با افول ایران، آیا اسرائیل و ترکیه می‌توانند بر سر کاهش تنش در سوریه به توافق برسند؟

در حالی که گزارش‌ها حاکی از گفت‌وگوهای جاری بین اسرائیل و سوریه برای کاهش تنش‌هاست، کارشناسان می‌گویند ترکیه و اسرائیل – که زمانی به دلیل منافع ظاهراً متناقض در سوریه و جنگ غزه در مسیر برخورد قرار داشتند – نیز به احتمال زیاد تنش‌های خود را از طریق مذاکرات کاهش تنش با میزبانی جمهوری آذربایجان کاهش خواهند داد.

در یک افشاگری تکان‌دهنده، تزاحی هانگبی، مشاور امنیت ملی اسرائیل، اوایل هفته جاری اعلام کرد که اسرائیل و سوریه تقریباً به صورت روزانه در تماس هستند. هانگبی روز سه‌شنبه به نقل از چندین رسانه اسرائیلی گفت: "گفت‌وگوی مستقیم روزانه در همه سطوح بین اسرائیل و رژیم سوریه وجود دارد."

او همچنین سوریه را نامزدی برای پیوستن به توافقات ابراهیم توصیف کرد که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در سال ۲۰۲۰ تسهیل‌گر آن بود و روابط بین اسرائیل، بحرین، امارات متحده عربی، مراکش و سودان را عادی‌سازی کرد.

این بیانیه، درست پس از صدها حمله هوایی اسرائیل در داخل سوریه از زمان برکناری بشار اسد در دسامبر، بسیاری را شگفت‌زده کرد. از جمله اهداف این حملات، پایگاه هوایی استراتژیک T4 در نزدیکی پالمیرا بود که درست زمانی که نیروهای ترکیه ظاهراً برای پیشروی آماده می‌شدند، هدف قرار گرفت. این حادثه بر خطر فزاینده درگیری بین دو قدرتمندترین ارتش منطقه تأکید کرد و تلاش‌های میانجی‌گری آمریکا و آذربایجان را برانگیخت.

همزمان با پیشرفت مذاکرات کاهش تنش بین سوریه و اسرائیل، مذاکرات موازی کاهش تنش بین اسرائیل و ترکیه نیز در حال پیشرفت است و برخی تحلیلگران انتظار یک گشایش را دارند. به نظر می‌رسد دو کشور قبلاً به تفاهمات اولیه در مورد نحوه جلوگیری از درگیری‌ها در داخل سوریه و تعمیق هماهنگی سه‌جانبه با باکو – شریک نزدیک هر دو – دست یافته‌اند.

گزارش‌ها حاکی از آن است که یک خط ارتباطی اضطراری اکنون ارتش دو کشور را برای جلوگیری از رویارویی مستقیم در داخل سوریه به یکدیگر متصل می‌کند. با این حال، به توافق رساندن دو طرف بر روی خطوط قرمز یکدیگر، احتمالاً بسیار دشوارتر خواهد بود.

عمر اوزکیزیلک، کارشناس سوریه و همکار غیرمقیم در شورای آتلانتیک در واشنگتن، به المانیتور گفت: "احتمالاً توافقی [در مورد کاهش تنش] حاصل خواهد شد."

با این حال، اوزکیزیلک معتقد است که یک توافق صلح احتمالی بین سوریه و اسرائیل، دور از دسترس به نظر می‌رسد.

او گفت: "اسرائیل همچنان بلندی‌های جولان را اشغال کرده و به غیرنظامیان در منطقه قنیطره حمله می‌کند." او افزود که هیچ یک از کشورهای توافق‌نامه ابراهیم در زمان امضای توافقات، اختلاف ارضی با اسرائیل نداشتند.

ترکیه ثبات در سوریه را سنگ بنای امنیت ملی خود می‌داند و حملات اخیر اسرائیل در داخل این کشور را تهدیدی مستقیم برای این هدف تلقی می‌کند.

اولویت اصلی آنکارا حفظ تمامیت ارضی سوریه است، به ویژه به این دلیل که آنکارا نگران است خودمختاری برای گروه‌های کرد در شمال سوریه، به ویژه آنهایی که با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) غیرقانونی مرتبط هستند، می‌تواند احساسات جدایی‌طلبانه را در میان جمعیت کرد ترکیه، که حدود ۱۸ میلیون نفر تخمین زده می‌شود، شعله‌ور کند.

