تولید پلاستیک در قرن گذشته به شدت افزایش یافته است؛ برای برخی یک محصول معجزه‌آسا بوده، در حالی که برای برخی دیگر کابوسی از آلودگی است.
دانشمندان تخمین زده‌اند که نزدیک به ۲۰۰ تریلیون قطعه پلاستیک در اقیانوس‌های جهان شناور هستند و اگر اقدامی صورت نگیرد، این تعداد می‌تواند سه برابر شود.
در سال ۲۰۲۲، کشورها توافق کردند که یک معاهده جهانی الزام‌آور قانونی برای کاهش زباله‌های پلاستیکی و مواد شیمیایی مضری که برخی از پلاستیک‌ها حاوی آنها هستند، تدوین کنند، اما پس از دو سال، هیچ توافقی حاصل نشده است.
روز سه‌شنبه، کشورهای جهان بار دیگر در کنفرانس سازمان ملل متحد در ژنو گردهم می‌آیند؛ آیا بالاخره می‌توانند درباره چگونگی مهار زیاده‌روی‌های پلاستیکی به توافق برسند؟
چرا پلاستیک چنین محصول باارزشی است؟
جوامع انسانی صدها سال است که از پلاستیک‌های طبیعی موجود در محیط زیست، به شکل لاستیک، شاخ و شلاک استفاده می‌کنند.
اما قرن بیستم، انفجار پلاستیک‌های مصنوعی را به ارمغان آورد که از فرآوری سوخت‌های فسیلی ساخته می‌شوند.
تنوع، استحکام و مقاومت این ماده در برابر حرارت، آن را برای هزاران کاربرد، از لوله‌های فاضلاب و تجهیزات پزشکی نجات‌بخش گرفته تا لباس، مناسب ساخته است.
دکتر آلیس هورتون، دانشمند پژوهشگر در مرکز ملی اقیانوس‌شناسی، توضیح می‌دهد که پلاستیک در مدت کوتاهی و بدون درک کامل تأثیراتش، به همه جا فراگیر شده است.
دکتر هورتون می‌گوید: "پلاستیک متناسب با حیات روی زمین، مدت زمان بسیار کوتاهی است که وجود دارد؛ افرادی زنده هستند که در دوران کودکی‌شان از پلاستیک استفاده نمی‌کردند. فکر می‌کنم این چیزی است که این ماده را بسیار نگران‌کننده می‌کند."
"این ماده به شکلی انفجاری رشد کرده که ما در هر کاربردی از زندگی‌مان از آن استفاده می‌کنیم و ناگهان متوجه می‌شویم که ممکن است مشکلاتی با آن وجود داشته باشد."
پلاستیک چگونه بر سیاره ما تأثیر می‌گذارد؟
سطح تولید پلاستیک طی چند دهه اخیر به طور تصاعدی رشد کرده است. در سال ۱۹۵۰ دو میلیون تن پلاستیک تولید شد، تا سال ۲۰۲۲ این رقم به ۴۷۵ میلیون تن افزایش یافت.
اگرچه پلاستیک قابل استفاده مجدد است، اما هزینه و در دسترس بودن زیرساخت‌های بازیافت به این معناست که بخش بسیار کمی از آن بازیافت می‌شود. حدود ۶۰ درصد از تمام پلاستیک‌ها یک‌بار مصرف هستند و طبق تحلیل منتشر شده در نیچر (Nature)، تنها ۱۰ درصد از آنها تخمین زده می‌شود که بازیافت می‌شوند.
نشان داده شده است که پلاستیک در محیط دریایی انباشته می‌شود، جایی که مشکلات خاصی برای حیات وحش ایجاد می‌کند که می‌توانند آن را ببلعند.
زینب سدان، مسئول سیاست جهانی پلاستیک در صندوق جهانی حیات وحش (WWF)، می‌گوید: "آنها ممکن است آن را با غذا اشتباه بگیرند که به اندام‌های داخلی آنها آسیب می‌رساند و همچنین به دلیل مشکلات گوارشی می‌تواند منجر به مرگ و میر شود."
وی افزود که آنها همچنین ممکن است در تجهیزات ماهیگیری دور انداخته شده یا بسته‌بندی‌های پلاستیکی که از سیستم‌های فاضلاب وارد اقیانوس شده‌اند، گرفتار شوند.
