هنگامی که نمازگزاران به سمت مصلای بزرگ تهران سرازیر میشدند تا به ندای اذان گوش فرا دهند، حال و هوای آنها ترکیبی از عزم و اندکی نگرانی بود؛ زیرا با چشمانداز واقعی تحریمهای سازمان ملل ظرف ۳۰ روز آینده و حتی تکرار جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل روبرو بودند.
در حالی که نگهبانان نظارهگر بودند، نمازگزاری که خود را به سادگی موسوی معرفی کرد، گفت: «واقعیت این است که بسیاری از کشورها دارای قدرت هستهای هستند و تابع این قوانین نیستند، اما ایران به دلیل مخالفت با اسرائیل، برای اعمال کنترلها انتخاب شده است. به دلیل سیاست خارجی ما، با ما به گونهای متفاوت برخورد میشود.»
او افزود: «اما با این تحریمهای سازمان ملل، یک بهمن اقتصادی در راه است – اینها با آنچه قبلاً اتفاق افتاده بسیار متفاوتاند – و این بدان معناست که سختیهای اقتصادی بیشتر، ما را فقیرتر خواهد کرد. بنابراین، فکر میکنم باید کمی کوتاه بیاییم. باید به بازرسان سازمان ملل اجازه ورود دهیم. احتمالاً مواد هستهای زیادی برای دیدن ندارند.»
اما این دیدگاه جهانی نیست، که منعکسکننده فضای سیاسی مسجدی است که با تندروها مرتبط است و به شدت در مراسم خاکسپاری رئیسجمهور پیشین، ابراهیم رئیسی، که در سانحه هلیکوپتر کشته شد، دخیل بود؛ حادثهای که برخی ایرانیها هنوز بر این باورند که ناشی از بدی آب و هوا نبوده، بلکه خرابکاری موساد بوده است.
رجبی صدیقی نیز، که با حالتی جبرگرایانه از پارکینگ داغ و غبارآلود به سمت مسجد میرفت، گفت: «چهل سال است که با تحریمها آشنا هستیم. آنها ما را نشکستند. آنها ما را مقاومتر کردند. زندگی ادامه یافته است. برای ما فرقی نمیکند که این تحریمها از سوی سازمان ملل باشد یا آمریکا. اگر مجبور باشیم بین جنگ و ورود بازرسان سازمان ملل یکی را انتخاب کنیم، جنگ را انتخاب خواهیم کرد. ما از ایران و اسلام حفاظت خواهیم کرد.»
یک نمازگزار سوم، ابراهیم حشمتی، با لبخند اصرار ورزید: «اگر جنگ دوم اتفاق بیفتد، این بار تا اسرائیل ادامه خواهد یافت. ما دفعه قبل خیلی زود متوقف شدیم و موشکهای لازم برای این کار را داریم.»
او اضافه کرد: «چگونه میتوانیم به کشوری مثل آمریکا اعتماد کنیم، در حالی که ما در میانه مذاکرات بودیم و آنها به اسرائیل اجازه دادند به ما حمله کند؟ اگر آنها ادعا نمیکردند که ما سلاح هستهای میسازیم، بهانه دیگری پیدا میکردند. اگر جنگی در بگیرد، باید با عواقب آن روبرو شویم. این هم جنگی مذهبی است و هم جنگی بین دولتها. ما از چیزی نمیترسیم.»
اکبر بابایی، جانباز جنگ ایران و عراق، به یاد آورد: «ایران قبلاً تنها بود، با آواکسهای آمریکا، میراژهای فرانسه، تانکهای T-72 روسیه روبرو بود. ما ۲۲ کشور را در مقابل خود داشتیم و به تنهایی پیروز شدیم.»
او گفت: «هر دولتی تابآوری ما را دست کم گرفته است. ما عقبنشینی نخواهیم کرد. دفعه بعد اسرائیل به طور کامل نابود خواهد شد. یک سوم از جمعیت ۹۰ میلیونی آماده جنگ هستند، و ما از مرگ نمیترسیم، زیرا وقتی بمیریم به بهشت میرویم، چون ما توسط ستمگران مورد ستم قرار گرفتهایم. اسرائیلیها اینگونه نیستند.»
