روز پنجشنبه، بریتانیا، فرانسه و آلمان - که به عنوان سه کشور اروپایی (E3) شناخته می‌شوند - رسماً مکانیسم بازگشت تحریم‌ها (snapback) را فعال کردند و تهدید به اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران کردند. این اقدام در پاسخ به نقض توافق هسته‌ای توسط تهران و تصمیم اخیر این کشور برای تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) صورت گرفت.
مکانیسم بازگشت تحریم‌ها، که به عنوان ضمیمه‌ای به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) است، بندی است که به طور خودکار تمامی تحریم‌های سازمان ملل قبل از برجام را بازمی‌گرداند، مگر اینکه شورای امنیت ظرف ۳۰ روز به تعلیق آنها رأی دهد. این مکانیسم «غیرقابل وتو» است: اگر آرای لازم برای حفظ تعلیق به دست نیاید، تحریم‌ها به طور خودکار و بدون نیاز به رأی‌گیری جدید، مجدداً اعمال می‌شوند.
ایران این اقدام را به شدت محکوم کرده است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در تماس‌ها با رهبران اروپایی، بیانیه‌ها و پست‌هایی در ایکس، این حرکت را «غیراخلاقی، بی‌اساس و غیرقانونی» خواند و سه کشور اروپایی را متهم کرد که به نمایندگی از اسرائیل و ایالات متحده عمل می‌کنند و نسبت به پاسخ متناسب ایران هشدار داد.
با این حال، دیپلمات ارشد ایران از سه کشور اروپایی خواسته است که در این روند تجدیدنظر کنند و خواستار از سرگیری مذاکراتی شده است که حقوق ایران را تضمین کند. وزیر همچنین نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل نوشت و از آن خواست تا آنچه را که «سیاست‌های فریبکارانه» قدرت‌های اروپایی خواند، رد کند.
سایر مقامات ایرانی نیز اشاره کرده‌اند که همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ممکن است بیشتر محدود شود، هرچند که علی‌رغم بازگشت بازرسان هسته‌ای به کشور در این هفته، به آژانس اجازه دسترسی به سایت‌های هسته‌ای ایران داده نشده است.
شکاف داخلی
در سراسر طیف سیاسی ایران، شکاف به سرعت در حال گسترش است، که بیش از دو ماه پس از کمپین بمباران اسرائیل و آمریکا، بازتاب‌دهنده کشمکشی بر سر جایگاه استراتژیک جمهوری اسلامی است.
علی‌رغم اینکه فعال شدن مکانیسم سازمان ملل نگرانی‌های جدی اقتصادی و معیشتی را در میان عموم مردم ایجاد کرده است، امامان جمعه در سراسر ایران در خطبه‌های ۲۹ اوت خود تلاش کردند تا این موضوع را «هیاهوی رسانه‌ای» و «بی‌تأثیر» جلوه دهند.
این روحانیون، به همراه سایر تندروها، از مقاومت حداکثری، از جمله پایان دادن به هرگونه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دفاع می‌کنند.
داستان بازگشت تحریم‌ها همچنین به این رهبران فرصت داده است تا به معماران اصلاح‌طلب برجام حمله کنند. رسانه‌های طرفدار رژیم، تأثیر اقتصادی تحریم‌های جدید را کم‌اهمیت جلوه داده و از این نتیجه برای تأیید مخالفت‌های گذشته خود با توافق ۲۰۱۵ و هرگونه سازش در تعامل با قدرت‌های غربی استفاده کرده‌اند.
خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، حسن روحانی، رئیس‌جمهور سابق و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین را به «کوتاه آمدن بیش از حد» در سال ۲۰۱۵ با اجازه گنجاندن مکانیسم بازگشت تحریم‌ها در توافق، متهم کرد.
سایر صداهای تندرو، حملات خود را با فراخوان به پاسخگویی حقوقی و محاکمه مذاکره‌کنندگان اصلاح‌طلب، شدت بخشیده‌اند. محمود نبویان، نماینده مجلس فوق‌محافظه‌کار، اصرار داشت که کسانی که همچنان از تعامل با غرب دفاع می‌کنند «باید به دادگاه کشیده شوند»، و حمید رسایی، نماینده دیگر پارلمان، از وزارت امور خارجه خواست تا سفرای سه کشور اروپایی را از تهران اخراج کند.
