخی از سوری‌ها را نگران نظمی جدید می‌کند که به سوی استبداد پیش می‌رود. درگیری‌های خونین اوایل مارس که با کشتار غیرنظامیان توسط جناح‌های طرفدار دولت، اگرچه خارج از دستورات دولتی، همراه بود، چالش‌های پیش رو را نشان داد.
سناتور ارشد جمهوری‌خواه آمریکا، لیندسی گراهام، به نظر می‌رسد نسبت به موضع ترامپ تا حدی به دلیل احساس مخالفت اسرائیل، ملاحظاتی دارد. شایعه شده است که بسیاری از مشاوران خود ترامپ نیز با لغو تحریم‌ها به دلیل ارتباطات گذشته رئیس‌جمهور سوریه با القاعده مخالف هستند، و برخی نیز علناً تردید خود را نسبت به حاکمان جدید سوریه ابراز کرده‌اند.
ممکن است ترامپ از داخل حزب و دولت خود تحت فشار قرار گیرد تا عقب‌نشینی کند و شرایطی را قبل از ارائه لغو تحریم‌های بیشتر اعمال کند، شاید در راستای پنج درخواستی که او در دیدار 14 مه خود با رئیس‌جمهور سوریه مطرح کرد. رؤسای جمهور گذشته آمریکا، از جمله خود ترامپ، متهم به تغییر اهداف برای برداشتن تحریم‌ها در جاهای دیگر شده‌اند. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، این امکان را باز گذاشت وقتی گفت که انتظار دارد لغو تحریم‌ها با اقدامات سریع دولت سوریه در مورد اولویت‌های سیاستی همراه باشد، اگرچه او صراحتاً شرایطی را برای لغو تحریم‌ها اعمال نکرد.
با این حال، شواهد فراوانی وجود دارد که لغو تحریم‌ها می‌تواند به هموار کردن مسیر سوریه به سوی آینده‌ای صلح‌آمیزتر و مرفه تر کمک کند و همچنین شانس غرق شدن این کشور در هرج و مرج و بی‌ثباتی دوباره را کاهش دهد. تحریم‌ها مانع بازسازی سوریه شده و توانایی مقامات را برای برآوردن نیازهای اولیه جمعیتی که از نرخ فقر 90 درصدی و بحران فزاینده گرسنگی رنج می‌برد – مانند پرداخت حقوق بخش دولتی و تامین سوخت و برق – فلج کرده است. شکست مقامات به نفع اخلال‌گران داخلی و خارجی خواهد بود و سقوط سوریه به هرج و مرج را تسریع خواهد کرد.
اقدامات احتیاطی علیه بی‌ثباتی منطقی است، به ویژه از آنجا که لغو تحریم‌ها قابل برگشت است. اگر رهبران جدید سوریه به تعهدات خود نسبت به مردم و جامعه بین‌المللی عمل نکنند، تحریم‌ها می‌توانند دوباره اعمال شوند. به هر حال، با توجه به اینکه بسیاری از تحریم‌های آمریکا واکنشی به جنایات اسد بودند که دیگر در قدرت نیست، ارتباط بسیاری از آنها مورد تردید است.
حتی با وجود این حرکت به سوی پایان دادن به تحریم‌های آمریکا، یک سوال باقی می‌ماند که آیا ترامپ واقعاً می‌تواند کمک معنی‌داری ارائه دهد.
کشورهای دیگر نیز تحریم‌هایی را اعمال می‌کنند که ایالات متحده هیچ کنترلی بر آنها ندارد. در حالی که اتحادیه اروپا و بریتانیا محدودیت‌های خود را بر سوریه تا حد زیادی لغو کرده‌اند، شورای امنیت سازمان ملل تحریم‌های خود را بر هیئت تحریر الشام حفظ کرده است که انتظار می‌رود همه کشورهای عضو – از جمله ایالات متحده – از آنها تبعیت کنند. برخی کشورها، مانند کانادا، هنوز قوانین خود را به طور قابل توجهی به‌روز نکرده‌اند. تا اقدامات بیشتر، تحریم‌ها حتی پس از پایان محدودیت‌های آمریکا، اقتصاد سوریه را آزار خواهند داد.
