پس از بیش از 15 ماه جنگ و تنها پنج روز قبل از اینکه دونالد ترامپ به عنوان چهل و هفتمین رئیس جمهور آمریکا در 20 ژانویه سوگند یاد کند، سرانجام آتش‌بس در غزه اعلام شد. این توافق که در 15 ژانویه به دست آمد، اساساً همان پیشنهادی است که جو بایدن در ماه مه از اسرائیل گرفت. هشت ماه میانجیگری طاقت فرسا و تلاش‌های هر دو دولت قدیم و جدید آمریکا، مصر و قطر طول کشید تا اسرائیل و حماس، اسلام‌گرایان غزه، آن را بپذیرند. در 16 ژانویه، اسرائیل اعلام کرد که حماس در حال تخلف از برخی جنبه‌ها است، اما هنوز کنار گذاشته نشده است.
به نظر می رسد آقای ترامپ عامل X بوده است. او به اسرائیلی ها روشن کرد که تمایلی ندارد در حالی وارد کاخ سفید شود که مجبور به مدیریت جنگ بیشتری در خاورمیانه باشد. به نظر می رسد که این به تأمین توافق در لبنان و اکنون در غزه کمک کرده است.
در طول مرحله اول آتش بس که قرار است شش هفته به طول انجامد، حماس 33 نفر از 98 گروگان اسرائیلی باقی مانده در غزه را در ازای صدها زندانی فلسطینی آزاد خواهد کرد. گفتگوهای بیشتری برای نهایی کردن مرحله بعدی خروج اسرائیل و آزادی بقیه گروگان ها برگزار خواهد شد.
هنوز زود است که بگوییم جنگ تمام شده است. هر مرحله ای مملو از خطر است. مشخص نیست چند گروگان هنوز زنده هستند (اطلاعات اسرائیل معتقد است حدود نیمی از آنها). همچنین مشخص نیست که آیا حماس می تواند همه آنها را تحویل دهد یا خیر، زیرا برخی توسط گروه های فلسطینی دیگر دستگیر شده اند. اسرائیل که در حال حاضر حدود یک سوم از خاک غزه را اشغال کرده است، در مراحل بعدی خواستار تضمین های امنیتی است که حماس تمایلی به پذیرش آن نخواهد داشت. و دولت اسرائیل همچنان اصرار دارد که برای "پیروزی کامل" می جنگد و رسماً نمی پذیرد که جنگ ممکن است به زودی پایان یابد.
در همین حال، حماس بین رهبران خود در خارج از غزه، که انعطاف پذیرتر در مذاکرات نشان داده اند، و فرماندهان بازمانده خود در این منطقه، به رهبری محمد سنوار، برادر کوچکتر یحیی، طراح حمله 7 اکتبر که در اکتبر گذشته توسط اسرائیل کشته شد، تقسیم شده است. آقای سنوار جوان اکنون سرنوشت گروگان های اسرائیلی را در دست دارد. او مشتاق است به فلسطینی ها و بقیه حماس ثابت کند که می تواند در ازای آزادی اسیران، معامله سخت تری انجام دهد. او اصرار داشت که آخرین نفری باشد که با آتش بس موافقت می کند و ممکن است هنوز آن را خراب کند.
در اسرائیل نیز بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر، هنوز باید این توافق را به کابینه خود بیاورد، جایی که وزرای رادیکال تر او همچنان مخالف پایان دادن به جنگ هستند. او تقریباً به طور قطع در آن رای پیروز خواهد شد، اما ممکن است در نتیجه دولت او سقوط کند. با این حال، اکنون که او به آقای ترامپ قول داده است، برای او سخت خواهد بود که از آن خارج شود، همانطور که قبلاً بارها انجام داده است.
رویکرد آقای ترامپ تا حدی به این دلیل نتیجه می دهد که تیم او با ظرافت های دیپلماتیک گروه در حال خروج کار چندانی ندارد. هنگامی که استیو ویتکوف، فرستاده جدید آقای ترامپ به خاورمیانه، یک غول املاک و مستغلات نیویورکی، در 11 ژانویه برای گفتگو وارد اسرائیل شد، به طور ناگهانی به اسرائیلی ها اطلاع داد که منتظر پایان یافتن روز سبت برای دیدار با آقای نتانیاهو نخواهد ماند.
