خلاصه سریع
بحث داغی که در مورد این موضوع وجود دارد که آیا حملات آمریکا برنامه هسته‌ای ایران را نابود کرده یا تنها پیشرفت آن را به سمت توانایی ساخت سلاح هسته‌ای چند ماه به تأخیر انداخته است، یکی از مؤلفه‌های کلیدی این معادله را نادیده می‌گیرد: محاسبات سیاسی ایران.
اگر ایران تصمیم به ساخت سلاح هسته‌ای بگیرد، در واقع شرط‌بندی می‌کند که می‌تواند کار را به پایان رسانده و بازدارندگی ایجاد کند، پیش از آنکه آمریکا و اسرائیل از طریق اقدامات نظامی، فشار اقتصادی یا دیپلماسی برای متوقف کردن آن مداخله کنند.
یک بازه زمانی طولانی‌تر، خطر شناسایی شدن یا حمله مجدد را افزایش می‌دهد، که می‌تواند ایران را از انجام چنین قماربازی در وهله اول منصرف کند. بنابراین، با سنجش بر اساس ساعت هسته‌ای ایران، تأخیر چند ماهه می‌تواند بسیار طولانی‌تر از آنچه به نظر می‌رسد باشد، اگر تهران را از پیشروی باز دارد.
مایکل سینگ، مدیر عامل مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک و مقام ارشد سابق در شورای امنیت ملی آمریکا، اظهار داشت: «اگر آنها تلاش برای گریز هسته‌ای را آغاز کنند و سه ماه دیگر طول بکشد، این زمان زیادی برای پاسخ دادن است. به شما زمان می‌دهد تا آن را شناسایی کنید. به شما زمان می‌دهد تا پاسخی را سازماندهی کنید.» وی افزود: «این یک موضوع بی‌اهمیت نیست.»
توافق هسته‌ای بین‌المللی سال ۲۰۱۵ که توسط دولت اوباما مذاکره شد و در ازای محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای ایران، تحریم‌ها را لغو کرد، به گونه‌ای طراحی شده بود که ایران را یک سال از تولید مواد شکافت‌پذیر کافی برای ساخت یک سلاح هسته‌ای دور نگه دارد.
رئیس‌جمهور ترامپ ایالات متحده را از آن توافق خارج کرد. ایران یک سال بعد فعالیت‌های هسته‌ای خود را افزایش داد و تا ماه مه سال جاری، ماهیانه مواد شکافت‌پذیر کافی برای یک سلاح هسته‌ای تولید می‌کرد.
پیش از جنگ، فرض کلی بر این بود که ایران چند ماه طول می‌کشد تا یک سلاح خام به قدرت بمب رها شده بر هیروشیما را بسازد که قابلیت حمل با کامیون یا کشتی را داشته باشد، و یک تا سه سال طول می‌کشد تا یک کلاهک هسته‌ای بسازد که بتوان آن را بر روی موشک نصب کرد.
برخی تحلیلگران نگرانند که حملات اسرائیل و آمریکا ممکن است تندروها در تهران را متقاعد کرده باشد که تنها راه حفظ رژیم، تلاش برای توسعه سلاح‌های هسته‌ای است.
آلن آیر، مقام سابق وزارت خارجه و عضو تیم مذاکره کننده آمریکا در دوران دولت اوباما که بر روی توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران کار می‌کرد، گفت: «اگر ایران تصمیم به تسلیحاتی شدن بگیرد، زمان بیشتری از آنچه در غیر این صورت طول می‌کشید، نیاز خواهد داشت. اما، متناقضاً، شاید ما عزم آنها را برای دستیابی به سلاح هسته‌ای در حال حاضر تقویت کرده باشیم.»
وی افزود: «آنها در حال بررسی چگونگی بازسازی نوعی استراتژی دفاعی، یا حداقل ایجاد یک استراتژی جدید هستند، زیرا استراتژی قبلی‌شان دیگر کار نمی‌کند.»
کارشناسان هسته‌ای و مقامات آمریکایی می‌گویند که ایران می‌توانسته سانتریفیوژها و مواد کافی را برای رسیدن به بمب ذخیره کرده باشد. رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در مصاحبه با برنامه "فیس د نیشن" (Face the Nation) شبکه CBS در روز یکشنبه، گفت که ایران توانایی صنعتی و فناوری برای از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم در چند ماه را دارد.
گروسی گفت: «ظرفیت‌هایی که آنها دارند، موجود است. آنها می‌توانند، می‌دانید، در عرض چند ماه، به نظر من، چند آبشار سانتریفیوژ را به چرخش درآورند و اورانیوم غنی‌شده تولید کنند، یا حتی کمتر از آن. اما همانطور که گفتم، صراحتاً نمی‌توان ادعا کرد که همه چیز از بین رفته و هیچ چیزی وجود ندارد.»
آژانس گروسی مسئول بازرسی از سایت‌های هسته‌ای ایران است، اما از زمان آغاز حملات اسرائیل به ایران در 13 ژوئن، نتوانسته از این سایت‌ها بازدید کند.
گزینه‌های پیش روی ایران اکنون شامل تلاش برای بازسازی یک برنامه هسته‌ای پنهانی و تولید هرچه سریع‌تر بمب است. گزینه دوم این خواهد بود که به یک مسیر دیپلماتیک که توانایی آنها را برای ساخت سلاح با پایان دادن به غنی‌سازی اورانیوم محدود می‌کند، رضایت دهد؛ این همان چیزی است که دولت ترامپ به دنبال آن بوده است.
