یک خبرنگار روس در یک مستند تلویزیونی درباره بزرگترین کارخانه پهپادسازی این کشور می‌گوید: "بالاخره چیزی که هیچ کس دیگری ندارد. چنین تولید انبوهی از موتورهای دوزمانه در هیچ جای دیگری در روسیه وجود ندارد."
کارخانه مورد بحث، "آلابوگا" (Alabuga)، واقع در ۶۰۰ مایلی شرق مسکو در منطقه تاتارستان روسیه، به طور فزاینده‌ای پهپادهای تهاجمی شاهد-۱۳۶ با طراحی ایرانی (که در روسیه با نام "گران" (Geran) شناخته می‌شود) را تولید می‌کند، اما مردی که پشت این سایت قرار دارد معتقد است که این ممکن است یکی از بزرگترین دستاوردهای آن باشد.
تیمور شاگیوالف (Timur Shagivaleev)، مدیرعامل، در این مستند می‌افزاید: "این یک تأسیسات کامل است." او توضیح می‌دهد که بیشتر قطعات پهپاد اکنون به صورت محلی تولید می‌شوند. "شمش‌های آلومینیوم وارد می‌شوند، موتورها از آنها ساخته می‌شوند؛ میکروالکترونیک از چیپ‌های الکتریکی ساخته می‌شوند؛ بدنه از فیبر کربن و فایبرگلاس ساخته می‌شود – اینجا یک مکان کاملاً خودکفا است."
این ادعا نشان می‌دهد که تولید پهپاد شاهد با طراحی ایرانی، که ستون فقرات جنگ پهپادی مسکو علیه اوکراین بوده است، اکنون عمدتاً جذب ماشین‌آلات صنعتی نظامی روسیه شده است. تحلیلگران و مقامات اطلاعاتی معتقدند که ۹۰ درصد مراحل تولید اکنون در آلابوگا یا سایر تأسیسات روسی انجام می‌شود.
به همین منظور، تصاویر ماهواره‌ای اخیر نشان می‌دهد که این سایت در حال گسترش است و تأسیسات تولیدی جدید و خوابگاه‌هایی ساخته شده که به آن اجازه می‌دهد تولید را به طور تصاعدی افزایش دهد. تحلیلگرانی که سی‌ان‌ان با آنها صحبت کرده است، معتقدند که این رشد به روسیه امکان می‌دهد تا نسخه به‌روزرسانی‌شده و آزمایش‌شده در نبرد این پهپاد را که در ابتدا از ایران وارد کرده بود، احتمالاً حتی به خود تهران نیز صادر کند.
اما یک منبع اطلاعاتی غربی می‌گوید که گسترش و ادغام کامل پهپاد شاهد-۱۳۶ در روسیه، عملاً ایران را به حاشیه رانده و شکافی بین مسکو و تهران را آشکار کرده است. آنها می‌گویند تهران با بازده کمی که از روسیه دریافت کرده، با وجود حمایت از تلاش‌های جنگی مسکو نه تنها با پهپاد، بلکه با موشک و سایر تجهیزات، به طور فزاینده‌ای بی‌تاب شده است.
این نارضایتی عملاً در طول ۱۲ روز بمباران اسرائیل با هدف قرار دادن برنامه تسلیحات هسته‌ای ایران در ماه ژوئن، به اوج خود رسید. در این دوره، بیانیه‌های محکومیت روسیه به عنوان حمایتی ناچیز از کشوری که از آغاز تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین به مسکو کمک می‌کرد، تلقی شد.
علی اکبر دیرینی، تحلیلگر "مرکز مطالعات راهبردی" مستقر در تهران، بازوی پژوهشی دفتر ریاست جمهوری ایران، به سی‌ان‌ان گفت: "ایران ممکن است انتظار داشت روسیه کارهای بیشتری انجام دهد یا بدون نیاز به درخواست، اقدامات بیشتری انجام دهد. آنها ممکن است از نظر نظامی مداخله نکنند، اما ممکن است از نظر عملیاتی، در زمینه ارسال تسلیحات، حمایت فناوری، اشتراک اطلاعات، یا چیزهایی از این دست، حمایت خود را تقویت کنند."