معافیت‌های دولت ترامپ، اگرچه احتمالاً گسترده‌ترین در تاریخ هستند، اما همه چیز را پوشش نمی‌دهند. محدودیت‌های کنترل صادرات هنوز صادرات تقریباً تمام کالاها از ایالات متحده به سوریه و همچنین کالاهایی از کشورهای دیگر که فقط 10 درصد محتوای آمریکایی دارند را ممنوع می‌کند. این معافیت‌ها هیچ کاری برای کاهش مجازات‌های کیفری سنگین ناشی از تعیین هیئت تحریر الشام به عنوان سازمان تروریستی خارجی، که برای سرمایه‌گذاران و سازمان‌های غیردولتی مایه نگرانی است، انجام نمی‌دهند.
تنها معافیت‌ها کافی نیست. درس‌هایی از افغانستان پس از به دست گرفتن قدرت توسط طالبان نشان داد که شرکت‌ها از سرمایه‌گذاری در مکانی که به شدت تحریم شده است، حتی زمانی که مجوزها به طور فنی چنین فعالیت‌هایی را مجاز می‌دانند، واهمه دارند. بانک‌ها اغلب از تایید انتقال وجه به مکان‌هایی که تحریم‌های سنگین اعمال می‌شود – صرف نظر از مجوزها – خودداری می‌کنند. در بسیاری موارد، آنها حتی نمی‌دانند که چنین مجوزهایی وجود دارد.
ده‌ها اقدام دیگر برای لغو کامل تحریم‌ها علیه سوریه از سوی رئیس‌جمهور لازم است. تا زمانی که گام‌های بیشتری برداشته نشود، صرف نظر از معافیت‌ها و مجوزهای وضع شده، محدودیت‌های اقتصادی آمریکا مانند ابری سیاه بر فراز سوریه آویزان خواهد ماند.
مسئله‌ای حتی دشوارتر این است که پس از لغو تحریم‌ها، اثرات آنها اغلب باقی می‌ماند. بخش خصوصی تمایلی به تجارت در مکان‌های پرخطر ندارد، به ویژه اگر احتمال اعمال مجدد تحریم‌ها وجود داشته باشد. تشویق تجارت با سوریه، ارائه راهنمایی و اطمینان واضح در مورد فعالیت‌های مجاز، و ارائه کمک‌های توسعه‌ای و سایر حمایت‌های دولت آمریکا می‌تواند کمک کننده باشد، اما چنین اقداماتی نیازمند اقدام عمدی و حتی تامین مالی از سوی واشنگتن است. اگر ایالات متحده در انجام چنین اقداماتی کوتاهی کند، اثر بازدارنده تحریم‌های گذشته ممکن است مدت‌ها پس از تغییر قوانین ادامه یابد.
با وجود همه اینها، ترامپ باد موافق در پشت خود دارد. دیگر رؤسای جمهور در تلاش برای عقب‌نشینی از تحریم‌ها با موانع سیاسی دست و پنجه نرم کردند. رئیس‌جمهور باراک اوباما با مخالفت عمده‌ای نسبت به تصمیم خود برای کاهش تحریم‌ها علیه کوبا روبرو شد، تا حدی به این دلیل که این یک مسئله انتخاباتی با بلوک رأی‌دهنده قدرتمند کوبایی-آمریکایی‌ها در ایالت فلوریدا، که در آن زمان ایالتی متغیر بود، به شمار می‌رفت.
