با اجرایی شدن عوارض تجاری گسترده رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، و افزایش میانگین تعرفه‌های کشورش به بالاترین سطح از زمان جنگ جهانی دوم، به راحتی می‌توان تصور کرد که جهانی‌شدن در حال عقب‌گرد است و دوره جدیدی از حمایت‌گرایی، چندپارگی و بازگشت تولید به داخل آغاز شده است. اما شاید بخشی از این بدبینی بیش از حد باشد.
با اینکه آمریکا معمار اصلی سیستم تجارت چندجانبه و به سودآورترین بازار مصرفی جهان تبدیل شده است، اما نمی‌تواند به تنهایی چرخ زمان را به عقب برگرداند و وابستگی متقابل اقتصادی جهانی را از بین ببرد. دستاوردهای رفاهی حاصل از مزیت نسبی و حمل و نقل کانتینری کم‌هزینه برای سایر نقاط جهان آنقدر زیاد است که نمی‌توانند آن را نادیده بگیرند. حتی در حالی که آمریکا خودکفایی را در پیش گرفته و خود را به عنوان یک شریک اقتصادی غیرقابل اعتماد نشان می‌دهد، دیگران مشتاق به ادامه تجارت هستند.
وینسنت کلرک، مدیر عامل شرکت اِی. پی. مولر-مرسک (A. P. Moller-Maersk A/S)، هفته گذشته به سرمایه‌گذاران گفت: «با وجود تمام صحبت‌ها در مورد واجهانی‌سازی، اگر فقط به اعداد نگاه کنید، آنچه در دو سال و نیم گذشته شاهد آن هستیم، شتاب جهانی‌شدن است که بر پایه موفقیت تجاری عظیم شرکت‌های چینی در به دست آوردن سهم بازار جهانی است.»
این اظهارات پس از آن بود که این غول کشتیرانی کانتینری تقاضای شگفت‌آور مقاوم را در خارج از آمریکا گزارش کرد و پیش‌بینی کرد که حجم جهانی کانتینرها ممکن است امسال تا 4 درصد افزایش یابد. کلرک گفت: «یک محرک جدید در تقاضای کانتینر وجود دارد که پتانسیل صعودی زیادی را اضافه می‌کند»، و پیش‌بینی کرد که این رشد قوی‌تر تحت رهبری چین ممکن است «چند سال» ادامه داشته باشد. (آمریکا این هفته تعلیق تعرفه‌های گزاف بر کالاهای چینی را برای 90 روز دیگر تمدید کرد.)
با اینکه صادرات چین به آمریکا از زمان اولین تهدید ترامپ مبنی بر وضع عوارض جدید در اوایل آوریل، ضربه درصدی دو رقمی خورده است، اما چین این موضوع را با افزایش صادرات به سایر نقاط جهان جبران کرده است. این استحکام تا حدی منعکس‌کننده ذخیره‌سازی است، و برخی اقتصاددانان انتظار کاهش سرعت در نیمه دوم سال را دارند، زیرا واشنگتن نظارت بر ترانزیت کالاهای چینی به آمریکا از طریق کشورهای ثالث را تشدید می‌کند.
با این حال، این نیز نشان‌دهنده «تغییر چشمگیری در جهت‌گیری تجاری چین، دور شدن از وابستگی به آمریکا و حرکت به سمت یک ردپای جهانی گسترده‌تر و متنوع‌تر» است، طبق گزارشی که در 8 اوت توسط شرکت مدیریت دارایی آلمانی DWS Group منتشر شد. «رقابت‌پذیری صادرات چین و همچنین تشدید روابط اقتصادی با مناطقی مانند خاورمیانه و آفریقا یک روند ساختاری است که احتمالاً ادامه خواهد یافت.»
غول لجستیکی آلمانی، DHL Group، نیز شاهد تغییرات مشابهی در تقاضا است، با کاهش 31 درصدی محموله‌های اکسپرس آمریکا با زمان تحویل تضمین شده در سه‌ماهه دوم، در حالی که تحویل آن به آسیا 2 درصد و به خاورمیانه و آفریقا 8 درصد افزایش یافت.
ملانی کرایس، مدیر مالی DHL، هفته گذشته به تحلیلگران گفت که تجارت جهانی «راه خود را برای ادامه جریان پیدا می‌کند» و حتی در شرایط کنونی نیز «هنوز فرصت‌های رشد و مسیرهای تجاری رو به رشد» وجود دارد. یکی دیگر از مدیران اجرایی DHL، کن لی، که ریاست بخش اکسپرس آسیا-اقیانوسیه را بر عهده دارد، اخیراً جهانی‌شدن را «آنقدر بزرگ خواند که شکست نمی‌خورد.»
