
این دیدار رویای یک رهبر مقتدر و عملگرا بود که به حقیقت پیوست. صحنههایی از دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، که با دقت پشت سر رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه، ایستاده بود تا او سندی رسمی را در کاخ سفید امضا کند، و سپس با حرکتی شبیه به سرپیشخدمت یک رستوران لوکس به او کمک کرد تا از جایش بلند شود، برای ترکها در تمامی طیفهای ایدئولوژیک تسکینبخش بود. این رویداد، نقطه اوج نشست روز پنجشنبه بود که مملو از تعارفات متقابل و شوخیهای دوستانه بود، اما بعداً مشخص شد که دستاورد مهمی در پی نداشت.
ترامپ در کنفرانس خبری مشترک پیش از ناهار کاری بین دو هیئت، انتظارات را بالا برده بود. او اردوغان را به شدت ستایش کرد و او را «مردی سرسخت»، «رهبری بزرگ» و کسی که «به او احترام میگذارد» توصیف کرد. ترامپ به خبرنگاران گفت که توافقی برای پایان دادن به تحریمهای کنگره که به ترکیه اجازه بازگشت به برنامه F-35 را میدهد، «خیلی زود» و «اگر جلسه خوبی داشته باشیم، تقریباً بلافاصله» میتواند حاصل شود.
ظاهراً، جلسه آنقدر هم خوب نبود. ترامپ پس از این ملاقات تقریباً دو ساعته گفت: «البته، حل همه مسائل در یک جلسه امکانپذیر نیست. با این حال، این تماس ما را به پیشرفتهای معناداری در بسیاری از مسائل رسانده است.» وقتی از ترامپ پرسیده شد که آیا ترکیه F-35ها را دریافت خواهد کرد، او پاسخ داد: «اگر بخواهم، میتوانم به راحتی این کار را انجام دهم. بنابراین، ممکن است این کار را بکنیم. خب، بستگی دارد. او قرار است کاری برای ما انجام دهد.» ترامپ بدون توضیح بیشتر این جمله را گفت.
اردوغان در مسیر بازگشت به ترکیه، به خبرنگاران ترک همراه خود نگفت که قرار است چه کاری برای ترامپ انجام دهد؛ البته هیچ خبرنگار ترکیهای نیز جرأت پرسیدن این سؤال را نداشت. بیشتر سؤالات درباره غزه بود که به اردوغان اجازه داد تا از اسرائیل انتقاد کند، که منتقدان اشاره کردند او در طول کنفرانس مطبوعاتی با ترامپ از انجام آن خودداری کرده بود. اردوغان از مذاکرات ابراز رضایت کلی کرد و آنها را سازنده و ثمربخش خواند. او گفت که ترامپ آگاه بود که در غزه، «وضعیت کنونی پایدار نیست.» او هیچ صحبتی درباره توافق بر سر F-35ها یا هیچ یک از مسائل بغرنج دیگر که روابط بین متحدان ناتو را تیره کرده است، نکرد.
رئیسجمهور آمریکا پیش از این در مقابل دوربینها به اردوغان گفته بود که میخواهد ترکیه خرید نفت و گاز طبیعی روسیه را متوقف کند، درخواستی تقریباً غیرممکن. روسیه بیش از ۶۰ درصد نیازهای نفتی و گازی ترکیه را از طریق شبکهای از خطوط لوله چند میلیارد دلاری تأمین میکند. اینکه ترامپ پشت درهای بسته چه چیزهای دیگری را مطالبه کرده است، همچنان موضوع گمانهزنیهای شدید در رسانههای ترکیهای است که به نظریههای توطئه اعتیاد دارند. با این حال، دلیل اخراج ترکیه از برنامه F-35 در سال ۲۰۱۹، خرید باتریهای ضدهوایی S-400 روسیه بود که علیرغم هشدارهای مداوم آمریکا، تهدیدی برای امنیت ناتو تلقی میشوند. کنگره آمریکا در قانون مربوطه خود شرط کرده بود که ترکیه باید از شر آنها خلاص شود تا تحریمها برداشته شوند.