این نگرانی، حمایت ترکیه از توافق ۱۰ مارس بین مظلوم کوبانی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) مورد حمایت آمریکا، و احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه، که در دسامبر با حمایت ترکیه به قدرت رسید، را به دنبال داشت. این توافق با هدف ادغام مناطق تحت کنترل کردها در دولت مرکزی در ازای سهمی از درآمدهای نفتی و به رسمیت شناختن حقوق فرهنگی و سیاسی محدود کردها است. با این حال، دو طرف هنوز در مورد نحوه ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه در ارتش مرکزی سوریه به توافق نرسیده‌اند.

نگرانی گسترده‌تر ترکیه این است که اقدامات اسرائیل، به ویژه حملات هوایی علیه زیرساخت‌های نظامی سوریه، می‌تواند دولت تحت رهبری الشرع را تضعیف کرده و تلاش‌ها برای تثبیت سوریه را به خطر اندازد. مقامات ترکیه همچنین نگران گزارش‌هایی هستند که اسرائیل با گروه‌های کرد سوریه، از جمله نیروهای دموکراتیک سوریه، ارتباط دارد و این را تهدیدی مستقیم برای حاکمیت ترکیه می‌دانند.

آنکارا به همان اندازه از دخالت دوباره ایران و روسیه در سوریه، با توجه به حمایت قبلی آنها از بشار اسد، ناراحت است.

به نظر می‌رسد خطوط قرمز اسرائیل در سوریه بر مهار نفوذ اسلام‌گرایان و همچنین نفوذ نظامی ترکیه متمرکز است.

بر اساس گزارشی در ماه مه توسط "میدل ایست آی"، مقامات ناشناس اسرائیلی اظهار داشتند که می‌توانند استقرار محدود نیروی زمینی ترکیه، از جمله تانک‌ها و پیاده‌نظام را بپذیرند، اما قاطعانه با نصب سامانه‌های پدافند هوایی و رادارهای ترکیه مخالفت خواهند کرد. آنها هشدار دادند که چنین سامانه‌هایی می‌توانند آزادی عمل اسرائیل را بر فراز حریم هوایی سوریه به خطر بیندازند. "آکسیوس" در هفته‌های اخیر گزارش داد که اسرائیل به طور کامل با ایجاد هرگونه پایگاه نظامی ترکیه در سوریه مخالف است.

اسرائیل همچنین به شدت به پیشینه اسلام‌گرای الشرع مشکوک است و ارتباطات او با جناح‌های تندرو سنی را یک تهدید امنیتی می‌داند. مقامات اسرائیلی نگرانند که افزایش همسویی بین آنکارا و دمشق ممکن است پناهگاهی برای گروه‌های جهادی واقع در نزدیکی بلندی‌های جولان (الحاق شده توسط اسرائیل) فراهم کند.

این مسئله به ویژه برای جامعه دروزی‌های سوریه، که با خویشاوندان خود در اسرائیل ارتباط دارند، حساس است. هرگونه تشدید تنش در سوریه، جامعه دروزی را در موقعیت نامعلومی قرار می‌دهد، زیرا ارتباطات آنها می‌تواند سؤالاتی را در مورد وفاداری ایجاد کند یا آنها را در معرض خطرات امنیتی قرار دهد. در واقع، بیش از ۱۰۰ نفر در اوایل ماه مه در درگیری‌هایی که بین جناح‌های وفادار به الشرع و دروزی‌ها در جنوب سوریه رخ داد، کشته شدند.

با وجود این اختلافات، به نظر می‌رسد هماهنگی نظامی غیررسمی به آرامی در حال شکل‌گیری است. یک خط ارتباطی اضطراری برای کاهش تنش، که به طور گسترده در رسانه‌ها گزارش شده است، دو طرف را در سوریه به یکدیگر متصل می‌کند و به آنها امکان می‌دهد از برخوردهای ناخواسته جلوگیری کنند. طبق گزارش رسانه‌های اسرائیلی، در جریان حملات اسرائیل در نزدیکی کاخ ریاست‌جمهوری در دمشق در ماه گذشته، تماس رادیویی کوتاه بین هواپیماهای ترکیه و اسرائیل به جلوگیری از رویارویی کمک کرد.

