ممنوعیت اخوان المسلمین در اردن؛ پس‌رفت برای اسلام‌گرایان اما دارای خطراتی برای امان

به گزارش المانیتور، کارشناسان می‌گویند تصمیم اردن برای ممنوع کردن اخوان المسلمین، جنبش اسلام‌گرا را به میزان قابل توجهی تضعیف خواهد کرد و پیامدهایی برای سیاست داخلی و جایگاه پادشاهی در منطقه خواهد داشت.

وزارت کشور اردن روز چهارشنبه اعلام کرد که فعالیت‌های اخوان المسلمین ممنوع است و عضویت در این سازمان و ترویج ایده‌های آن ممنوع است. پلیس اردن متعاقباً در راستای این حکم به اماکن مورد استفاده این گروه یورش برد.

اخوان المسلمین هنوز در این مورد اظهار نظری نکرده است.

این ممنوعیت پس از آن صورت می‌گیرد که اردن از یک طرح ادعایی خنثی‌شده خبر داد که به گفته مقامات، با این سازمان اسلام‌گرا مرتبط بوده است. در اعترافاتی که از تلویزیون دولتی پخش شد، برخی از متهمان گفتند که توسط اخوان المسلمین استخدام شده‌اند. به گفته مقامات، این طرح شامل تلاش برای ساخت سلاح بوده و توسط رئیس یک هسته در لبنان رهبری می‌شد.

در سال ۲۰۲۰، دادگاه عالی اردن به اخوان المسلمین دستور انحلال داد، اما این حکم در آن زمان اجرا نشد.

اخوان المسلمین که در سال ۱۹۲۸ در مصر تأسیس شد، خواستار اسلامی‌سازی جوامع عربی است. این گروه پیروان زیادی در سرزمین‌های فلسطینی، سوریه، تونس و سایر نقاط جهان عرب دارد. عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر از جمله کشورهایی هستند که این گروه را ممنوع کرده‌اند. این گروه از لحاظ تاریخی روابط نزدیک‌تری با ترکیه و قطر داشته است.

جبهه عمل اسلامی که به طور گسترده‌ای به عنوان یک شاخه سیاسی اخوان المسلمین در نظر گرفته می‌شود، بزرگترین حزب در پارلمان اردن است. پس از اعلامیه روز چهارشنبه، رهبر این جبهه، وائل سقا، گفت که این حزب "هیچ ارتباطی با هیچ نهاد سازمانی دیگری ندارد."

به دنبال این ممنوعیت، مقامات به دفاتر جبهه عمل اسلامی یورش بردند، اگرچه این ممنوعیت به طور رسمی شامل این حزب نمی‌شود.

غیث العمری، پژوهشگر ارشد در موسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن، گفت که طرح ادعایی اخیر "دلیل فوری" ممنوعیت اخوان المسلمین در اردن بود، زیرا دولت آن را "گامی فراتر از حد" تلقی کرد.

عمری به المانیتور گفت: «این یک محرک خوب بود، زیرا ترس از هرج و مرجی که بسیاری از اردنی‌ها در لبنان و سوریه و جاهای دیگر دیدند، بسیار فعال است.» «بنابراین دولت اردن واقعاً این را فرصتی برای حمله به اخوان المسلمین دید.»

به گفته عمری، از نظر دولت، اخوان المسلمین از زمان حمله حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به اسرائیل که منجر به جنگ غزه شد، "در حال فشار آوردن و عبور از خطوط قرمز بوده است."

وی گفت: «این احساس وجود داشت که آنها بیش از پیش دولت را به شیوه‌هایی به چالش می‌کشند که قبلاً هرگز انجام نداده بودند.» «اساساً از ۷ اکتبر، اخوان المسلمین به شدت با حماس هم‌هویت شده است.»

اخوان المسلمین در طول جنگ از حماس حمایت کرده است. این گروه در بیانیه‌ای در اکتبر ۲۰۲۴ پس از مرگ یحیی سنوار، رهبر حماس، در یک درگیری مسلحانه با نیروهای اسرائیلی، از وی به عنوان "شوالیه نجیب و قهرمان شجاع، رهبر حماسه باشکوه ۷ اکتبر" تجلیل کرد.