هنگامی که پلاستیک وارد محیط زیست می‌شود، بیشتر آن به قطعات کوچک‌تر و کوچک‌تر – معروف به ریزپلاستیک‌ها – تجزیه می‌شود. این ریزپلاستیک‌ها در تمام محدوده‌های جغرافیایی، از اعماق دریا تا قله کوه‌ها، و در تمام سیستم‌های زنده که تا کنون آزمایش شده‌اند، یافت شده‌اند.
تحقیقات برای درک کامل تأثیرات آنها ادامه دارد، با این که گونه‌های مختلف عملکرد متفاوتی دارند. اما دکتر هورتون از مرکز ملی اقیانوس‌شناسی هشدار می‌دهد که آستانه‌ای وجود دارد که در آن حیوانات شروع به آسیب دیدن می‌کنند.
او توضیح داد: "هنگامی که ما انباشت پلاستیک را در بافت‌ها [مشاهده می‌کنیم]، شروع به دیدن التهاب، آسیب سلولی، و تغییرات هورمونی می‌کنیم. مواردی که به طور مستقیم یک ارگانیسم را نمی‌کشند، اما احتمالاً تأثیر تجمعی و بلندمدتی دارند که باعث می‌شوند ضعیف‌تر و ضعیف‌تر، و بیمارتر و بیمارتر شوند، و یا بیمار شوند یا بمیرند."
آیا پلاستیک‌ها برای ما مضر هستند؟
بر اساس یک گزارش جدید از کارشناسان، پلاستیک‌ها «خطری جدی، فزاینده و کمتر شناخته‌شده» برای سلامت انسان هستند.
لانست کانت‌داون (Lancet Countdown) تخمین زده است که بیماری و مرگ و میر مرتبط با سلامت ناشی از «بحران پلاستیک» حداقل ۱.۵ تریلیون دلار (۱.۱ تریلیون پوند) در سال به سلامت خسارت وارد می‌کند.
این تأثیرات می‌توانند از آلودگی هوا ناشی از تولید پلاستیک، گرفته تا افزایش خطر سرطان، بیماری‌های تنفسی و سقط جنین ناشی از آلودگی پلاستیک در بدن ما متغیر باشند.
پلاستیک‌ها حاوی بیش از ۱۶۰۰۰ ماده شیمیایی مانند رنگ‌ها و بازدارنده‌های شعله هستند که برخی از آنها سمی و سرطان‌زا هستند.
با وجود شواهد فزاینده‌ای از خطرات پلاستیک، گزارش لانست تأکید می‌کند که شفافیت در مورد محتوای اکثر محصولات پلاستیکی وجود ندارد. تنها یک چهارم از مواد شیمیایی پلاستیک دارای داده‌هایی درباره تأثیراتشان هستند، اما از بین آنهایی که آزمایش شده‌اند، ۷۵ درصد "بسیار خطرناک" تشخیص داده شده‌اند.
کشورها در تلاش برای توافق بر سر چه چیزی هستند؟
در سال ۲۰۲۲، کشورها توافق کردند که برای مقابله با این موضوع، طی دو سال به یک معاهده جهانی نیاز است.
آن مهلت در دسامبر ۲۰۲۴، پس از پنج دور مذاکره، بدون امضای هیچ معاهده‌ای به پایان رسید.
روز سه‌شنبه، بیش از ۱۷۰ کشور بار دیگر برای تلاش برای دستیابی به یک توافق گرد هم خواهند آمد.
مسائل اصلی که آنها در تلاش برای توافق بر سر آنها هستند، عبارتند از:
- اهداف کاهش سطح تولید پلاستیک‌های یک‌بار مصرف
- ممنوعیت برخی از مضرترین مواد شیمیایی در پلاستیک
- رهنمودهای جهانی برای طراحی محصولات پلاستیکی
- تأمین مالی این تلاش
راب اپسومر، مدیر اجرایی بخش پلاستیک و مالی در بنیاد الن مک‌آرتور (Ellen McArthur Foundation)، که یکی از سازمان‌دهندگان ائتلاف تجاری برای معاهده جهانی پلاستیک است، به بی‌بی‌سی گفت که محصولاتی که باید استانداردهای طراحی ثابتی را رعایت کنند، می‌توانند به بهبود بازیافت، صرفه‌جویی در هزینه‌ها و کاهش تقاضا برای پلاستیک‌های نو (virgin plastics) کمک کنند.