در همین حال، اسرائیل و ترکیه نیز منافع مشترکی در سوریه دارند، که یکی از آنها تلاش برای مهار بازگشت ایران به سوریه است که در پی شکست‌های اخیر وارده از سوی ارتش اسرائیل به جمهوری اسلامی تشدید شده است.

در حالی که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، حملات اسرائیل علیه ایران را محکوم کرد و از آتش‌بس با میانجی‌گری آمریکا بین تهران و اسرائیل استقبال نمود، اما او از محکوم کردن ایالات متحده به دلیل بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران خودداری کرد. این تا حدی به دلیل آن است که سیاست‌های منطقه‌ای تهران، به ویژه نفوذ آن از طریق گروه‌های نیابتی شیعه در کشورهای همسایه، همچنان به شدت از منافع استراتژیک ترکیه فاصله دارد.

مقاومت اسرائیل در برابر نقش عمیق‌تر ترکیه در سوریه، آنکارا را با وجود نگرانی‌های مشترکشان درباره نقش گذشته ایران در سوریه، گیج کرده است.

یک مقام ارشد ترکیه که به شرط ناشناس ماندن با المانیتور صحبت کرد، گفت: "ما نمی‌فهمیم چرا اسرائیل قبول نمی‌کند که منافع ما همسو هستند – به ویژه در جلوگیری از بازپس‌گیری نفوذ ایران در سوریه پس از اسد."

یک مقام بازنشسته ترکیه افزود: "ما آموزش، مفاهیم، دکترین‌ها و تجربه لازم را داریم تا به سوری‌ها کمک کنیم ارتش خود را بر اساس نیازهای امروز بازسازی کنند. سوریه امن‌تر و کارآمدتر در درازمدت به نفع اسرائیل است."

با وجود کندی سرعت مذاکرات کاهش تنش، برخی تحلیلگران می‌گویند ترکیه ممکن است مزیت‌های کلیدی بیشتری نسبت به اسرائیل در شکل‌دهی سوریه پس از جنگ داشته باشد.

سونر چاغاپتای، مدیر برنامه تحقیقاتی ترکیه در انستیتوی واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، گفت اظهارات علنی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در جریان سفر آوریل بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، به کاخ سفید، قابل توجه بود. ترامپ در کنار نتانیاهو، خواستار رویکرد "منطقی‌تر" نسبت به اردوغان شد – حرکتی که چاغاپتای آن را "انقلاب کوچک" در سیاست خاورمیانه‌ای واشنگتن توصیف کرد.

چاغاپتای به المانیتور گفت: "در حالی که اسرائیل به طور معمول به عنوان شریک مورد علاقه آمریکا در منطقه در نظر گرفته می‌شود، این بار ترامپ طرف ترکیه را گرفت."

این تغییر در سفر ماه گذشته ترامپ به خلیج، زمانی که او لغو تحریم‌های آمریکا علیه سوریه را اعلام کرد و تام باراک، سفیر آمریکا در آنکارا را به عنوان فرستاده ویژه خود در امور سوریه منصوب کرد، آشکارتر شد.

طبق گزارش‌ها، اسرائیل علیه این اقدام در دولت ترامپ لابی کرده بود. روزنامه "تایمز آو اسرائیل" به نقل از مقامات اسرائیلی گزارش داد که نتانیاهو شخصاً از ترامپ در جریان بازدید از کاخ سفید خواستار حفظ تحریم‌ها علیه سوریه شده بود.

به گفته چاغاپتای، این اقدامات نشان‌دهنده اولویت‌بندی منافع ترکیه است. او گفت: "این نشان‌دهنده اهمیتی است که دولت ترامپ به روابط آمریکا و ترکیه قائل است. ترامپ در حال سیگنال دادن است که او نگرانی‌های ترکیه در سوریه را اولویت قرار می‌دهد."

باراک از آن زمان در تلاش‌ها برای کاهش تنش‌ها بین ترکیه و اسرائیل فعال بوده است. پس از بازدید خود از سوریه در ماه گذشته، باراک در ۴ ژوئن به اسرائیل سفر کرد، جایی که با مقامات امنیت ملی دیدار کرد و علناً نگرانی‌های امنیتی اسرائیل را در مورد نفوذ ایران و فعالیت‌های نظامی ترکیه در جنوب سوریه به رسمیت شناخت.

چاغاپتای افزود: "به اعتبار او، تنش‌ها بین دو طرف پس از بازدید باراک از سوریه در ماه گذشته و سپس از اسرائیل، کاهش یافت."