اما فقط موضوع آداب و معاشرت نیست. علیرغم پنج دهه حمایت از دولت یهود، آقای بایدن در اسرائیل نسبت به آقای ترامپ محبوبیت کمتری دارد. آقای نتانیاهو حداقل می توانست به حامیان خود بگوید که با رد خواسته های آقای بایدن، از منافع اسرائیل دفاع می کرد. استدلال او زمانی که راستگرایان اسرائیلی آقای ترامپ را دوست تر از سلف خود می دانند، کمتر قانع کننده است.
اگر آتش بس برقرار شود، چه خواهد شد؟ بیش از یک سال است که آقای بایدن و نمایندگانش احتمال یک معامله بزرگ را مطرح کرده اند که شامل اتحاد رسمی بین اسرائیل و سعودی ها به عنوان انگیزه ای برای پایان دادن به جنگ در غزه و راه اندازی مجدد یک روند دیپلماتیک خواهد بود که در نهایت به یک کشور فلسطینی منجر می شود. آقای نتانیاهو مخالفت کرد. توافق با حماس نشانه ای است که او ممکن است سرانجام در این مسیر تغییر جهت دهد، و نه تنها به این دلیل که آقای ترامپ اصرار بیشتری دارد.
در سال گذشته اسرائیل با حزب الله، جنبش شیعه تحت حمایت ایران در لبنان وارد جنگ شد و بسیاری از توانایی های نظامی خود را نابود و رهبری ارشد خود را از بین برد. همین کار را با حماس در غزه انجام داده است. آقای نتانیاهو ادعا می کند که "چهره خاورمیانه را تغییر داده است." او سقوط رژیم در سوریه را به نام خود ثبت کرده است. اکنون ممکن است او آماده باشد تا آنچه را که به باور خود میراث خود به عنوان رهبر دیرینه اسرائیل خواهد بود، تضمین کند: معامله با سعودی ها که امیدوار است ایران را تضعیف کرده و جاه طلبی های منطقه ای آن را مهار کند.
انجام این کار احتمالاً به معنای از دست دادن اکثریت خود در کنست، پارلمان اسرائیل خواهد بود. متحدان راست افراطی او تهدید کرده‌اند که اگر اسرائیل به جنگ در غزه پایان دهد، از او دست می‌کشند. ایتامار بن گویر، وزیر امنیت ملی، توافق با حماس را «وحشتناک» خواند و گفت که «دستاوردهای جنگ تا کنون در غزه را که بهای خون زیادی برای مبارزان ما داشت، هدر می دهد».
آقای نتانیاهو در تلاش است تا شرکای رادیکال خود را با وعده دادن به آنها که جنگ هنوز تمام نشده است، در کنار خود نگه دارد. اما نزدیکان نخست وزیر اذعان می کنند که اگر حماس مانعی در کار ایجاد نکند، او اکنون آماده است تا آخر کار را انجام دهد، حتی اگر به معنای از دست دادن اکثریت او باشد. برخی از احزاب مخالف متعهد شده اند که از دولت حمایت کنند تا از آزادی گروگان های اسرائیلی اطمینان حاصل شود و پس از انجام این معامله، او معتقد است که در موقعیت بهتری برای رویارویی با انتخابات زودهنگام قرار خواهد گرفت.
موفقیت های اسرائیل، به ویژه علیه حزب الله، محبوبیت رو به کاهش آقای نتانیاهو را تا حدودی احیا کرده است. و اکنون اکثریت آشکار اسرائیلی ها از توافق برای پایان دادن به جنگ حمایت می کنند. نخست وزیر در گفتگو با راست افراطی تاکید کرده است که مرحله دوم این توافق که منجر به خروج کامل اسرائیل و آتش بس دائمی می شود، به هیچ وجه اجتناب ناپذیر نیست. این درست است، اما آقای نتانیاهو می داند که بازگشت به جنگ تمام عیار در غزه به معنای برانگیختن خشم آقای ترامپ خواهد بود، رئیس جمهوری که بر خلاف رئیس جمهور در حال خروج، نخست وزیر از مخالفت با او می ترسد. ■
برای خبرنامه هفتگی اعزامی خاورمیانه ثبت نام کنید، خبرنامه ای که شما را در جریان تحولات بخش جذاب، پیچیده و مهم جهان قرار می دهد.