او توضیح داد: "برای مثال، یک بطری نوشیدنی رنگی، اگر رنگی باشد، ارزش آنچه را که می‌توانید از آن به دست آورید (در صورت فروش مواد بازیافتی) نصف ارزش یک بطری شفاف و بی‌رنگ است."
نزدیک به ۱۰۰ کشور، از جمله بریتانیا، خواستار یک معاهده "جاه‌طلبانه" هستند که شامل تعهد به محدود کردن سطوح تولید پلاستیک باشد. اما مخالفت شدیدی از سوی گروهی از کشورهای تولیدکننده نفت، از جمله روسیه و عربستان سعودی، وجود دارد که می‌خواهند مذاکرات نه بر کاهش تولید، بلکه بر افزایش بازیافت متمرکز شود.
انتظار می‌رود تقاضا برای نفت در سیستم‌های انرژی و حمل‌ونقل جهانی در چند سال آینده با روی آوردن کشورها به فناوری‌های سبزتر، به اوج خود برسد. این موضوع می‌تواند پلاستیک را به یکی از معدود بازارهای رو به رشد برای صنعت نفت تبدیل کند. هر تلاشی برای محدود کردن تولید می‌تواند به پترودولت‌ها (کشورهای وابسته به نفت) آسیب اقتصادی کوتاه‌مدت وارد کند.
اما برای مصرف‌کنندگان پلاستیک، عدم وجود مقررات روشن و جهانی هزینه‌بر است.
آقای اپسومر گفت: "این یک خطر اساسی است. کسب‌وکارها نمی‌خواهند بسته‌بندی با نام تجاری خود را در خیابان‌ها و اقیانوس‌های ما پراکنده ببینند."
او افزود که همچنین برای کسب‌وکارها هزینه‌هایی وجود دارد که باید سالانه صدها استاندارد جدید جهانی در مورد پلاستیک را رعایت کنند.
ائتلاف تجاری، که شامل برخی از بزرگترین مصرف‌کنندگان جهانی پلاستیک مانند نستله و یونیلیور است، از دولت‌ها می‌خواهد تا مالیات‌های هماهنگ‌شده‌ای را بر کسب‌وکارها اعمال کنند تا به پرداخت هزینه‌های بازیافت و پاکسازی زباله‌های پلاستیکی کمک شود.
برای کاهش زباله پلاستیکی چه کارهایی می‌توانید انجام دهید؟
پلاستیک‌های یک‌بار مصرف بیشترین سهم را در تولید زباله‌های پلاستیکی در محیط زیست دارند و بخش عمده مصرف روزانه ما از این نوع پلاستیک‌ها مربوط به بسته‌بندی مواد غذایی است.
اگر غذای بیرون‌بر می‌گیرید، می‌توانید یک ظرف یا لیوان قابل استفاده مجدد با خود ببرید و هنگام خرید مواد غذایی، یک کیسه قابل استفاده مجدد و دربسته برای وزن کردن میوه‌ها و سبزیجاتتان همراه داشته باشید.
تخمین زده می‌شود که بیش از یک چهارم ریزپلاستیک‌های موجود در محیط زیست از لاستیک‌های اتومبیل نشأت می‌گیرند. برای کسانی که قادر به انجام این کار هستند، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری به فروشگاه‌های محلی یا به اشتراک گذاشتن سفرهای اتومبیل با دوستان یا همسایگان می‌تواند کمک‌کننده باشد.
و از پلاستیک‌هایی که راحت‌تر به ریزپلاستیک تجزیه می‌شوند – مانند آدامس و اکلیل – خودداری کنید. بسیاری از جایگزین‌های غیرپلاستیکی هنوز در دسترس هستند که به این معنی است که می‌توانید در فستیوال‌ها همچنان سرگرم باشید.
برای پیگیری آخرین داستان‌های آب‌وهوا و محیط زیست با جاستین رولَت بی‌بی‌سی، برای خبرنامه فیوچر ارث ما ثبت‌نام کنید. خارج از بریتانیا هستید؟ در اینجا برای خبرنامه بین‌المللی ما ثبت‌نام کنید.