دولت ترامپ ترتیبی را پیشنهاد می‌کند که به ایران اجازه می‌دهد اورانیوم را در سطوح پایین غنی‌سازی کند، در حالی که ایالات متحده و سایر کشورها طرحی دقیق‌تر را تدوین می‌کنند که هدف آن مسدود کردن مسیر ایران به سمت سلاح هسته‌ای است اما به این کشور امکان دسترسی به سوخت برای نیروگاه‌های هسته‌ای جدید را می‌دهد.
این پیشنهاد به منزله یک پل دیپلماتیک است که قصد دارد از وضعیت کنونی، که ایران در آن به سرعت در حال تولید اورانیوم تقریباً با غنای لازم برای ساخت بمب است، فراتر رفته و به هدف ایالات متحده مبنی بر عدم غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران دست یابد. با این حال، هنوز مشخص نیست که آیا ایرانی‌ها با این طرح موافقت خواهند کرد یا خیر.
بر اساس این پیشنهاد، ایالات متحده ساخت رآکتورهای هسته‌ای برای ایران را تسهیل خواهد کرد و در مورد ساخت تأسیسات غنی‌سازی که توسط کنسرسیومی از کشورهای منطقه مدیریت می‌شود، مذاکره خواهد کرد. پس از دریافت هرگونه منافع از این وعده‌ها، ایران باید تمامی فعالیت‌های غنی‌سازی در کشور را متوقف کند.
طرح کلی این توافق احتمالی که به شرط ناشناس ماندن از سوی مقامات ایرانی و اروپایی توصیف شد، در پایان هفته گذشته به ایران تحویل داده شد. مقامات تهران روز دوشنبه اعلام کردند که پاسخ خود را ظرف چند روز آینده ارائه خواهند داد.
این اولین نشانه ملموس از زمان روی کار آمدن پرزیدنت ترامپ است که نشان می‌دهد ایالات متحده و ایران ممکن است بتوانند راهی برای سازش پیدا کنند که از جنگ احتمالی منطقه‌ای بر سر جاه‌طلبی‌های تهران برای ساخت سلاح هسته‌ای جلوگیری کند.
اما جزئیات مبهم باقی مانده است، دو طرف در برخی عناصر توافق فاصله زیادی دارند و سیاست‌های داخلی برای هر دو طرف پیچیده است. آقای ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود توافقی را که در دوران پرزیدنت باراک اوباما مذاکره شده بود و به طور مشابه به دنبال جلوگیری از توانایی ایران برای تولید بمب هسته‌ای بود، لغو کرد.
حداقل در سال‌های اولیه ترتیبات پیشنهادی، زمانی که تأسیسات غنی‌سازی جدید برای تولید سوخت نیروگاه‌ها با همکاری کشورهای عربی در حال ساخت هستند، به ایران اجازه داده می‌شود که غنی‌سازی اورانیوم را در سطوح پایین ادامه دهد، علیرغم اظهارات آقای ترامپ در روز دوشنبه در شبکه‌های اجتماعی که گفته بود ایالات متحده «اجازه هیچ گونه غنی‌سازی اورانیوم را نخواهد داد». (ممکن است منظور او آنچه در مرحله نهایی توافق احتمالی مجاز خواهد بود، باشد نه در طول یک ترتیب موقت.)
ایده یک کنسرسیوم منطقه‌ای اساساً ایران را با کشورهایی از جمله ایالات متحده، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و دیگران در یک همکاری تنگاتنگ قرار می‌دهد که امکان تولید سوخت هسته‌ای با غنای پایین برای نیروگاه‌ها را فراهم می‌کند، در حالی که تلاش می‌کند اطمینان حاصل شود که ایران به تنهایی سوخت لازم برای بمب را غنی‌سازی نمی‌کند.
اما یک سوال کلیدی حل نشده این است که آیا رهبری ایران با ترتیبات نهایی که در آن هیچ سوخت هسته‌ای در خاک ایران تولید نمی‌شود، موافقت خواهد کرد یا خیر. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روز سه‌شنبه گفت: «ما برای غنی‌سازی اورانیوم به اجازه کسی نیاز نداریم.»
