روز دوشنبه، شرکت نفت دولتی سوریه اعلام کرد که 600,000 بشکه نفت خام را از پایانه نفتی طرطوس در سواحل مدیترانه‌ای غربی سوریه صادر کرده است. این نخستین محموله نفتی کشور جنگ‌زده در 14 سال اخیر بود. به گفته این شرکت، صادرات بیشتری نیز "در دوره آتی" انجام خواهد شد. در مصاحبه‌ای با رویترز که روز سه‌شنبه منتشر شد، ریاض الجوباسی، معاون مدیر نفت و گاز در وزارت انرژی سوریه، گفت که نفت از چندین میدان نفتی سوریه استخراج شده است، اما مشخص نکرد کدام میادین. بخش عمده نفت سوریه در شمال شرق این کشور واقع شده است که توسط اداره خودمختار تحت رهبری کردها در شمال و شرق سوریه (AANES) اداره می‌شود.
کنترل میادین نفتی در دیرالزور و رمیلان با اکثریت عرب — نزدیک مرزهای ترکیه و عراق — به همراه ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) تحت رهبری کردها در ارتش ملی، همچنان یکی از منابع اصلی اختلاف میان دولت موقت احمد الشرع و AANES است.
انتظار می‌رود نفت و گاز سوریه نقش حیاتی در بازسازی اقتصاد این کشور پس از جنگ ایفا کند. بر اساس برخی تخمین‌ها، این میادین پس از بازسازی می‌توانند تا 400,000 بشکه در روز تولید کنند.
توافقی که در 10 مارس میان الشرع و مظلوم کوبانی، فرمانده کل SDF، امضا شد، قرار بود کنترل میادین نفت و گاز در منطقه تحت اداره کردها را به دمشق واگذار کند. اما مذاکراتی که قرار بود بر اساس این توافق پیش برود، به دلیل خواسته‌های کردها برای یک شکل غیرمتمرکز حکومت که وضعیت خودمختار آنها را تضمین کند، تا حد زیادی متوقف شده است. الشرع از پذیرش این خواسته‌ها خودداری می‌کند و تلاش‌های ایالات متحده برای میانجیگری یک توافق که توسط تام باراک، نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه، رهبری می‌شود، تاکنون نتیجه‌ای نداشته است. بدون توافق، بهبود اقتصادی سوریه یک رؤیای دست‌نیافتنی باقی خواهد ماند.
میادین در دیرالزور — از جمله میدان عمر، که میزبان بزرگترین ذخایر کشور است — در طول درگیری با دولت اسلامی به شدت آسیب دیدند. بیشترین تولید در رمیلان صورت می‌گیرد. تولید کلی در حال حاضر حدود 80,000 بشکه در روز تخمین زده می‌شود، که از حدود 380,000 بشکه در روز در آغاز درگیری سوریه در سال 2011 کاهش یافته است.
در ماه فوریه، AANES و دمشق به توافقی دست یافتند که بر اساس آن AANES نفت را به دمشق عرضه می‌کند، تقریباً به همان روشی که AANES نفت را به رژیم بشار اسد، دیکتاتور برکنارشده، عرضه می‌کرد. جزئیات این توافق همچنان مبهم است و بخشی از این نفت به کردستان عراق و سپس به ترکیه منتقل می‌شود، همانطور که پیشتر در الجزیره به تفصیل گزارش شده بود. مقامات AANES از اظهارنظر درباره چگونگی مدیریت میادین نفتی و نحوه توزیع درآمدها خودداری می‌کنند، هرچند به طور گسترده‌ای اعتقاد بر این است که نفت بزرگترین منبع درآمد این اداره است.
به همین دلیل ترکیه، که AANES را به دلیل ارتباط نزدیکش با حزب کارگران کردستان (PKK) به "ارتباطات تروریستی" متهم می‌کند، با هدف فلج کردن اقتصاد محلی، میادین نفتی را هدف قرار داده است. این حملات از زمانی که ترکیه به طور رسمی مذاکرات صلح با رهبر زندانی عبدالله اوجالان را آغاز کرد، متوقف شده‌اند. با این حال، آنکارا تهدیدها برای اقدام نظامی علیه SDF را از سر گرفته است، مگر اینکه این نیرو خلع سلاح شود و یگان‌های مدافع خلق (YPG)، شاخه سوری PKK که ستون فقرات SDF را تشکیل می‌دهد، منحل شود.