در مورد سوریه، ترامپ با وجود مقاومت‌کنندگان در دولت و حزبش، بدون ترس پیش رفته است. این امر به این دلیل کمک می‌کند که دموکرات‌های برجسته کنگره از قبل با برنامه ترامپ همسو هستند. جدای از زمزمه‌های مخالفت گراهام، جمهوری‌خواهان کنگره نیز پشت سر رئیس‌جمهور قرار گرفته‌اند، همانطور که اظهارات اخیر جان ثون، رهبر اکثریت سنا، نشان می‌دهد.
فرآیندهای بوروکراتیک معمولاً زمان زیادی می‌برند، اما رئیس‌جمهور به سرعت عمل کرده تا به سوریه فوراً کمک کند. او اختیارات گسترده‌ای برای انجام کارهای بیشتری دارد. وزیر امور خارجه او می‌تواند با تأیید به کنگره که سوریه یا تغییرات اساسی در رهبری و سیاست داشته یا از حمایت از اقدامات تروریسم بین‌المللی دست برداشته و تضمین کرده که در آینده چنین اقداماتی را ترویج نخواهد کرد، رژیم حامی دولتی تروریسم را پایان دهد. وزیر امور خارجه همچنین می‌تواند تعیین هیئت تحریر الشام به عنوان سازمان تروریستی خارجی را بر اساس ارزیابی خود مبنی بر تغییر شرایطی که این تعیین را توجیه می‌کرد، لغو کند. و وزارت بازرگانی می‌تواند معافیت‌های مجوز را برای اجازه واردات کالاهای بیشتر از ایالات متحده به سوریه ارائه دهد.
لغو تحریم‌ها یک قرص جادویی نیست که مشکلات سوریه را به پایان برساند. حتی اگر نگرانی‌ها در مورد تحریم‌ها کاهش یابد، بسیاری مشکلات دیگر هنوز کشوری را که توسط جنگ و سوءمدیریت اقتصادی ویران شده، آزار می‌دهد. معکوس کردن سوءعملکرد و فسادی که مدت‌هاست دستگاه دولتی را درگیر کرده، سال‌ها طول خواهد کشید. بانک مرکزی سوریه و دیگر بانک‌های سوریه با وظیفه دشوار تقویت شفافیت و اعتبار خود و کاهش نگرانی بانک‌های خارجی در مورد احتمال پولشویی و تامین مالی تروریسم روبرو هستند. دولت الشرع در تلاش است تا کنترل شکننده‌اش را بر امنیت حفظ کند و از چشم‌انداز افزایش خشونت و شورش در حال ظهور جلوگیری کند.
تعهد ترامپ از همین حالا فرصت‌های جدیدی ایجاد کرده است. تنها چند ساعت پس از اعلام، سوری‌ها شروع به بهره‌مندی از سوخت ارزان‌تر و ارز قوی‌تر کردند. سرمایه‌گذاران خلیج فارس در مورد پروژه‌های سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و ارتباطات سوریه با دمشق بحث کردند، یک شرکت سرمایه‌گذاری از امارات متحده عربی متعهد به سرمایه‌گذاری 800 میلیون دلاری برای توسعه بندر طرطوس سوریه شد، و یک شرکت حقوقی برجسته در واشنگتن رویدادی را برای بررسی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در سوریه برگزار کرد.
خوش‌بینی از زمانی که معافیت‌ها به اجرا درآمدند تنها افزایش یافته و با تعهدات ملموس‌تری همراه شده است، مانند توافقی برای چهار شرکت – از جمله یک شرکت از ایالات متحده – برای کمک به سوریه در گسترش شبکه برق خود.
ماه‌های آینده می‌تواند سیل سرمایه‌گذاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، ارتباطات دوباره با بقیه جهان و پایان وضعیت انزوای سوریه را به ارمغان بیاورد. برای مردم رنج‌کشیده سوریه، این یک پیشرفت مهم است. در این میان، ترامپ باید سخت تلاش کند تا به وعده خود عمل کند، و باید از هر اهرمی در واشنگتن برای تحقق آن استفاده کند.