اسرائیل نیز عمیقاً نسبت به هر توافقی که ایران را با قابلیت‌های هسته‌ای رها کند، بدبین بوده است. این کشور بارها پیشنهاد داده است که اکنون زمان یک حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران است، با اشاره به سیستم‌های پدافند هوایی تحلیل‌رفته تهران و ضعف متحدان منطقه‌ای آن مانند حماس و حزب‌الله.
با این حال، ایران همچنان دارای زرادخانه قدرتمندی از تسلیحات متعارف، از جمله موشک‌های بالستیک، است که قادر به تهدید اسرائیل، همسایگان خلیج فارس و پایگاه‌های ایالات متحده در منطقه هستند.
مقامات ایرانی هشدار داده‌اند که در صورت حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای خود، به شدت پاسخ خواهند داد، از توافق عدم اشاعه خارج خواهند شد و دسترسی بازرسان بین‌المللی به سایت‌ها را متوقف خواهند کرد.
مقامات ایرانی و اروپایی گفتند که متن این پیشنهاد جدید، که توسط استیو ویتکوف، فرستاده ویژه آقای ترامپ به خاورمیانه، تهیه شده است، در بسیاری از مسائل مهم به طور مبهمی نگاشته شده و نشان می‌دهد که مذاکرات قابل توجهی در پیش است.
به عنوان مثال، مشخص نیست که آیا این توافق معیار آقای ترامپ را که هفته گذشته گفته بود آن را مطالبه خواهد کرد، یعنی توافقی که در آن «ما می‌توانیم هر چه می‌خواهیم برداریم، هر چه می‌خواهیم منفجر کنیم»، برآورده می‌کند یا خیر. مقامات ارشد ایرانی درگیر در مذاکرات این اظهارات پرطمطراق را «خیال‌بافی» خواندند.
آقای عراقچی روز دوشنبه در حاشیه نشست‌هایی در مصر با مقامات گفت که ایران «به زودی پاسخی مناسب به آمریکا خواهد داد. بدون احترام به حق ما برای غنی‌سازی اورانیوم، هیچ توافقی وجود نخواهد داشت.»
وی افزود که او به یک پیشرفت دیپلماتیک برای جلوگیری از بحران‌های بیشتر اطمینان دارد.
برخی جزئیات این پیشنهاد قبلاً توسط Axios گزارش شده بود.
کارولین لیویت، سخنگوی کاخ سفید، روز دوشنبه در پاسخ به سوالی درباره طرح آقای ویتکوف گفت که «پرزیدنت ترامپ روشن کرده است که ایران هرگز نمی‌تواند به بمب هسته‌ای دست یابد.»
او در بیانیه‌ای به نیویورک تایمز افزود: «فرستاده ویژه ویتکوف پیشنهادی دقیق و قابل قبول را به رژیم ایران ارسال کرده است، و پذیرش آن به نفع آنهاست. با احترام به توافق در حال انجام، دولت در مورد جزئیات این پیشنهاد به رسانه‌ها اظهارنظر نخواهد کرد.»
هرگونه پیشرفت دیپلماتیک برای آقای ترامپ یک پیروزی محسوب می‌شود، در حالی که تلاش‌های او برای مذاکره بر سر آتش‌بس در جنگ روسیه و اوکراین با مشکل مواجه شده است. دیپلماسی او با ایران نیز غیرمنتظره بوده است: پس از خروج از توافق هسته‌ای دوران اوباما، او در اوایل سال 2020 دستور قتل یکی از بلندپایه‌ترین ژنرال‌های ایران را صادر کرد. در مقابل، مقامات آمریکایی ایران را به استخدام قاتلان برای ترور آقای ترامپ در طول کارزار انتخاباتی ریاست‌جمهوری 2024 او متهم کرده‌اند. ایران این اتهامات را تکذیب کرده است.
پیشنهاد دولت ترامپ، به گفته دو مقام ایرانی، به طور دقیق مشخص نمی‌کند که برای برچیدن برنامه هسته‌ای این کشور چه اقداماتی لازم است.
ایران میلیاردها دلار برای ساخت دو تأسیسات اصلی غنی‌سازی هسته‌ای خود، نطنز و فردو، و توسعه برنامه هسته‌ای پیشرفته خود سرمایه‌گذاری کرده است، که آن را منبع غرور ملی می‌داند. به گفته یک مقام ایرانی آشنا با مذاکرات داخلی، تعطیلی این تأسیسات تحقیرآمیز و توجیه آن دشوار خواهد بود.
