نیکول پاشینیان و الهام علی‌اف، رهبران ارمنستان و آذربایجان، روز جمعه در واشنگتن و در حضور دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، پس از نزدیک به چهار دهه درگیری خونین در قره‌باغ، یک توافقنامه صلح را امضا کردند.
الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان، اظهار داشت: "ما امروز صلح را در قفقاز جنوبی برقرار می‌کنیم. امروز در حال نوشتن تاریخ جدید و بزرگی هستیم."
نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، نیز افزود که این توافقنامه "گشایش فصلی از صلح" را نشان می‌دهد. او اضافه کرد: "(ما در حال) پایه‌گذاری داستانی بهتر از آنچه در گذشته داشتیم، هستیم."
ترامپ در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک با دو رهبر گفت: "کشورهای ارمنستان و آذربایجان متعهد به پایان دادن همیشگی به تمام درگیری‌ها هستند."
وی افزود: "آن‌ها سال‌های زیادی رنج بسیاری بردند، بسیاری برای یافتن راه‌حل تلاش کردند، اتحادیه اروپا، روس‌ها، اما هرگز موفق نشدند. اما با این توافق ما سرانجام در برقراری صلح موفق شدیم."
در سپتامبر ۲۰۲۳، آذربایجان پس از یک عملیات نظامی سریع، کنترل کامل منطقه قره‌باغ را بازپس گرفت و طی یک سال گذشته، باکو و ایروان در عادی‌سازی روابط خود پیشرفت کرده‌اند.
گرچه مراسم امضای روز جمعه نه تنها پاشینیان و علی‌اف، بلکه ترامپ را نیز شامل می‌شد، اما دشمنان سابق تنها زمانی موفق به ترمیم روابط شدند که دیگر هیچ طرف سومی، از جمله واشنگتن و مسکو، درگیر نبود. با این حال، برخلاف روسیه، ایالات متحده از این توافق صلح سود خواهد برد.
«مسیر ترامپ» در قفقاز جنوبی
ارمنستان و آذربایجان توافق کردند تا یک کریدور ترانزیتی بزرگ ایجاد کنند که به افتخار "مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی" نامگذاری خواهد شد.
این کریدور، سرزمین اصلی آذربایجان و منطقه نخجوان آن را که از طریق قلمرو ارمنستان با ترکیه، متحد باکو، هم‌مرز است، به هم متصل خواهد کرد.
آنا کِلی، سخنگوی کاخ سفید، گفت که این کریدور ترانزیتی جدید "ارتباط بی‌مانع بین دو کشور را فراهم خواهد کرد، ضمن اینکه به حاکمیت و تمامیت ارضی ارمنستان و مردم آن احترام می‌گذارد."
آذربایجان و نخجوان توسط یک نوار ۳۲ کیلومتری از خاک ارمنستان از یکدیگر جدا شده‌اند.
برای باکو، این کریدور یک اتصال زمینی مستقیم به نخجوان را ارائه می‌دهد، روابط با ترکیه را تقویت می‌کند و دستاوردهای پس از جنگ را از طریق دیپلماسی زیرساختی تثبیت می‌کند.
همچنین موقعیت آذربایجان را به عنوان یک مرکز حمل و نقل و لجستیک مهم در مقیاس جهانی تقویت می‌کند. در ابتدا، آذربایجان نمی‌خواست هیچ طرف سومی درگیر شود و ترجیح می‌داد این موضوع تحت کنترل باکو باشد، بدون دخالت ایالات متحده، اروپا یا روسیه.
برای ایروان، این مسیر حمل‌ونقل فرصتی برای ادغام بیشتر در شبکه‌های تجاری گسترده‌تر، متنوع‌سازی اقتصاد آسیب‌دیده خود و جذب سرمایه‌گذاری خارجی فراهم می‌کند. از نظر ژئوپلیتیکی، این امر به ارمنستان کمک می‌کند تا روابط خود را با همسایگانش عادی کند.
ایروان نگران بود که این مسیر می‌تواند حاکمیت ارمنستان را تهدید کند و می‌خواست که آن تحت کنترل ارمنستان باقی بماند.
مقامات اعلام کردند که مسیر جدید ترامپ طبق قوانین ارمنستان اداره خواهد شد و ایالات متحده زمین را به یک کنسرسیوم برای زیرساخت و مدیریت اجاره فرعی خواهد داد.
ترامپ در یک پست رسانه اجتماعی در عصر پنجشنبه بسیاری از طرح روز جمعه را پیش‌بینی کرده بود و گفت که دو رهبر توافقنامه‌های اقتصادی با ایالات متحده امضا خواهند کرد که "پتانسیل کامل منطقه قفقاز جنوبی را آزاد خواهد کرد."