ایران همچنین می‌تواند راه میانه را انتخاب کند: وارد دیپلماسی هسته‌ای شود در حالی که مخفیانه برنامه هسته‌ای خود را پیش می‌برد. این به معنای کار پنهانی در سایت‌هایی است که از دید بازرسان بین‌المللی پنهان هستند، که این کار را دشوارتر خواهد کرد.
ترامپ و دولت او می‌گویند حملات هوایی آمریکا با استفاده از 14 بمب 30 هزار پوندی و یک آتشبار موشک کروز، تأسیسات فردو، نطنز و اصفهان را نابود کرده‌اند. اگر چنین باشد، ایران به سایت‌های غنی‌سازی جدید و پنهان، و همچنین تأسیساتی برای تبدیل اورانیوم غنی‌شده به فلز برای هسته بمب و مدیریت یک برنامه پنهان نیاز خواهد داشت که بتواند دانشمندان هسته‌ای را بدون شناسایی به محل برساند.
آنا کلی، معاون سخنگوی مطبوعاتی کاخ سفید، در پاسخ به سؤالی درباره چشم‌انداز بازسازی برنامه هسته‌ای ایران گفت: «ایران هرگز به بمب هسته‌ای دست پیدا نخواهد کرد، زیرا عملیات چکش نیمه‌شب (Operation Midnight Hammer) توانایی‌های هسته‌ای آنها را نابود کرد.»
به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مقامات ایرانی و اسرائیلی، ایران دهه‌هاست که بر روی دانش مربوط به توسعه سلاح‌های هسته‌ای کار کرده و بیشتر جنبه‌های ساخت بمب را به دست آورده است.
قبل از جنگ، ایران ذخیره بزرگی از اورانیوم بسیار غنی‌شده را انباشته بود که به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برای ۱۰ بمب هسته‌ای کافی بود، اگر بیشتر غنی‌سازی می‌شد. حدود یک هفته طول می‌کشید تا مقدار کافی از مواد ۶۰ درصدی به اورانیوم ۹۰ درصدی با گرید تسلیحاتی برای یک سلاح هسته‌ای تبدیل شود.
ایران همچنین بسیاری از مؤلفه‌های مورد نیاز برای ساخت بمب را آزمایش کرده بود و این دانش را برای نسل جدیدی از دانشمندان از طریق آزمایش‌ها و مطالعاتی که ظاهراً برای اهداف صلح‌آمیز طراحی شده بودند، زنده نگه داشته بود.
سرنوشت ذخایر مواد شکافت‌پذیر و تعداد سانتریفیوژهای باقی‌مانده ایران همچنان نامشخص است. ممکن است برخی از آنها پیش از حمله آمریکا از سایت‌های هسته‌ای ایران منتقل شده باشند.
بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توانایی ردیابی ساخت سانتریفیوژهای ایران را به دلیل محدودیت‌هایی که ایران در پاسخ به خروج ترامپ از توافق سال ۲۰۱۵ اعمال کرد، از دست دادند.
بازرسان همچنین شش سال را صرف یافتن محل نگهداری مجموعه‌ای وسیع از تجهیزات برنامه تسلیحات هسته‌ای چند دهه‌ای ایران کرده‌اند که تهران در سال ۲۰۱۸ پراکنده کرده بود. این تجهیزات می‌تواند شامل خطوط تولید فلز اورانیوم و تجهیزات آزمایش مواد منفجره قوی و سایر تجهیزات کلیدی برای ساخت بمب باشد.
برنامه هسته‌ای ایران پیش از سال ۲۰۰۳ با هدف تولید یک زرادخانه کوچک از سلاح‌های هسته‌ای قابل حمل با موشک بود. کارشناسان بر این باورند که ایران هنوز به طور جدی روی کوچک‌سازی یک سلاح هسته‌ای و ادغام آن بر روی موشک کار نکرده است، که این فرآیند می‌تواند یک تا سه سال طول بکشد.
سینگ، از مؤسسه واشنگتن، گفت: «این فرآیند ساخت واقعی یک کلاهک صرفاً یک فرآیند فیزیکی نیست. بلکه به مهندسی نیز بازمی‌گردد. در این بخش از کار، کمی هنر بیشتری نسبت به صرفاً علم وجود دارد.»
دفتر مدیر اطلاعات ملی ایالات متحده در ماه مارس ارزیابی کرد که آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر معظم ایران، برنامه توسعه سلاح هسته‌ای را که در سال ۲۰۰۳ به حالت تعلیق درآورده بود، مجدداً تأیید نکرده است.
آنچه خامنه‌ای در پی این حملات تصمیم می‌گیرد، اکنون بزرگترین ملاحظه در هر جدول زمانی است.
اریک بروئر، معاون رئیس سازمان ابتکار تهدید هسته‌ای و مقام ارشد سابق در شورای امنیت ملی کاخ سفید و شورای اطلاعات ملی، گفت: «ما نمی‌دانیم که آیا این یک ساعت فعال در حال شمارش است یا خیر. این جدول‌های زمانی به نوعی در حال تحول هستند و به انتخاب‌هایی که ایران در آینده می‌کند، بستگی دارند.»
برای ارتباط با جارد مالسین به [email protected] و با لارنس نورمن به [email protected] ایمیل بفرستید.