گزارشهای تأیید نشدهای وجود دارد مبنی بر اینکه روسیه در حال برنامهریزی برای بازخرید S-400ها است. این امر بعید به نظر میرسد. آلپر کوشکون، سفیر سابق ترکیه و پژوهشگر ارشد در بنیاد کارنگی برای صلح بینالمللی، در مصاحبهای با المانیتور پرسید: «روسیه که چنین شکاف بزرگی در روابط دفاعی ترکیه و آمریکا ایجاد کرده است، چرا باید به آنکارا و واشینگتن کمکی بیدلیل بکند؟ چرا باید به آنها لطف مجانی کند؟»
هاوارد آیزنستات، استادیار تاریخ خاورمیانه در دانشگاه سنت لارنس، در بلواسکای (BlueSky) اظهار داشت: «ما هنوز نمیدانیم چه توافقی صورت گرفته است. این بدان معنا نیست که [این نشست] موفقیت عظیمی نبوده، یا حتی یک شکست ویرانگر.»
بیشتر توافقات حتی پیش از برگزاری نشست انجام شده بود، چرا که آنکارا پیشنهادهای جذابی از جمله قراردادهای چند میلیارد دلاری برای خرید گاز طبیعی مایع آمریکایی و هواپیماهای تجاری بوئینگ را روی میز گذاشته بود. با این حال، دستکم یک توافق در واشینگتن امضا شد: یک چارچوب توافق برای همکاری در فناوری هستهای غیرنظامی. این را میتوان به عنوان کنایهای به روسیه تعبیر کرد، که در حال ساخت اولین نیروگاه هستهای ترکیه است، موضوعی که به مذاق واشینگتن خوش نمیآید.
گونول تول، مدیر برنامه ترکیه در مؤسسه خاورمیانه، اطلاعاتی را که از منابع «قابل اعتماد» خود در دولت به دست آورده بود، در ایکس (X) به اشتراک گذاشت. او اشاره کرد که ملموسترین نتیجه این اجلاس، مربوط به مسئله هالکبانک، بانک دولتی ترکیه، بود که در دادگاه فدرال آمریکا به اتهام کمک به ایران برای پولشویی ۲۰ میلیارد دلار وجوه تحریمشده در یک طرح پیچیده نقض تحریمها، متهم شده بود. این بانک اوایل سال جاری اعلام بیگناهی کرد و ترکیه اصرار دارد که پرونده سیاسی است، علیرغم شواهد زیادی که اتهامات را تأیید میکند. تول گفت ترکیه موافقت کرده است «جریمهای نزدیک به ۱۰۰ میلیون دلار بپردازد، اما اتهامات وارده علیه خود را نخواهد پذیرفت.»
تول بدون ارائه جزئیات بیشتر افزود: «بین طرفین در مورد سوریه اجماع وجود دارد.»
با این حال، طرف ترکیه میداند که دستیابی به F-35ها «تقریباً غیرممکن» است مگر اینکه ترامپ از اختیارات اجرایی خود برای لغو تحریمهای کاتسا (CAATSA) علیه ترکیه استفاده کند، که اردوغان از او خواسته است این کار را انجام دهد.
با وجود عدم پیشرفت فوری در مورد F-35ها، که همچنان اولویت اصلی آنکارا است، ظاهر این اجلاس و لحنی که پس از بیش از یک دهه آشفتگی در روابط ترکیه و آمریکا ایجاد کرد، نشانههای امیدوارکنندهای است که اوضاع بدتر نخواهد شد، حتی اگر به طور قابل توجهی بهتر نشود. در واقع، با توجه به پتانسیل بروز درگیری بزرگ بین این دو رهبر مشهور و متغیر، به ویژه بر سر غزه، همین عدم وخامت اوضاع خود یک پیروزی محسوب میشود.
خویشتنداری اردوغان در حالی که ترامپ به خبرنگاران یادآوری میکرد که چگونه به خواستههای او تسلیم شده و کشیش آمریکایی اندرو برانسون را در سال ۲۰۱۸ آزاد کرده و چگونه رهبر ترکیه «انتخابات دستکاری شده را بهتر از هر کسی میشناسد»، گواهی بر این است که آنکارا چقدر مشتاق ترمیم روابط است. اما اینکه آیا این امر به بهای روابط با کرملین خواهد بود، هنوز مشخص نیست.