اما مهم‌تر از آن، یک بلوک تندرو پارلمانی تنها ساعاتی پس از تصمیم اروپا اعلام کرد که در حال تصویب قانونی است که ایران را از معاهده عدم اشاعه هسته‌ای (NPT) خارج می‌کند، که به اختیارات قانونی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نظارت بر تأسیسات هسته‌ای ایران پایان خواهد داد.
در مقابل، اصلاح‌طلبان خواستار خویشتن‌داری و اقدامات سنجیده برای جلوگیری از تحریک درگیری دیگری هستند. شرق دیلی، یک رسانه اصلاح‌طلب، با تأکید بر پنجره ۳۰ روزه قبل از اعمال تحریم‌ها، از دیپلماسی برای جلوگیری از تشدید تنش حمایت کرد.
احمد اردستانی، نماینده اصلاح‌طلب مجلس، هشدار داد که برنامه‌های تندروها برای خروج از NPT «خودکشی» خواهد بود و تأکید کرد که ایران باید رویکردی عمل‌گرایانه در پیش گیرد، که به نظر او تنها راه منطقی است.
در مورد خروج از NPT، علی‌اکبر صالحی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران، محدودیت‌های قدرت پارلمان را مورد تأکید قرار داد. او روز جمعه در گفتگو با انتخاب (رسانه طرفدار اصلاحات) اشاره کرد که در نهایت تنها آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر عالی ایران، می‌تواند این تصمیم را بگیرد، نه مجلس.
طبق قانون اساسی، خامنه‌ای در مسائل کلیدی سیاست خارجی ایران، به ویژه پرونده حساس هسته‌ای، حرف آخر را می‌زند.
درد اقتصادی، عدم اطمینان داخلی
اگر ایران نتواند مسیر تحریم‌های بازگشتی را تغییر دهد، با پویایی‌های خطرناکی مواجه خواهد شد.
تا پیش از حمله اسرائیل و ایالات متحده در ژوئن ۲۰۲۵، ایران به طور جدی اقدام نظامی غرب را به عنوان تهدیدی که می‌تواند آن را مجبور به امتیازدهی در پرونده هسته‌ای کند، در نظر نمی‌گرفت.
با حملات آمریکا و اسرائیل که به شدت به تأسیسات هسته‌ای ایران آسیب رساند، برخی شخصیت‌ها در داخل کشور استدلال می‌کنند که تهران چیز زیادی برای از دست دادن ندارد و باید تمامی مذاکرات را به حالت تعلیق درآورد و جاه‌طلبی‌های هسته‌ای خود را به منظور بازدارندگی آینده دنبال کند.
با این حال، حملات ژوئن دو واقعیت تلخ را نیز برجسته کرده است: حریم هوایی ایران تا حد زیادی بدون دفاع است و تهران از نظر دیپلماتیک منزوی باقی مانده است.
نادیده گرفتن خواسته‌های غرب - که ایران آنها را ناعادلانه می‌داند - هم خطر برهم زدن آتش‌بس شکننده فعلی و هم تحریک تحریم‌های بیشتر و بن‌بست دیپلماتیک را در پی دارد.
از نظر اقتصادی، ایران در حال حاضر تحت فشار شدید است و مکانیسم بازگشت تحریم‌ها به سرعت تأثیرات خود را نشان داده و به کاهش شدید ارزش پول ملی در روزهای اخیر منجر شده است، به طوری که ارزش هر دلار آمریکا در بازار ارز کشور از یک میلیون ریال فراتر رفته است.
با نزدیک شدن به پایان مهلت ۳۰ روزه، اقدامات بعدی کشور نه تنها آینده هسته‌ای، جایگاه منطقه‌ای و موضع بین‌المللی آن را شکل خواهد داد، بلکه ممکن است چشم‌انداز سیاسی داخلی و پویایی قدرت آن را نیز بازتعریف کند.
اما در همان اوایل، مکانیسم بازگشت تحریم‌ها تنها رقابت‌های جناحی را بیشتر کرده و بازی سرزنش را شعله‌ورتر ساخته است.
میثم ظهوریان، نماینده مجلس تندرو، در پستی در ایکس در میان بحث‌های جاری بر سر نحوه مدیریت این بحران توسط جمهوری اسلامی گفت: «نگران‌کننده است که سیاست دولت در قبال مسئله [بازگشت تحریم‌ها] هنوز نامشخص است.»