تونل، دو فوت (۶۰ سانتی‌متر) عرض و کمتر از شش فوت (۱.۸ متر) ارتفاع داشت و به عمق زیر یک بیمارستان بزرگ در جنوب غزه می‌رفت. بوی چیزی شبیه به بقایای انسانی در هوای زیرزمین به مشام می‌رسید. پس از حدود ۴۰ یارد (۳۶ متر) پیاده‌روی در طول تونل، به علت احتمالی این بو رسیدیم.
در اتاقی کوچک که تونل به آنجا ختم می‌شد، کف اتاق به خون آغشته بود. به گفته ارتش اسرائیل، در همین نقطه بود که محمد سنوار — یکی از فرماندهان ارشد شبه‌نظامی حماس — ماه گذشته پس از یک حمله توپخانه‌ای اسرائیلی در نزدیکی این مکان کشته شد.
آنچه در آن تونل تاریک و باریک دیدیم، یکی از بزرگترین آزمون‌های رورشاخ (تصاویر لکه‌جوهر) جنگ است، تجسم نبرد روایی گسترده‌تری بین اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها بر سر چگونگی به تصویر کشیدن این درگیری.
ارتش اسرائیل روز یکشنبه بعد از ظهر، خبرنگاری از نیویورک تایمز را به تونل همراهی کرد. این بازدید کوتاه و کنترل‌شده برای روزنامه‌نگاران بین‌المللی با این امید ترتیب داده شده بود که اسرائیلی‌ها بتوانند اثبات کنند که حماس از زیرساخت‌های غیرنظامی به عنوان سپری برای فعالیت‌های شبه‌نظامی خود استفاده می‌کند.
از دید فلسطینی‌ها، حمله اسرائیل و تصرف متعاقب محوطه بیمارستان، بی‌توجهی اسرائیل به فعالیت‌های غیرنظامی را برجسته می‌کند.
ماه گذشته، ارتش به کارکنان و بیماران بیمارستان و همچنین ساکنان محله‌های اطراف دستور داد که محوطه را ترک کنند. سپس، مقامات گفتند که حفره‌ای عظیم به عمق حدود ۱۰ یارد (۹ متر) در یک حیاط در محوطه بیمارستان حفر کردند. سربازان از آن حفره برای دسترسی به تونل و بیرون کشیدن جسد آقای سنوار استفاده کردند و بعداً روزنامه‌نگاران را به آنجا همراهی کردند تا بتوانیم آنچه را که آنها «مخفیگاه نهایی او» نامیدند، ببینیم.
هیچ ورودی شناخته‌شده‌ای به تونل در داخل خود بیمارستان وجود ندارد، بنابراین ما با استفاده از طناب وارد حفره‌ای که توسط اسرائیلی‌ها ساخته شده بود، شدیم. برای پیوستن به این بازدید کنترل‌شده، نیویورک تایمز موافقت کرد که از صورت اکثر سربازان عکس نگیرد یا جزئیات جغرافیایی را که آنها را در خطر فیزیکی فوری قرار می‌دهد، منتشر نکند.
برای اسرائیلی‌هایی که ما را به آنجا آوردند، این مخفیگاه — مستقیماً در زیر بخش اورژانس بیمارستان اروپایی غزه — نمادین است که چگونه حماس به طور مداوم با هدایت عملیات نظامی خود از پوشش بیمارستان‌ها و مدارس، غیرنظامیان را به خطر انداخته و قوانین بین‌المللی را نقض کرده است. حماس همچنین تونل‌هایی را در زیر بیمارستان الشفا در شهر غزه و یک مجتمع سازمان ملل در جای دیگری از آن شهر حفر کرده است.
ژنرال «اِفی دفْرین»، سخنگوی ارشد ارتش اسرائیل، روز یکشنبه بعد از ظهر در بیمارستان گفت: «ما توسط حماس به این نقطه کشیده شدیم. اگر آنها زیرساخت‌های خود را زیر بیمارستان‌ها نمی‌ساختند، ما اینجا نبودیم. به این بیمارستان حمله نمی‌کردیم.»
