تهران — ایران این هفته در مقطعی از تشدید تنش‌های دیپلماتیک با قدرت‌های غربی، توان موشکی و دریایی خود را به نمایش گذاشت و بر آمادگی خود برای درگیری و مقاومت در برابر سازش در مذاکرات هسته‌ای طولانی‌مدت تأکید کرد.
روز جمعه، نیروی دریایی ایران رزمایش دو روزه «اقتدار پایدار 1404» خود را در شمال اقیانوس هند و دریای عمان به پایان رساند. بر اساس گزارش خبرگزاری تسنیم، در این رزمایش نسل جدیدی از موشک‌های کروز ساخت داخل به نمایش گذاشته شد.
نیروی دریایی پرتابه‌های هدایت‌شونده دقیق را آزمایش کرد و زیردریایی‌ها، پهپادها و سامانه‌های پدافند ساحلی را به کار گرفت، در حالی که سامانه‌های جنگ الکترونیک، رزمایش علیه دشمنان پیشرفته فناوری را شبیه‌سازی کردند.
نقطه اوج رزمایش در فاز اصلی بود، جایی که سه نوع موشک کروز ضدکشتی – قادر با برد متوسط، قدیر با برد بلند و نصیر با برد کوتاه – از شناور پرتاب‌کننده موشک گناوه و ناوشکن سبلان شلیک شدند. به گفته رسانه‌های دولتی، هر سه به اهداف مورد نظر خود اصابت کردند.
موشک قادر که برای اولین بار در سال 2011 رونمایی شد، دارای برد 300 کیلومتر و قابلیت‌های رادارگریزی است و برای هدف قرار دادن کشتی‌های جنگی و تأسیسات ساحلی طراحی شده است. قدیر دارای برد بیشتری است و مقامات دقت چشمگیر آن را ستوده‌اند. نصیر گزینه کوتاه‌برد اما با واکنش سریع را ارائه می‌دهد. فرماندهان ایرانی معتقدند که این سه موشک در مجموع، زرادخانه‌ای لایه‌ای را برای مقابله با نیروهای دریایی برتر مانند ناوگان پنجم ایالات متحده تشکیل می‌دهند.
دریادار عباس حسنی، سخنگوی رزمایش، به تلویزیون دولتی گفت که این تمرین برای بهبود برنامه‌ریزی عملیاتی و یکپارچگی در یگان‌های سطحی، زیرسطحی و هوایی نیروی دریایی طراحی شده بود.
فراتر از بعد فنی، ایران به دنبال تأکید بر پیام سیاسی بود.
لفاظی‌های اخیر فرماندهان بر هشدارهایی متمرکز بوده است مبنی بر اینکه تهدیدات علیه امنیت دریایی با پاسخی فوری و قاطع روبرو خواهد شد و بر مخالفت قاطع ایران با آنچه «حضور نامشروع» نیروهای آمریکایی در آب‌های منطقه می‌داند، تأکید شده است.
نمایش قدرت موازی سپاه پاسداران
رزمایش‌های دریایی همزمان با یک رزمایش موشکی اعلام‌نشده توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) بود که در آن حریم هوایی غرب ایران در ساعات اولیه جمعه به طور موقت بسته شد.
مقامات این رزمایش را آزمایشی برای آمادگی در برابر حملات هوایی غافلگیرکننده توصیف کردند. در حالی که جزئیات هنوز اندک است، این رزمایش، همانطور که توسط رسانه‌های دولتی برجسته شد، نمادی از آمادگی تهران برای پاسخ سریع در صورت تحریک بود.
مقامات ایرانی اخیراً اعلام کرده‌اند که آتش‌بس کنونی با اسرائیل، پس از جنگ 12 روزه در ماه ژوئن، شکننده است و مرحله جدیدی از درگیری را نمی‌توان نادیده گرفت.
این هفته، ایران روز فناوری دفاعی خود را نیز گرامی داشت که طی آن فرماندهان ارشد بر پیام‌های قاطعانه خود تأکید کردند. سردار سرلشکر محمد پاکپور، فرمانده سپاه، به دشمنان هشدار داد که «هرگونه اشتباه محاسباتی، پاسخی پشیمان‌کننده را در پی خواهد داشت.» وزارت دفاع نیز بیانیه خود را صادر کرد و متعهد شد که در برابر هرگونه «ماجراجویی» یک «سیلی سخت» بزند، و سردار سرلشکر عبدالرحیم موسوی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، بر لزوم نوسازی مداوم موشک‌ها و سامانه‌های دفاعی ایران تأکید کرد.
تنش‌های دیپلماتیک
در حالی که موشک‌ها در دریای عمان پرواز می‌کردند، دیپلمات‌های ایرانی در محیطی متلاطم در میان مذاکرات متوقف شده بر سر برنامه هسته‌ای کشور، در حال رایزنی بودند.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در یک تماس تلفنی مشترک روز جمعه با همتایان بریتانیایی، فرانسوی و آلمانی خود، و همچنین مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، قانونی بودن تلاش‌های اروپا برای فعال کردن سازوکار «ماشه» سازمان ملل را زیر سوال برد.
این سازوکار، که در قطعنامه 2231 سازمان ملل – که توافق هسته‌ای 2015 را تأیید کرد – ایجاد شده است، به امضاکنندگان این امکان را می‌دهد که در صورت نقض توافق توسط ایران، تحریم‌های سازمان ملل را دوباره اعمال کنند.