من قصد ندارم تأثیر تضعیف سیستم تجارت مبتنی بر قوانین و افزایش مالیات‌های وارداتی توسط بزرگترین اقتصاد جهان را نادیده بگیرم، که هزینه‌های غیرضروری را بر مصرف‌کنندگان تحمیل می‌کند، رقابت را کاهش می‌دهد، رشد را کند می‌کند، سرمایه‌گذاری را به تعویق می‌اندازد و باعث می‌شود تجارت جهانی کندتر رشد کند.
تعرفه‌های بالا بر کشورهای جنوب شرق آسیا ممکن است برخی از مزایای شرکت‌های چینی و غربی را در استفاده از منابع جدید نیروی کار ارزان و متنوع کردن ردپای تولیدی خود، که به عنوان استراتژی چین پلاس وان (China+1) شناخته می‌شود، از بین ببرد.
علاوه بر این، اگر صادرات چین از آمریکا به بازارهای نوظهور منحرف شود، سایر کشورها ممکن است برای حمایت از صنایع داخلی خود عوارض وضع کنند. (یادآوری می‌شود که چین باید اقدامات بیشتری برای حمایت از تقاضای مصرف‌کنندگان داخلی خود انجام دهد.)
اما با توجه به اینکه چین بیش از 30 درصد از تولید کالای جهانی را به خود اختصاص داده و در فناوری‌های کلیدی کربن‌زدایی تسلط دارد، به سختی می‌توان تصور کرد که جهان به سرعت به این تولید بسیار کارآمد پشت کند. بسیاری از کشورهای جنوب جهانی، حتی در حالی که آمریکا و اروپا (به میزان کمتر) موانع تجاری را افزایش داده و در مورد ظرفیت تولید بیش از حد چین هشدار می‌دهند، به واردات خودروهای چینی که ارزان و باکیفیت هستند، ادامه داده‌اند.
نباید فراموش کرد که بیشتر تجارت جهانی شامل آمریکا نمی‌شود. جورج الحریری، مدیرعامل HSBC Holdings Plc، ماه گذشته در تماسی با تحلیلگران گفت که کریدورهای تجاری درون‌آسیا و آسیا-خاورمیانه «برخی از سریع‌ترین مسیرهای رو به رشد در جهان هستند.»
بیل وینترز، رئیس استاندارد چارترد (Standard Chartered Plc)، در اواخر ماه جولای به سرمایه‌گذاران گفت: «جهانی‌شدن بسیار زنده و پویاست. فقط چهره‌ای بسیار بسیار متفاوت به خود می‌گیرد.» وی اظهار داشت که مشتریان در حال متنوع‌سازی زنجیره‌های تأمین، تولید و توزیع خود هستند. این بانک مستقر در لندن بیشتر درآمد خود را در آسیا و خاورمیانه کسب می‌کند و تجارت مالی گسترده‌ای دارد.
طبق یک مطالعه DHL در ماه مارس، در حال حاضر تنها حدود یک پنجم ارزش کل کالاها و خدمات تولید شده در سراسر جهان به کشوری دیگر صادر می‌شود، به این معنی که پتانسیل تجارت جهانی حتی نزدیک به پایان رسیدن هم نیست.
استیون آلتمن، محقق ارشد در مدرسه بازرگانی استرن دانشگاه نیویورک، به من گفت: «تا کنون، رشد تجارت جهانی بسیار انعطاف‌پذیر بوده و ما شاهد انتقام‌جویی چندانی از سوی کشورهایی که از تعرفه‌های آمریکا متضرر شده‌اند، نبوده‌ایم. این تا حدی به این دلیل است که آن کشورها تشخیص می‌دهند چقدر از تجارت سود می‌برند.» او افزود: «من نمی‌بینم که آمریکا رهبری یک جنبش جهانی برای دوری از تجارت را بر عهده بگیرد، و تا کنون به نظر می‌رسد جهانی‌شدن می‌تواند از ترامپ 2.0 جان سالم به در ببرد.»
در واقع، حمایت‌گرایی و زورگویی آمریکا احتمالاً شرکای تجاری را متقاعد می‌کند تا دسترسی به بازارهای جایگزین را تضمین کنند و بدین ترتیب آنها را به یکدیگر نزدیک‌تر کند. هفته گذشته، برزیل و هند، پس از متحمل شدن برخی از بالاترین نرخ‌های تعرفه آمریکا، بار دیگر بر برنامه‌های خود برای تقویت روابط تجاری متقابل تأکید کردند. اتحادیه اروپا نیز پس از رسیدن به توافق تجاری طولانی مدت با بلوک آمریکای جنوبی مرکوسور در دسامبر، اکنون باید آن را تصویب کند.
بنابراین، بله، زنجیره‌های تأمین با آشفتگی مواجه هستند در حالی که آمریکا و چین در حال جدا شدن از یکدیگرند، اما این به معنای مرگ جهانی‌شدن نیست. بلکه ممکن است ما وارد دوران جدیدی شویم که با عقب‌نشینی آمریکا، سرمایه‌گذاری شرکت‌های چینی در خارج از کشور، و افزایش تجارت سایر کشورها با یکدیگر مشخص می‌شود.