ژنرال دفْرین گفت که اسرائیل تلاش کرده تا با حمله به اطراف ساختمان‌های بیمارستان، بدون حمله مستقیم به خود تأسیسات پزشکی، خسارات وارده به بیمارستان را به حداقل برساند. او گفت: «هدف آسیب رساندن به بیمارستان نبود و تا جایی که می‌توانستیم، از خسارات جانبی جلوگیری کردیم.»
برای فلسطینی‌هایی که از اینجا مجبور به ترک شده بودند، حمله اسرائیل به آقای سنوار، نماد تمایل اسرائیل برای اولویت دادن به نابودی حماس بر حفاظت از جان و زیرساخت‌های غیرنظامی، به ویژه سیستم بهداشتی، بود.
به گزارش سازمان بهداشت جهانی، اسرائیل از آغاز جنگ تاکنون حداقل ۶۸۶ حمله به مراکز بهداشتی در غزه انجام داده که حداقل ۳۳ بیمارستان از ۳۶ بیمارستان غزه را آسیب رسانده است. بسیاری از آنها، مانند بیمارستان اروپایی غزه، اکنون از کار افتاده‌اند، که باعث اتهامات گروه‌های حقوق بشری و دولت‌های خارجی — که اسرائیلی‌ها به شدت آن را رد می‌کنند — مبنی بر اینکه اسرائیل درگیر نسل‌کشی است، تا حدی با تخریب سیستم بهداشتی فلسطین، شده است.
دکتر صلاح الهمس، سخنگوی بیمارستان، در مصاحبه تلفنی از بخش دیگری از جنوب غزه گفت: «این از نظر اخلاقی و قانونی غیرقابل قبول است، اما اسرائیل فکر می‌کند که بالاتر از قانون است.»
اگرچه اسرائیل حومه محوطه بیمارستان را هدف قرار داد و ساختمان‌های بیمارستان را پابرجا گذاشت، اما دکتر الهمس گفت که این حملات ۱۰ نفر را در داخل محوطه زخمی کرده، به سیستم‌های آب و فاضلاب آن آسیب رسانده و بخشی از سقف آن را جابجا کرده است. او گفت که این حملات ۲۳ نفر را در ساختمان‌های خارج از محوطه کشته‌اند، ۱۷ نفر بیشتر از آنچه در روز حمله گزارش شده بود.
دکتر الهمس گفت که لرزش‌های ناشی از حملات مانند یک "زلزله" بود.
دکتر الهمس گفت که از وجود هیچ تونلی زیر بیمارستان بی‌اطلاع بوده است. او گفت، حتی اگر تونل‌ها وجود داشتند: «این حمله را توجیه نمی‌کند. اسرائیل باید راه‌های دیگری برای از بین بردن هر فرمانده تحت تعقیب پیدا می‌کرد. هزاران راه دیگر برای انجام آن وجود داشت.»
سفر ما به بیمارستان، نکات زیادی را در مورد پویایی فعلی جنگ در غزه آشکار کرد.
در حدود ۲۰ دقیقه رانندگی از مرز اسرائیل، هیچ فلسطینی را ندیدیم — نتیجه تصمیم اسرائیل برای دستور به ساکنان جنوب غزه برای ترک خانه‌های خود و حرکت به سمت غرب، به سوی دریا. بسیاری از ساختمان‌ها به سادگی توده‌هایی از آوار بودند که یا توسط حملات و تخریب‌های اسرائیل یا تله‌های انفجاری حماس ویران شده بودند. اینجا و آنجا، برخی ساختمان‌ها کم و بیش سالم مانده بودند؛ روی یک بالکن، کسی یک ردیف منظم از گلدان‌های کاکتوس را گذاشته بود.
با جیپ‌های بدون سقف رانندگی کردیم، نشانه‌ای که در این منطقه وسیع از جنوب شرقی غزه، ارتش اسرائیل دیگر از کمین شبه‌نظامیان حماس نمی‌ترسد. تا حداقل بزرگراه صلاح الدین، شریان اصلی شمال-جنوب این منطقه، ارتش اسرائیل پس از گسترش عملیات زمینی خود در ماه مارس، به نظر می‌رسید کنترل کامل را در دست دارد.