در بحبوحه این عدم قطعیت، گلف‌سندز پترولیوم — یک شرکت نفتی مستقر در لندن که پیش از سال 2011 در بلوک 26 نزدیک رمیلان با همکاری ساینوکم چین فعالیت می‌کرد — در حال لابی با دولت موقت سوریه برای بازپس‌گیری کنترل میدانی است که اکنون توسط AANES مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. تصور می‌شود این بلوک تا 14,000 بشکه نفت خام در روز تولید می‌کند. جان بل، مدیر عامل گلف‌سندز، AANES را متهم کرده است که با بهره‌برداری از میدانی که به طور قانونی به این شرکت و ساینوکم قرارداد شده بود، "دارایی گلف‌سندز را به سرقت برده" و میلیاردها دلار خسارت وارد کرده است. در عین حال، به گفته سازمان غیردولتی هلندی PAX، روش‌های استخراج ابتدایی باعث تخریب محیط زیست، آلودگی رودخانه‌ها و افزایش سرطان‌ها شده است. AANES این اتهامات را رد کرده و می‌گوید که عواید حاصله به نفع مردم محلی استفاده می‌شود، در حالی که اذعان می‌کند نفت متعلق به تمام مردم سوریه است.
بل از زمان سقوط رژیم اسد توسط الشرع و دیگر جناح‌های اپوزیسیون اسلام‌گرا در ماه دسامبر، دو بار به دمشق سفر کرده است — آخرین بار در 27 اوت که با محمد البشیر، وزیر انرژی سوریه، ملاقات کرد — هر دو بار برای پیگیری پرونده خود.
در ادامه گزیده‌ای از مصاحبه با بل آورده شده است که برای وضوح بیشتر ویرایش شده است. به دلیل ماهیت حساس مذاکرات او با دولت سوریه، بل ترجیح داد به سوالات الجزیره به صورت کتبی پاسخ دهد.
الجزیره: وضعیت تلاش‌های شما برای بازپس‌گیری بلوک 26 چگونه است؟ شما تاکنون دو بار با مقامات دولت موقت در مورد از سرگیری عملیات خود دیدار کرده‌اید. پاسخ آنها در این زمینه چه بوده است؟ آیا آنها این موضوع را با اداره خودمختار شمال و شرق سوریه مطرح کرده‌اند و اگر چنین است، موضع AANES چیست؟
بل: دولت جدید سوریه حقوق شرکت گلف‌سندز را تحت قرارداد تقسیم تولید (PSC) بلوک 26 به طور کامل به رسمیت شناخته است. برخی مسائل تجاری و حقوقی باقی‌مانده وجود دارد که نیاز به توضیح دارند، اما من پیش‌بینی نمی‌کنم که هیچ‌یک از اینها مانع بزرگی برای بازگشت ما به عملیات باشد. چالش اصلی باقی‌مانده این واقعیت است که بلوک 26 هنوز تحت کنترل دولت مرکزی نیست و بنابراین ما نتوانسته‌ایم دسترسی ایمن به میادین پیدا کنیم. ایمنی و امنیت عملیات و تیم ما برای ما از اهمیت بالایی برخوردار است.
چارچوب 8 ماده‌ای که در ماه مارس بین AANES و دولت توافق شد، راه را برای متمرکز و یکپارچه کردن صنعت انرژی فراهم می‌کند، که باید شامل یک مکانیسم عادلانه و مناسب برای تقسیم درآمد باشد که صنعت را قادر به بازسازی برای منافع همه سوری‌ها کند. ما امیدواریم که AANES و دولت بتوانند بر سر راهی به جلو به توافق برسند که بازگشت ایمن گلف‌سندز و سایر نهادهای بین‌المللی را ممکن سازد.
الجزیره: آیا با AANES در تماس بوده‌اید؟
بل: خیر. ما تلاش‌های خود را بر همکاری با دولت جدید حاکم، نهادهای دولتی و سایر مقامات مرتبط با انرژی متمرکز کرده‌ایم. این دولت سوریه است که حقوق قانونی ما به بلوک 26 از طریق PSC در آنجا قرار دارد.