اما رویکرد بی‌طرفانه روسیه برای مقام اطلاعاتی غربی که سی‌ان‌ان با او صحبت کرد، تعجب‌آور نبود؛ او استدلال کرد که این رویکرد "ماهیت کاملاً معاملاتی و سودگرایانه" همکاری روسیه با ایران را نشان می‌دهد.
وی گفت: "این عدم تعهد صریح نشان می‌دهد که روسیه هرگز فراتر از منافع فوری خود دخالت نمی‌کند، حتی زمانی که یک شریک – در اینجا یک تأمین‌کننده ضروری پهپاد – مورد حمله قرار گیرد."
مشارکت راهبردی
پس از آغاز تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، این کشور شروع به واردات پهپادهای شاهد ایرانی کرد. در اوایل سال ۲۰۲۳، مسکو و تهران قراردادی به ارزش ۱.۷۵ میلیارد دلار برای تولید داخلی پهپادها در روسیه امضا کردند.
تولید ۶۰۰۰ پهپاد تا سپتامبر ۲۰۲۵ که در قرارداد اولیه پیش‌بینی شده بود، حدود یک سال زودتر از موعد مقرر انجام شد و به گفته سازمان اطلاعات دفاعی اوکراین، آلابوگا اکنون بیش از ۵۵۰۰ واحد در ماه تولید می‌کند. همچنین این کار را به شیوه‌ای کارآمدتر و مقرون به صرفه‌تر انجام می‌دهد.
یک منبع اطلاعاتی دفاعی اوکراین گفت: "در سال ۲۰۲۲، روسیه به طور متوسط ۲۰۰ هزار دلار برای هر پهپاد پرداخت می‌کرد." "در سال ۲۰۲۵، این عدد به تقریباً ۷۰ هزار دلار کاهش یافت."
اوکراین همچنین اعلام کرد که روسیه پهپاد را با بهبود ارتباطات، باتری‌های با دوام‌تر و کلاهک‌های بسیار بزرگتر مدرنیزه کرده است، که آنها را کشنده‌تر و دشوارتر می‌کند.
مقام اطلاعاتی غربی گفت ایران در ابتدا به نظر می‌رسید که تلاش‌های روسیه برای بومی‌سازی تقریباً ۹۰ درصد تولید شاهد-۱۳۶ در آلابوگا را پذیرفته است، اما به‌روزرسانی‌های مسکو به نظر می‌رسد آنها را غافلگیر کرده است.
این منبع توضیح داد: "این تکامل نشان‌دهنده از دست دادن تدریجی کنترل ایران بر محصول نهایی است، که اکنون عمدتاً به صورت محلی و مستقل تولید می‌شود." وی افزود که هدف نهایی مسکو "تسلط کامل بر چرخه تولید و رهایی از مذاکرات آینده با تهران" است.
دیرینی می‌گوید که رفتار غارتگرانه روسیه تعجب‌آور نیست و رابطه بین دو کشور را "همکاری و رقابت" توصیف می‌کند.
او توضیح داد: "واضح است که روس‌ها بیشتر می‌خواهند، تا بیشتر به دست آورند و کمتر بدهند، و این در مورد ایران نیز صدق می‌کند." "ایران پهپادها و فناوری و کارخانه را در اختیار روسیه قرار داده است، و این کار رایگان نبوده است."
اما به گفته این مقام، در فرآیند گسترش، آلابوگا قادر به انجام تعهدات خود در قبال شرکای ایرانی‌اش نبوده است. به گفته آنها، علاوه بر از دست دادن کنترل بر محصول نهایی، مقامات و شرکت‌های ایرانی، به ویژه "صحرا تاندر" (Sahara Thunder)، شکایت کرده‌اند که برخی پرداخت‌ها انجام نشده است، که بخشی از آن به دلیل تحریم‌های بین‌المللی خفه‌کننده است که اقتصاد روسیه بیش از سه سال تحت آن قرار داشته است.