بیمارستان اروپایی غزه و تونل زیر آن از جمله مکان‌هایی هستند که اکنون به نظر می‌رسد منحصراً تحت کنترل اسرائیل قرار دارند.
بر اساس قوانین جنگ، یک مرکز پزشکی به عنوان یک مکان حفاظت‌شده تلقی می‌شود که تنها در موارد بسیار نادر می‌توان به آن حمله کرد. اگر یک طرف از این مکان برای اهداف نظامی استفاده کند، ممکن است آن را به یک هدف قانونی تبدیل کند، اما تنها در صورتی که خطر برای غیرنظامیان متناسب با مزیت نظامی ایجاد شده توسط حمله باشد.
ارتش اسرائیل گفت که تلاش کرده است تا با حمله تنها به اطراف محوطه بیمارستان، آسیب به غیرنظامیان را محدود کند. اما کارشناسان حقوق بین‌الملل گفتند که هرگونه ارزیابی از قانونی بودن حمله باید تأثیر آن بر سیستم بهداشتی گسترده‌تر در جنوب غزه را نیز در نظر بگیرد.
کارشناسان گفتند در سرزمینی که بسیاری از بیمارستان‌ها از قبل غیرفعال هستند، یافتن توجیه قانونی برای حملاتی که بیمارستان‌های باقی‌مانده را از کار می‌اندازند، دشوارتر است، حتی اگر شبه‌نظامیان زیر آنها پنهان شوند.
هنگامی که روز یکشنبه وارد تونل شدیم، آن را تقریباً کاملاً سالم یافتیم. اتاق تنگ و محبوس که گفته می‌شد آقای سنوار و چهار نفر دیگر از شبه‌نظامیان در آنجا کشته شده‌اند، آغشته به خون بود، اما دیوارهای آن آسیب ندیده به نظر می‌رسید. تشک‌ها، لباس‌ها و ملحفه‌ها به نظر نمی‌رسید که بر اثر انفجارها جابجا شده باشند و یک تفنگ اسرائیلی — که به گفته سربازان، اوایل جنگ به سرقت رفته بود — از یک قلاب در گوشه آویزان بود.
هنوز مشخص نیست که آقای سنوار چگونه کشته شد و ژنرال دفْرین گفت که نمی‌تواند پاسخ قطعی بدهد. او پیشنهاد کرد که آقای سنوار و همدستانش ممکن است پس از حملات خفه شده باشند یا بر اثر موج انفجار ناشی از بمب‌ها واژگون شده باشند.
کارشناسان حقوق بین‌الملل گفتند که اگر آقای سنوار عمداً توسط گازهای آزاد شده از چنین انفجارهایی مسموم شده باشد، سؤالات قانونی را مطرح می‌کند.
سارا هریسون، وکیل سابق وزارت دفاع آمریکا و تحلیلگر گروه بحران بین‌الملل گفت: «اگر قصد کشتن با گازهای خفه‌کننده آزاد شده از بمب باشد، استفاده غیرقانونی از یک بمب متعارف — سلاحی که به طور کلی قانونی است — خواهد بود.»
ژنرال دفْرین چنین قصدی را رد کرد. او گفت: «این چیزی است که من باید اینجا تأکید کنم، اول به عنوان یک یهودی و سپس به عنوان یک انسان: ما از گاز به عنوان سلاح استفاده نمی‌کنیم.»
در تونل‌های دیگری که توسط ارتش اسرائیل کشف شده‌اند، سربازان از فلسطینی‌ها به عنوان سپر انسانی استفاده کرده‌اند و آنها را پیشاپیش برای جستجوی تله‌ها فرستاده‌اند.
ژنرال این عمل را انکار کرد. او گفت: تونل توسط اسرائیلی‌ها حفاری شده است.
این گزارش با مشارکت زیاد ابوحویله از استانبول؛ امیره هروده از دوحه، قطر؛ ناتان اودنهایمر از اورشلیم و گبی سوبلمن از رحه ووت، اسرائیل تهیه شده است.