عمری گفت که درخواست‌های اخوان المسلمین برای برگزاری تظاهرات در خارج از سفارتخانه‌ها در امان و راهپیمایی به سمت مرز اسرائیل، "خطوط قرمز" برای دولت بوده است. تظاهرات متعددی در سفارت اسرائیل از زمان شروع جنگ غزه برگزار شده است. در اکتبر ۲۰۲۳، جمعیتی تلاش کردند به آن یورش ببرند. در همان ماه، نیروهای امنیتی اردن از راهپیمایی معترضان به سمت مرز با اسرائیل جلوگیری کردند.

آرون ماگید، تحلیلگر خاورمیانه، موافق است که این طرح "از خط قرمز عبور کرد" و پادشاهی می‌خواهد از یک درگیری داخلی بزرگ در راستای سپتامبر سیاه جلوگیری کند، زمانی که در سال ۱۹۷۰ نیروهای اردنی یک قیام توسط شبه‌نظامیان فلسطینی را سرکوب کردند که منجر به فرار سازمان آزادی‌بخش فلسطین از اردن به لبنان شد.

ماگید به المانیتور گفت، با اشاره به تظاهرات مکرر که خواستار لغو پیمان صلح اردن با اسرائیل هستند: "احتمالاً دولت امیدوار است این تظاهرات بزرگ را کاهش دهد و اخوان المسلمین را در موضع دفاعی قرار دهد."

ماگید که در حال نوشتن زندگینامه ملک عبدالله دوم است، گفت که این پادشاه "بی‌اعتمادی عمیقی نسبت به اخوان المسلمین داشته است." او به مصاحبه‌ای در سال ۲۰۱۳ با مجله آتلانتیک اشاره کرد که در آن آنها را "گرگ در لباس میش" خواند.

وی گفت: "قطعاً هیچ علاقه‌ای بین حاکم هاشمی و اخوان وجود ندارد."

ماگید گفت که ممنوعیت اخوان المسلمین "بدون شک یک پسرفت" برای این گروه است و خاطرنشان کرد: "جنبش آنها در بین عموم مردم مورد تهمت قرار گرفته است و فعالیت‌های آنها محدود شده است." با این حال، به گفته وی، تأثیر کامل بر سازمان بستگی به این دارد که مقامات تا چه حد در سرکوب پیش می‌روند و اینکه آیا جبهه عمل اسلامی به عنوان یک حزب سیاسی به فعالیت خود ادامه خواهد داد یا خیر.

ماگید گفت: "این سوالات باقی می‌ماند: آیا آنها [جبهه عمل اسلامی] مانند قبل در پارلمان به خدمت خود ادامه خواهند داد و آیا دولت یک کارزار دستگیری هزاران نفر از اعضای اخوان المسلمین را مانند مصر آغاز خواهد کرد؟"

مصر پس از سرنگونی رئیس جمهور محمد مرسی در سال ۲۰۱۳ در یک کودتای نظامی، یک سرکوب بزرگ علیه اخوان المسلمین به راه انداخت و آن را غیرقانونی اعلام کرد. مرسی در انتخابات سال ۲۰۱۲ به عنوان نامزد مورد حمایت اخوان المسلمین پیروز شده بود.

ماگید گفت که عدم وجود یک حزب اپوزیسیون اسلام‌گرا در اردن می‌تواند به طور بالقوه منجر به بی‌ثباتی شود.

وی گفت: "اگر دیگر راه قانونی برای اردنی‌ها، به ویژه با پیشینه اسلام‌گرا، برای ابراز نارضایتی خود از سیاست‌های دولت وجود نداشته باشد، آیا آنها به طور فزاینده‌ای تاکتیک‌های خشونت‌آمیز علیه دولت اردن اتخاذ خواهند کرد، همانطور که گروه‌های شبه‌نظامی در جاهای دیگر خاورمیانه انجام داده‌اند؟ این یک احتمال خطرناک برای اردن است."

