سایت هسته‌ای فردو به عنوان یک کانون مهم در جنگ اسرائیل با ایران، که اکنون در روز پنجم خود قرار دارد، مطرح شده است. این تأسیسات، یکی از مهم‌ترین و محرمانه‌ترین سایت‌های غنی‌سازی اورانیوم تهران است که در اعماق زمین پنهان شده و این امر وارد کردن خسارت قابل توجه توسط نیروی هوایی اسرائیل را بدون حمایت آمریکا دشوار می‌سازد.
آنچه درباره فردو می‌دانیم
کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو در حدود ۳۰ کیلومتری شمال شرق قم در مرکز ایران قرار دارد. این سایت یکی از دو مرکز غنی‌سازی اورانیوم ایران است و دیگری نطنز می‌باشد. فردو که در زیر کوه‌ها مدفون شده، مستحکم‌ترین تأسیسات هسته‌ای ایران محسوب می‌شود.
ایران در سال ۲۰۰۹ پس از افشای این سایت توسط اطلاعات غربی، وجود فردو را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) اعلام کرد. در ابتدا، ایران ادعا کرد که فردو تنها اورانیوم را تا ۵ درصد غنی‌سازی خواهد کرد – که برای تولید برق هسته‌ای کافی است. در سال ۲۰۱۱، ایران از برنامه‌های خود برای غنی‌سازی اورانیوم تا خلوص ۲۰ درصد خبر داد. این میزان بعدها در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۲۰۱۵ به ۵ درصد کاهش یافت. طبق برجام، فردو برای ۱۵ سال به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ محدود شد. این توافق در سال ۲۰۱۸ زمانی که ایالات متحده به طور یکجانبه تحت ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ از آن خارج شد، از هم پاشید.
در طول سال گذشته، گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نگرانی‌هایی را در مورد فعالیت‌های ایران در فردو مطرح کرده‌اند، جایی که سانتریفیوژهای پیشرفته IR-6 گزارش شده است که نصب شده‌اند، که امکان غنی‌سازی سریع‌تر به سطوح بالاتر را فراهم می‌کنند. در سال ۲۰۲۳، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آثاری از اورانیوم غنی‌شده تا ۸۴ درصد را شناسایی کرد – درست زیر سطح ۹۰ درصد که برای ساخت سلاح هسته‌ای مورد نیاز است. ایران هرگونه غنی‌سازی عمدی را تکذیب کرد.
جدیدترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که اواخر ماه گذشته ارائه شد، بیان کرد که ذخیره اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده ایران به تقریباً ۴۰۸.۶ کیلوگرم (۹۰۰.۸۱ پوند) رسیده است، که به گفته آژانس، در صورت غنی‌سازی تا ۹۰ درصد، برای ۹ سلاح هسته‌ای کافی خواهد بود.
درگیری کنونی
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که فردو در روز جمعه بدون آسیب قابل توجهی هدف قرار گرفت. رافائل گروسی، رئیس این آژانس، روز دوشنبه گفت که "هیچ آسیبی" در این سایت از زمان آغاز درگیری مشاهده نشده است.
بر اساس گزارش موسسه مطالعات جنگ مستقر در واشنگتن، سایت پدافند هوایی حضرت معصومه – واقع در حدود ۱۶ کیلومتری شرق فردو – مسئول حفاظت از این تأسیسات است. خبرگزاری نیمه‌رسمی مهر ایران گزارش داد که اسرائیل روز جمعه این سایت پدافند هوایی را هدف قرار داده و دو نفر از اعضای نیروی پدافند هوایی ایران کشته شدند.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خسارت به سایت‌های دیگر از جمله نطنز و یک تأسیسات هسته‌ای در اصفهان را تأیید کرده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که حملات اسرائیل به زیرساخت‌های برق و سالن‌های غنی‌سازی زیرزمینی نطنز و همچنین چهار ساختمان در سایت اصفهان آسیب رسانده است.
ارتش اسرائیل می‌گوید در درگیری کنونی، ۹ دانشمند هسته‌ای ایران را کشته است.
آیا کمک آمریکا لازم است؟
موقعیت فردو – تا ۹۰ متر زیر زمین در منطقه‌ای کوهستانی – می‌تواند وارد کردن خسارت جدی توسط اسرائیل را بدون حمایت آمریکا دشوار سازد. ایالات متحده بمب سنگرشکن GBU-57 Massive Ordnance Penetrator را در اختیار دارد، بمبی با وزن ۳۰,۰۰۰ پوند که قادر به نفوذ تا ۶۱ متر زیر زمین است.
تنها دو هواپیما می‌توانند GBU-57 را حمل کنند، از جمله B-2 Spirit، بمب‌افکن پنهان‌کار دوربرد نیروی هوایی آمریکا.
اسرائیل نه این سلاح و نه پلتفرم پرتاب آن را در اختیار ندارد. روز سه‌شنبه، وال استریت ژورنال گزارش داد که مقامات ایرانی معتقدند اسرائیل برای هدف قرار دادن موفقیت‌آمیز فردو به کمک آمریکا نیاز خواهد داشت.
اگرچه ترامپ مدت‌هاست که وعده اجتناب از ورود آمریکا به یک جنگ منطقه‌ای دیگر را داده، اما روز سه‌شنبه سخنان خود را تشدید کرد. او در پستی در شبکه اجتماعی تروث سوشال گفت: "ما کنترل کامل و مطلق آسمان ایران را در اختیار داریم" و ادعا کرد که آمریکا از محل اقامت رهبر عالی، آیت‌الله علی خامنه‌ای، باخبر است و او را "هدف آسانی" خواند.
بعدتر در همان روز سه‌شنبه، ترامپ جلسه‌ای را با تیم امنیت ملی خود در کاخ سفید برگزار کرد تا درباره وضعیت اسرائیل و ایران بحث کند. مقامات آمریکایی به آکسیوس گفتند که ترامپ "جدی" در حال بررسی پیوستن به جنگ است.
پیش از این جلسه، چندین مقام نظامی آمریکا به جرد سزوبا از المانیتور گفته بودند که هواپیماهای آمریکایی در حریم هوایی ایران عملیات نکرده و در عملیات‌های تهاجمی علیه ایران شرکت نداشته‌اند.