به گفته یک مقام ایرانی، این تأسیسات همچنین صدها دانشمند را به کار گرفته‌اند، که برخی از بااستعدادترین افراد کشور هستند، و دولت نگران است که بسیاری از آنها در صورت بیکاری و انتظار برای شکل‌گیری کنسرسیوم جدید، ایران را ترک کنند. طی سال‌ها، اسرائیل تعدادی از دانشمندان هسته‌ای برجسته، از جمله محسن فخری‌زاده، را هدف قرار داده و ترور کرده است.
این پیشنهاد امکان کمک ایالات متحده در تسهیل ساخت یک رآکتور هسته‌ای در ایران را مطرح می‌کند. این کشور در حال حاضر تنها یک نیروگاه از این دست دارد که توسط روسیه ساخته و تأمین شده است. ایران اعلام کرده است که هدفش ساخت 10 نیروگاه دیگر است. (پروژه‌ای مشابه برای کره شمالی توسط دولت کلینتون در سال 1994 طراحی شد. این پروژه یک دهه بعد فروپاشید، و کمی بعد کره شمالی برای اولین بار یک آزمایش سلاح هسته‌ای انجام داد.)
این پیشنهاد مشخص نکرد که کدام یک از صدها تحریم علیه ایران در هر توافق نهایی برداشته خواهد شد. ایران به ایالات متحده گفته است که تمامی تحریم‌ها باید برداشته شوند تا توافقی امضا شود - نه فقط تحریم‌های مربوط به برنامه هسته‌ای آن.
مقامات ایرانی گفتند که هیچ اقدامی برای محدود کردن برنامه خود بدون لغو همزمان تحریم‌ها، به ویژه رقیق‌سازی یا صادرات ذخایر عظیم اورانیوم غنی‌شده که به گفته نهاد نظارت اتمی سازمان ملل به آنها اجازه می‌دهد 10 بمب بسازند اگر تصمیم به تسلیحاتی کردن آن بگیرند، انجام نخواهند داد.
ایالات متحده طی سال‌ها فروش نفت و تراکنش‌های بانکی ایران را تحریم کرده است، که اقتصاد این کشور را به دلیل پیشبرد برنامه هسته‌ای، حمایت از تروریسم، کمک به روسیه در جنگ اوکراین، توطئه ترور مقامات غربی و تداوم نقض حقوق بشر، تحت فشار قرار داده است.
مقامات ایرانی گفتند که به دلیل خروج یکجانبه آقای ترامپ از توافق هسته‌ای دوران اوباما و اظهارات متناقض مقامات آمریکایی در طول مذاکرات در چند هفته گذشته، به او اعتماد ندارند. این مقامات گفتند یکی از مسائلی که در تهران مورد بحث قرار گرفته است، ضمانت‌هایی است که واشنگتن ارائه خواهد داد که آقای ترامپ یا جانشینانش ایران را در آینده از کنسرسیوم خارج نخواهند کرد.
در حالی که نتیجه مذاکرات نامشخص باقی مانده است، استراتژی آقای ویتکوف در حال نمایان شدن است.
کنسرسیوم پیشنهادی او سوخت هسته‌ای را برای ایران و هر یک از همسایگانش که علاقه‌مند به توسعه انرژی هسته‌ای غیرنظامی یا برنامه‌های تحقیقاتی هستند، فراهم خواهد کرد. بازیگران متعدد یکدیگر را زیر نظر خواهند داشت - و آنها توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، گروه سازمان ملل که سوخت هسته‌ای را در سراسر جهان نظارت می‌کند و قرار است در صورت باور به انحراف سوخت به سمت برنامه تسلیحاتی هشدار دهد، تحت نظارت خواهند بود.
اما این پیشنهاد به طور دقیق مشخص نمی‌کند که تأسیسات غنی‌سازی دقیقاً در کجا قرار خواهد گرفت، اگرچه ایالات متحده گفته است که نمی‌تواند در ایران باشد. مقامات ایرانی همچنان اصرار دارند که این تأسیسات باید در قلمرو آنها باشد، زیرا آنها حق خود را برای غنی‌سازی سوخت هسته‌ای تحت پیمان عدم اشاعه هسته‌ای (NPT) واگذار نخواهند کرد.