رئیس جمهور آمریکا در وب‌سایت «تروث سوشیال» خود گفت: "بسیاری از رهبران تلاش کردند به جنگ پایان دهند، اما بدون موفقیت، تا کنون، به لطف ترامپ."
متحدان سابق
ارمنستان و آذربایجان همچنین سندی را در مورد انحلال گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) امضا کرده‌اند.
پاشینیان اوایل این هفته گفت: "اگر ما صفحه درگیری را می‌بندیم، پس چرا به فرماتی نیاز داریم که به حل و فصل آن می‌پردازد؟"
گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا که در سال ۱۹۹۲ تأسیس شد، قرار بود حل و فصل درگیری قره‌باغ را تسهیل کند و ریاست آن بر عهده فرانسه، ایالات متحده و روسیه بود.
انحلال آن نه تنها پایان درگیری قره‌باغ را نشان می‌دهد، بلکه فاصله گرفتن باکو و ایروان از مسکو را نیز رسمی می‌کند، به ویژه با توجه به این واقعیت که دو رهبر به طور مشترک درخواست رسمی را در واشنگتن مطرح کرده‌اند.
امضای توافقنامه صلح در واشنگتن در کنار رئیس جمهور ایالات متحده، پیام قوی به مسکو در مورد تعهد دو کشور به یافتن راه‌حلی بین خودشان ارسال می‌کند، و همچنین تمرکز سیاست خارجی آن‌ها را به سمت غرب سوق می‌دهد.
مسکو در تلاش بود تا همکاری با باکو و ایروان را ترمیم کند و "میانجی‌گری" ارائه دهد و کمپین‌های اطلاعات غلط علیه ایروان را راه‌اندازی کند.
در روزهای اخیر، رسانه‌های تحت کنترل دولت روسیه انتقادات گسترده و حملات متعددی را علیه پاشینیان منتشر کرده‌اند و او را به "معامله" حاکمیت ارمنستان برای منافع مالی شخصی متهم کرده و حتی او را "عروسک خیمه‌شب‌بازی" نامیده‌اند.
پیش از این نیز مسکو کمپین‌های اطلاعات غلطی را علیه ایروان با اتهامات دروغین "وجود تأسیسات سلاح‌های بیولوژیکی در ارمنستان که توسط آمریکایی‌ها سازماندهی شده است" راه‌اندازی کرده بود.
مسکو بارها ادعاهای مشابهی را درباره تأسیسات سلاح‌های بیولوژیکی آمریکا در اوکراین قبل از حمله تمام‌عیار مطرح کرده بود. روسیه در گذشته نیز ادعاهای دروغین مشابهی را در مورد گرجستان مطرح کرده بود.
تلاش‌های روسیه برای ترمیم روابط خود با باکو زمانی کاملاً از بین رفت که یک هواپیمای آذربایجانی در دسامبر در قزاقستان سقوط کرد و ۳۸ نفر از ۶۷ سرنشین آن کشته شدند.
تحقیقات در مورد این حادثه نشان داد که پرواز ۸۲۴۳ خطوط هوایی آذربایجان توسط پدافند هوایی روسیه بر فراز گروزنی روسیه هدف قرار گرفته و بر اثر جنگ الکترونیک غیرقابل کنترل شده بود.
الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان، اخیراً اعلام کرد که کشورش در حال آماده‌سازی برای طرح دعوی در دادگاه‌های بین‌المللی علیه روسیه در مورد سقوط هواپیمای آذربایجان ایرلاینز است.
علی‌اف با اشاره به تحقیقات در مورد پرونده هواپیمای بویینگ مالزیایی که توسط شبه‌نظامیان روسی بر فراز منطقه اشغالی دونتسک اوکراین سرنگون شد، گفت که باکو آماده است هر چقدر طول بکشد منتظر بماند.
او توضیح داد: "ما آماده‌ایم ۱۰ سال صبر کنیم، اما عدالت باید پیروز شود. و متأسفانه، وضعیت فعلی که در بلاتکلیفی قرار دارد، به توسعه روابط دوجانبه بین روسیه و آذربایجان کمکی نمی‌کند."
ماه گذشته، آذربایجان و روسیه در یک تنش نادر دیگر درگیر شدند. باکو پس از حملات مسکو به جامعه آذربایجانی در یکاترینبورگ، مدیر اجرایی و سردبیر خبرگزاری دولتی اسپوتنیک روسیه را بازداشت کرد.
در این حمله توسط سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB)، دو نفر جان باختند و ۵۰ نفر دیگر بازداشت شدند.