سی‌ان‌ان نتوانسته است این موضوع را به طور مستقل تأیید کند. سی‌ان‌ان برای اظهارنظر با مدیریت آلابوگا تماس گرفته است اما هنوز پاسخی دریافت نکرده است.
این مقام افزود: "این موانع به ناامیدی تهران از انسدادهایی که مانع انتقال فناوری‌های هوانوردی روسیه به ایران شده است، می‌افزاید، که مسکو در ازای حمایت خود وعده داده بود."
نجات رابطه؟
آتش‌بس بین اسرائیل و ایران باعث شده است که تهران عمدتاً از صحنه بین‌المللی عقب‌نشینی کند تا آنچه در طول درگیری نابود شده است را بازسازی و سازماندهی مجدد کند. و علاوه بر خساراتی که به طور عمومی به تأسیسات هسته‌ای ایران وارد شد، اسرائیل چندین تأسیسات دیگر ایران را نیز هدف قرار داد.
دیوید آلبرایت (David Albright)، بازرس سابق تسلیحات سازمان ملل و رئیس اندیشکده "مؤسسه علم و امنیت بین‌المللی" (ISIS)، معتقد است که گسترش آلابوگا ممکن است به مسکو اجازه دهد تا حمایت معناداری ارائه دهد و برخی از نسخه‌های به‌روزرسانی‌شده شاهد را به ایران بازگرداند.
آلبرایت گفت: "برخی از تأسیسات تولید پهپاد [ایران] بمباران شدند و آنها تعداد زیادی [پهپاد] شلیک کردند، بنابراین به عنوان راهی برای بازسازی ذخایر، ممکن است این کار را انجام دهند." "و سپس ایران می‌تواند مهندسی معکوس کند یا فناوری ساخت شاهد با کیفیت بهتر را دریافت کند."
او افزود: "من فکر می‌کنم این بسیار خطرناک است."
سایر تجهیزات نظامی نیز ممکن است در حال انتقال به تهران باشند. داده‌های ردیابی پرواز منبع باز نشان می‌دهد که یک هواپیمای باری نظامی ایلوشین-۷۶ (Ilyushin-76) متعلق به شرکت هواپیمایی گیلیکس (Gelix Airlines) در ۱۱ جولای از مسکو به تهران پرواز کرده است.
ایلوشین-۷۶ یک هواپیمای ترابری سنگین است که اغلب توسط ارتش روسیه برای جابجایی نیروها و تجهیزات نظامی استفاده می‌شود و شرکت هواپیمایی گیلیکس در گذشته با حمل و نقل تجهیزات نظامی مرتبط بوده است.
این هواپیما حدود سه ساعت در زمین توقف داشت و سپس به مسکو بازگشت.
سی‌ان‌ان قادر به تأیید محموله نبوده است، اما رسانه‌های ایرانی گزارش دادند که این محموله، قطعات نهایی یک سامانه پدافند هوایی اس-۴۰۰ (S-400) روسیه بوده است.
سی‌ان‌ان از وزارت دفاع روسیه در مورد تنش بین دو کشور درخواست اظهارنظر کرد اما پاسخی دریافت نکرده است. به همین ترتیب، سی‌ان‌ان همچنین با دولت ایران، هم در تهران و هم از طریق سفارت این کشور در بریتانیا، تماس گرفت اما هنوز پاسخی دریافت نکرده است.
این تحولات اخیر بر باور اصلی دیرینی در مورد روابط بین دو کشور تأکید می‌کند: در حالی که ممکن است تنش وجود داشته باشد، در نهایت ایران نیز از مزایای این مشارکت بهره‌مند خواهد شد.
او توضیح داد: "ایران آنچه را که برای امنیت خود نیاز دارد، به دست آورده و به احتمال زیاد به دست خواهد آورد." "چه سخت‌افزار نظامی باشد، چه همکاری اقتصادی، فناوری و هر آنچه که نیاز دارد."