بر اساس بیانیه‌ای که توسط وزارت امور خارجه ایران منتشر شد، عراقچی صلاحیت سه کشور اروپایی را رد کرد و در صورت پیشبرد این موضوع، نسبت به «عواقب» آن هشدار داد. او همچنین خاطرنشان کرد که ایران در صورت لزوم از «دوستانمان» – روسیه و چین – در شورای امنیت درخواست حمایت خواهد کرد.
طرفین تصمیم گرفتند که مذاکرات را در سطح معاونان وزرا در روز سه‌شنبه ادامه دهند، که کمتر از یک هفته قبل از پایان مهلت تعیین شده توسط قدرت‌های اروپایی برای تصمیم‌گیری در مورد سازوکار ماشه است.
عواقب احتمالی بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل در صورت فعال شدن توسط اروپایی‌ها، اخیراً محور بحث‌های داخلی بوده است. تندروها همچنان این اقدام را کم اهمیت جلوه می‌دهند، در حالی که میانه‌روها نسبت به اثر دومینووار آن بر اقتصاد از پیش دچار مشکل ایران، با پیامدهای احتمالی که می‌تواند بقای نظام را تحت تأثیر قرار دهد، هشدار می‌دهند.
درخواست‌های آنها برای سازش، از جمله پیشنهادی برای توقف غنی‌سازی اورانیوم در ازای رفع تحریم‌ها، تاکنون به شدت توسط نظام حاکم رد شده است، که به نظر می‌رسد مصمم به حفظ موضع خود است و نشانه کمی از انعطاف‌پذیری پیش از ضرب‌الاجل دیده می‌شود.
علاوه بر مذاکرات اروپایی، نمایندگان ایران در وین با ماسیمو آپارو، معاون مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) دیدار کردند، که پس از بحث‌های قبلی در تهران انجام شد.
این دیدارها بر تعریف چارچوب همکاری ایران تحت قانون جدیدی که توسط مجلس کشور تصویب شده بود، متمرکز بودند، قانونی که نظارت آژانس را در پاسخ به فشارهای غرب به شدت محدود کرده است.
رسانه‌های دولتی گفتند که هیئت ایرانی «شرایط جدید» خود را برای نظارت آتی آژانس مطرح کرده است، زیرا تهران به دنبال تشدید کنترل بر شفافیت هسته‌ای است، حتی در حالی که آمادگی خود را برای گفتگو ابراز می‌کند.
راهبرد دو مسیره
مانورهای نظامی و سیاست لبه پرتگاه دیپلماتیک ایران، نشان‌دهنده یک سیاست دو مسیره است: تشدید نظامی برای نمایش بازدارندگی و آمادگی در برابر حملات احتمالی، و در عین حال درگیر شدن دیپلماتیک – اما بر اساس شرایط تهران.
زمان‌بندی این اقدامات عمدی است. با بررسی گام‌های بعدی توسط واشنگتن و متحدانش، تهران قصد دارد آنها را متقاعد کند که فشار تنها موجب سرکشی می‌شود، نه تمکین.
ایران با باز نگه داشتن نسبی کانال‌ها با اتحادیه اروپا، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و قدرت‌های غیرغربی، همچنین امیدوار است از انزوای کامل جلوگیری کند.
اما خطرات در حال افزایش است.
بازگشت تحریم‌های سازمان ملل نه تنها محدودیت‌های سنگینی را دوباره اعمال می‌کند، بلکه ایران را رسماً تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل قرار می‌دهد و خطرات رویارویی‌های آینده را افزایش می‌دهد. در همین حال، آزمایش‌های موشکی و رزمایش‌های نظامی مداوم پتانسیل افزایش خطر اشتباه محاسباتی را دارند، به ویژه در آب‌های از پیش متشنج خلیج فارس و شمال اقیانوس هند.
نمایش‌های قدرت اخیر ایران، بر عزم آن برای بازدارندگی دشمنان و نشان دادن آمادگی برای درگیری تأکید می‌کند. رونمایی از موشک‌های کروز ارتقا یافته، همراه با هشدارهای فرماندهان مبنی بر «سیلی سخت»، ابهام کمی در مورد موضع تهران باقی می‌گذارد.
ناظران حامی دولت در کشور استدلال می‌کنند که استراتژی لبه پرتگاه به علاوه گفتگو می‌تواند اهداف آن را محقق سازد.
با این حال، نمایش قدرت نظامی با بن‌بست دیپلماتیک خطرناکی همزمان شده است.
با نزدیک شدن به ضرب‌الاجل سازوکار ماشه و عدم سازش بر سر غنی‌سازی هسته‌ای، ایران با چشم‌انداز وخیم‌تر شدن مشکلات اقتصادی و انزوای عمیق‌تر، و همچنین فصل جدیدی از درگیری مستقیم با اسرائیل که از حمایت آمریکا برخوردار است و از نظر نظامی برتر است، روبرو است.
عراقچی این هفته در مصاحبه با خبرگزاری ایرنا گفت: «گاهی دیپلماسی حتی پرهزینه‌تر از جنگ است»، و اینگونه اظهار داشت که ایران جنگ را به مذاکره‌ای که «به تسلیم ختم شود» ترجیح می‌دهد.