ما به محض اینکه چارچوب 8 ماده‌ای بین طرف‌های مربوطه رسمیت یابد و وضعیت سیاسی و امنیتی اجازه دهد، با تمام مقامات محلی ذی‌ربط در بلوک 26 و اطراف آن همکاری خواهیم کرد.
الجزیره: آیا هماهنگی بین گلف‌سندز و سایر شرکت‌های انرژی که در موقعیت مشابهی هستند وجود دارد؟
بل: ما به طور منظم با شرکت‌های بین‌المللی انرژی دیگر، هم آنهایی که قراردادهای موجود در سوریه دارند و هم آنهایی که به دنبال ورود به این کشور هستند، همکاری می‌کنیم. این شرکت‌ها نیز مانند ما، فرصت‌ها را برای صنعت انرژی می‌بینند که می‌تواند نیروی محرکه بهبود سوریه باشد، و همچنین چالش‌هایی را که این کشور همچنان در زمینه جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی با آن روبرو است. با این حال، فکر می‌کنم منصفانه است بگوییم که ما در میان پیشروترین‌ها از نظر آماده‌سازی برای بازگشت به عملیات و همچنین حمایت از بازسازی و فعال‌سازی مجدد سایر میادین هستیم.
الجزیره: آیا به دنبال دریافت غرامت برای نفتی هستید که به گفته شما به سرقت رفته است و از نظر شما چه کسی مسئول است؟ آیا یک فرمول برد-برد برای همه ذینفعان از جمله AANES در آینده وجود دارد؟
بل: بله، قطعاً یک سناریوی برد-برد بالقوه برای همه ذینفعان وجود دارد. در حال حاضر، سوریه قربانی یک صنعت غیرقانونی است که حدود 80,000 بشکه معادل نفت در روز تولید می‌کند و عمدتاً از طریق یک بازار سیاه مبهم هدایت می‌شود. تحلیل ما نشان می‌دهد که با سرمایه‌گذاری مناسب، نظارت و قابلیت‌های فنی، تولید در سراسر سوریه می‌تواند تا 400,000 تا نیم میلیون بشکه در روز افزایش یابد. در صورت مدیریت قانونی، ایمن و شفاف، این صنعت می‌تواند میلیاردها دلار ارزش سالانه تولید کند، و همچنین انرژی کافی برای رفع نیازهای کشور را فراهم کرده و مازاد آن را از طریق صادرات به پول تبدیل کند.
در این سناریو، این صنعت فعالیت اقتصادی گسترده‌تری ایجاد خواهد کرد، آموزش و اشتغال برای جوامع محلی فراهم خواهد نمود، و ثبات بلندمدت را تقویت خواهد کرد. علاوه بر این، مزایای زیست‌محیطی بازگشت به بهترین شیوه‌های بین‌المللی به نفع همه خواهد بود. ما باید خسارات زیست‌محیطی و بهداشت عمومی ناشی از دهه گذشته را برطرف کنیم، که طی آن استخراج انرژی بدون نظارت و غیرپیشرفته در شمال شرق سوریه زمین و آب را آلوده کرده و باعث شیوع بیماری‌ها و سرطان‌ها شده است.
در مورد غرامت برای تولید غیرقانونی در طول فورس ماژور (قوه قهریه)، این قطعاً موضوعی است که ما می‌خواهیم در زمان مقتضی به آن بپردازیم. با این حال، ما نمی‌خواهیم این موضوع بازگشت به عملیات و کمک به بازسازی سوریه را به تأخیر بیندازد.
الجزیره: گذشته از مسئله اعاده حقوق، چالش‌ها و فرصت‌های اصلی پیش روی بخش انرژی و سرمایه‌گذاران خارجی که به دنبال از سرگیری و گسترش فعالیت‌های خود هستند، کدامند؟
بل: از نظر عملیات واقعی، برای از سرگیری و افزایش تولید، ما یک طرح توسعه و اکتشاف میدانی بسیار روشن داریم که قصد داریم آن را اجرا کنیم. از نظر فنی، ما اطمینان داریم که می‌توانیم این کار را انجام دهیم، و ما در حال حاضر شروع به احیای زنجیره تأمین تجهیزات و خدمات کرده‌ایم. به طور کلی، از نظر جذب سرمایه، اعتماد کلیدی است — چه اعتماد به چارچوب قانونی، ثبات کشور یا محیط امنیتی در منطقه‌ای که عملیات در آن انجام می‌شود. ما معتقدیم که متمرکز کردن صنعت با توافق و همکاری بین مناطق مختلف، از جمله شمال شرق، برای ایجاد این اعتماد بسیار مهم است.