در قم، هاشم حسینی بوشهری، امام جمعه، به تفصیل ظلم اسرائیل را محکوم کرد. او گفت: «ما نیز باید مانند مردم یمن با ابتکار و مقاومت در برابر جنایات اسرائیل بایستیم تا زندگی در غزه ادامه یابد.»
احساسات بیان شده نشان میدهد که برای دولت تقسیم شده ایران چقدر دشوار خواهد بود که در داخل کشور، امتیازاتی از نوعی که دولتهای اروپایی مطالبه میکنند، بدهد. رادیکالها در مجلس در حال برنامهریزی برای ارائه قوانین جدیدی هستند که خواستار خروج ایران از معاهده عدم اشاعه هستهای (NPT) هستند، اما این تصمیم در عمل ممکن است در حیطه اختیارات رهبر عالی باشد و منجر به نبردی سیاسی گسترده داخلی در مورد مسیر ایران خواهد شد.
ایران از پایان جنگ ۱۲ روزه با آتشبسی که برنامه هستهای ایران را عمدتاً نابود کرد، در وضعیت نه جنگ و نه صلح قرار داشته است.
اروپا اعلام کرده است که تحریمها را بازخواهد گرداند، مگر اینکه بازرسان هستهای سازمان ملل به تمامی سایتهای هستهای ایران، و نه فقط آنهایی که مورد حمله اسرائیل قرار نگرفتهاند، اجازه ورود پیدا کنند.
تهران اعلام کرده که مایل به مذاکره درباره جزئیات بازگشت بازرسان است، اما دیپلماتهای غربی، که مطمئن هستند پایه حقوقی و سیاسی لازم برای اقدام را دارند، میگویند هیچ اطلاعات اساسی درباره چگونگی اجرای عملی این بازرسیها به آنها داده نشده است. وزارت خارجه ایران اصرار دارد که قدرتهای اروپایی هیچ مبنای قانونی برای اقدام ندارند.
دیپلماتهای اروپایی معتقدند ایران از تأیید مستقل این حقیقت که برنامه هستهای ۳۰ ساله آن توسط بمباران اسرائیل نابود شده، میترسد؛ زیرا این امر میتواند واکنش شدیدی را از سوی جمعیتی که از تحمل تحریمها بدون هدف عصبانی هستند، برانگیزد.
دیپلماتهای ایرانی میگویند در صورت اصرار بریتانیا، فرانسه و آلمان بر اعمال مجدد تحریمها، تلافیهای احتمالی خود را اعلام خواهند کرد.
به طور جداگانه، پشت درهای بسته، در مقر سازمان ملل در نیویورک، هیئتهای بریتانیا و فرانسه در حال توجیه دیپلماتهای دیگر در مورد چگونگی کارکرد رویه بیسابقه بازگشت تحریمها (snapback) بودند.
برخی سیاستمداران میگویند تأثیر تحریمها محدود خواهد بود زیرا پیشبینی شده بودند.
شیرین عبادی، وکیل و برنده جایزه صلح نوبل، در اینستاگرام نوشت که عواقب تحریمها برای ایران «بسیار خطرناکتر از جنگ» خواهد بود.
او پیشبینی کرد که ارزش پول ملی بیش از پیش کاهش مییابد، زیرساختها از کار میافتند، فقر افزایش مییابد و بحرانهای اجتماعی گسترش پیدا میکنند، و افزود که جمهوری اسلامی مقصر اصلی این وضعیت است.
ایران همچنین در حال بحث در مورد تأثیر بازگشت قطعنامههای تحریمی است که مستقیماً صنایع نفت، گاز و پتروشیمی ایران یا حتی بانکها و مؤسسات مالی را هدف قرار نمیدهند. اکثر این قطعنامهها محدودیتهایی را در صنایع نظامی و هستهای، به ویژه در خرید و فروش تسلیحات، اعمال میکنند و از دولتها میخواهند نظارت و پایش بیشتری بر معاملات و محمولههای ایران داشته باشند تا از استفاده آنها در توسعه صنایع هستهای و موشکی ایران جلوگیری شود.
در یک تغییر سیاسی گستردهتر، اگر تحریمها دوباره اعمال شوند، ایران به عنوان کشوری که قوانین بینالمللی را نقض کرده و تابع فصل هفت منشور سازمان ملل است، شناخته خواهد شد. کل برنامه هستهای ایران غیرقانونی اعلام خواهد شد.