ایران امضاکننده این پیمان است، اگرچه تاکنون پروتکل الحاقی را تصویب نکرده است که به بازرسان حقوق بیشتری برای جستجو در هر بخشی از کشور که مشکوک به فعالیت هسته‌ای هستند، می‌دهد.
اگرچه در پیشنهاد ایالات متحده به آن اشاره نشده بود، اما مقامات عمانی و سعودی ایده ساخت یک تأسیسات غنی‌سازی در جزیره‌ای در خلیج فارس را مورد بحث قرار داده‌اند. این امر به طور بالقوه می‌تواند یک نکته مثبت برای هر دو طرف فراهم کند: ایرانی‌ها می‌توانند بگویند که هنوز در حال غنی‌سازی اورانیوم هستند، و آمریکایی‌ها می‌توانند اظهار کنند که غنی‌سازی در خاک ایران اتفاق نمی‌افتد.
دو مقام ایرانی گفتند که این کشور آماده پذیرش ایده کنسرسیوم است زیرا دولت نمی‌خواهد مذاکرات شکست بخورد. اما مقامات ایرانی گفتند که مذاکره‌کنندگان قصد دارند در دور بعدی مذاکرات برای اینکه جزیره یکی از جزایر خودشان باشد، چانه‌زنی کنند: آنها ممکن است کیش یا قشم در خلیج فارس را پیشنهاد دهند، اگرچه احتمالات دیگری نیز مورد بحث قرار گرفته است.
ایران به احتمال زیاد استدلال خواهد کرد که این امر به آن اجازه می‌دهد غنی‌سازی را در خاک خود حفظ کند. اما این امر همچنین یک تأسیسات را بسیار بیشتر از تأسیسات غنی‌سازی کنونی ایران که زیرزمینی هستند و در یک مورد در عمق کوه برای محافظت در برابر حمله اسرائیل قرار دارند، برای جهان قابل مشاهده‌تر خواهد کرد.
یک ناشناخته دیگر این است که اسرائیل چگونه به پیشنهاد آمریکا واکنش نشان خواهد داد. آقای ویتکوف با رون درمر، یکی از نزدیکترین مشاوران نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو، در جلسه‌ای در رم دیدار کرد. این دو کشور حتی در حالی که آقای نتانیاهو بر اقدام نظامی فشار می‌آورد، در مورد مذاکرات در ارتباط منظم بوده‌اند.
در ایران، همانند ایالات متحده، اقلیت کوچکی از سیاستمداران تندرو سرسختانه با هرگونه امتیازدهی به ایالات متحده مخالفند. آنها آشکارا شرایط پیشنهاد ایالات متحده را یک شکست خواندند و پیشنهاد کردند که ایران از مذاکرات خارج شود. اما این سیاستمداران نفوذ زیادی ندارند زیرا آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر عالی، چراغ سبز را برای ادامه مذاکرات با هدف دستیابی به توافق نشان داده است.
برخی تحلیلگران ایده کنسرسیوم را یک وضعیت برد-برد توصیف کردند و گفتند که این امر به ایران اجازه می‌دهد آبروی خود را حفظ کند و به متحدان منطقه‌ای و بازرسان آمریکایی اجازه می‌دهد مستقیماً در فعالیت‌های هسته‌ای ایران مشارکت داشته باشند. همچنین نگرانی ایالات متحده از یک رقابت منطقه‌ای برای غنی‌سازی اورانیوم را برطرف می‌کند.
علی واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بین‌المللی بحران، گفت: «اما حتی اگر طرفین بر سر این مفهوم توافق کنند، باز هم باید جزئیات را مشخص کنند. آنها همچنین به یک راه‌حل موقت نیاز خواهند داشت، زیرا احتمالاً چند سال طول می‌کشد تا یک کنسرسیوم عملیاتی شکل گیرد.»
آقای واعظ افزود که تا زمانی که دو طرف بر سر مسائل اصلی - یعنی اینکه آیا ایران می‌تواند اورانیوم را غنی‌سازی کند - اختلاف داشته باشند، دستیابی به یک توافق نهایی مبهم باقی می‌ماند و در بهترین حالت دو طرف می‌توانند بر روی سندی توافق کنند که چارچوب‌های کلی یک توافق آینده را مشخص می‌کند.