به گفته عمری، انحلال جبهه عمل اسلامی "بسیار پیچیده‌تر" از ممنوع کردن اخوان المسلمین است، زیرا چنین اقدامی باید به تصویب کمیسیون انتخابات و مقامات قضایی برسد. با این وجود، ممنوعیت فعلی "فشار سیاسی" بر جبهه عمل اسلامی وارد می‌کند.

عمری گفت: "بسیاری از مقرهای اخوان المسلمین با جبهه عمل اسلامی مشترک است. . . بنابراین من فکر می‌کنم این یک سیگنال بود." "ما شروع به شنیدن این صحبت‌ها از اردن می‌کنیم که از جبهه خواسته می‌شود تمام روابط خود را با اخوان المسلمین قطع کند."

به گفته عمری، اقدام امان علیه اخوان المسلمین، این جنبش را در جهان عرب بیشتر تضعیف کرده است.

وی گفت: "اخوان المسلمین اردن آخرین حزب بزرگ اخوان المسلمین باقی مانده در منطقه است." "اخوان المسلمین واقعاً به یک حزب تبعیدی تبدیل شده است."

چندین شخصیت اخوان المسلمین به دلیل ممنوعیت‌هایی که این گروه را هدف قرار می‌دهند، در خارج از کشورهای خود زندگی می‌کنند. به عنوان مثال، صلاح عبدالحق، یک مصری که در سال ۲۰۲۳ به عنوان رهبر موقت این گروه انتخاب شد، در ترکیه مستقر است.

عمری افزود که این ممنوعیت "تنش‌های بیشتری را با اردن و حماس ایجاد خواهد کرد."

این گروه فلسطینی روز سه‌شنبه از اردن خواست تا افرادی را که در ارتباط با طرح ادعایی دستگیر شده‌اند، آزاد کند. حماس در سال ۱۹۸۷ توسط عبدالعزیز الرنتیسی و شیخ احمد یاسین تأسیس شد که هر دو وابسته به اخوان المسلمین بودند.

اردن از لحاظ تاریخی روابط بدی با حماس داشته است. در سال ۱۹۹۹، اولین سال سلطنت ملک عبدالله، چندین رهبر حماس از کشور اخراج شدند.

عمری تصمیم اردن را "پیروزی برای بسیاری از کشورهای عربی که برای ممنوعیت اخوان المسلمین در اردن فشار می‌آوردند" خواند و به کشورهای خلیج فارس و مصر اشاره کرد. جالب اینجاست که این ممنوعیت در حالی اعلام شد که ملک عبدالله برای گفتگو با محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی به این کشور سفر کرده بود.

به گفته ماگید، این ممنوعیت اردن را با عربستان سعودی و امارات متحده عربی "همسو می‌کند"، اما به دلایل سیاست خارجی اجرا نشده است. وی گفت که این اقدام "ممکن است باعث برخی آسیب‌های کوتاه مدت با قطر و ترکیه شود" و افزود که تنش‌ها با دوحه "به هیچ وجه جدید نیست."

در سال ۲۰۱۷، اردن سفیر قطر را در بحبوحه بحران دیپلماتیکی که پس از قطع روابط بحرین، مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی با قطر ایجاد شد، اخراج کرد. کشورهای خلیج فارس، دوحه را به حمایت از تروریسم متهم کردند، اتهامی که قطر آن را رد کرد، و نگران روابط قطر با ایران و اخوان المسلمین بودند. اردن مجوز الجزیره با بودجه قطر را در همان سال لغو کرد. اردن در سال ۲۰۱۹، دو سال قبل از پایان رسمی این اختلاف، سفیر خود را به قطر بازگرداند.

ماگید گفت: "احتمالاً ملک عبدالله این تصمیم علیه اخوان المسلمین اردن را تصمیمی ضد قطری یا ضد ترکی نمی‌داند." "پادشاه علاقه‌ای به دشمنان بیشتر در سراسر منطقه ندارد."