الجزیره: پتانسیل سوریه برای تبدیل شدن به یک قطب اصلی انرژی چقدر است و عملی‌ترین پروژه‌ها برای اتصال سوریه به بازارهای صادراتی در منطقه و فراتر از آن کدامند؟
بل: با سرمایه‌گذاری مناسب، نظارت و قابلیت‌های فنی، تولید در سراسر سوریه می‌تواند تا 400,000 تا 500,000 بشکه در روز افزایش یابد. در صورت مدیریت قانونی، ایمن و شفاف، این صنعت می‌تواند میلیاردها دلار ارزش سالانه تولید کند، که بخش عمده آن مازاد برای صادرات و در نتیجه درآمد صادراتی قابل توجه خواهد بود.
فراتر از خود تولید، موقعیت جغرافیایی استراتژیک سوریه به این معنی است که فرصت‌های لجستیکی و ترانزیتی متعددی برای بخش انرژی این کشور وجود دارد، از جمله انتقال نفت و گاز از سایر نقاط خاورمیانه و آسیای مرکزی به اروپا.
الجزیره: برداشت کلی شما از دولت چیست؟ علیرغم آشفتگی‌های اخیر و مداخلات خارجی مداوم، آیا اطمینان دارید که می‌توانید در سوریه تجارت کنید؟
بل: شکی نیست که بازسازی و اتحاد دوباره سوریه پس از ویرانی‌های رژیم اسد یک چالش بزرگ است. با این حال، آنچه تاکنون در تعاملاتم با دولت جدید سوریه دیده‌ام، بسیار مثبت و دلگرم‌کننده بوده است. همچنین مثبت است که، به طور کلی، دولت از حمایت جامعه بین‌المللی برخوردار است و من نسبت به آینده سوریه خوشبین هستم.
الجزیره: آیا می‌توانید کمی درباره کارهای خیریه و بشردوستانه خود در سوریه و ارتباط آن با فعالیت تجاریتان در این کشور توضیح دهید؟
بل: در گلف‌سندز، ما همیشه معتقد بوده‌ایم که نقش ما در سوریه باید فراتر از عملیات انرژی ما باشد. کسب‌وکارهای مسئولیت‌پذیر باید به توسعه پایدار کمک کنند، و این به معنای شریکی متعهد به ظرفیت‌سازی، فعالیت‌های اقتصادی گسترده‌تر و رشد فراگیر است.
طی دهه گذشته، علیرغم این دوره طولانی اخیر با درآمد صفر، ما با سازمان‌هایی از جمله کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR)، چافینچ تراست [که حامی آن والاحضرت پرنسس رویال است]، ققنوس اسپیس و بلومونت همکاری کرده‌ایم تا از طرح‌های بشردوستانه متمرکز بر آموزش، تاب‌آوری و بهبود، به ویژه برای سوری‌های آواره، حمایت کنیم.
پس از سقوط رژیم اسد، ما توانستیم امسال وارد سوریه شویم و مستقیماً پروژه‌های بشردوستانه را در داخل کشور آغاز کنیم. از طریق این همکاری‌ها، ما به اجرای برنامه‌های آموزشی STEM و هوش مصنوعی کمک کرده‌ایم و جوانان سوری را با مهارت‌های مورد نیاز آینده تجهیز کرده‌ایم. این تلاش‌ها ارتباط نزدیکی با مأموریت تجاری ما دارد.
ثبات سوریه نه تنها برای مردم سوریه بلکه برای منطقه وسیع‌تر و در واقع جامعه بین‌المللی حیاتی است. حمایت بین‌المللی از سوریه، از جمله از سوی ایالات متحده، ترکیه، کشورهای حاشیه خلیج فارس و بریتانیا، بسیار چشمگیر بوده است. با این حال، وضعیت همچنان بسیار شکننده است. نود درصد مردم سوریه زیر خط فقر زندگی می‌کنند و 80 درصد جمعیت با ناامنی غذایی مواجه هستند. زمان اتحاد، بازسازی و پیشروی سوریه اکنون فرا رسیده است.