یلونایف، قلمروهای شمال غربی — این شهر کوچک زیرقطبی یک مشکل بزرگ دارد.
۲۳۷,۰۰۰ تن متریک تری‌اکسید آرسنیک (arsenic trioxide) در حفره‌های زیرزمینی معدن جاینت (Giant Mine) در حومه یلونایف محبوس شده است؛ این ماده محصول جانبی ناخواسته‌ای از چیزی است که زمانی یکی از بزرگترین معادن طلا در قلمروهای شمال غربی کانادا بود. تصور کنید که تنها ۱۴۰ میلی‌گرم تری‌اکسید آرسنیک برای کشتن یک نفر کافی است؛ اینجا به اندازه‌ای سم وجود دارد که می‌تواند ۱.۷ تریلیون نفر را بکشد.
مردم بومی منطقه آرسنیک را "هیولای خفته" می‌نامند.
مقامات شرکت و دولت امیدوار بودند که آرسنیک برای همیشه در زیر زمین منجمد باقی بماند. اما عملیات معدن‌کاری و تغییرات آب و هوایی باعث ذوب شدن خاک منجمد دائمی (permafrost) شده است، که ترس را در شهر ۲۰,۰۰۰ نفری افزایش می‌دهد که ممکن است مواد سمی با آب‌های سطحی مخلوط شده و به آب‌های مجاور دریاچه گریت اسلیو (Great Slave Lake)، دهمین پهنه آب شیرین بزرگ جهان، نفوذ کند.
از آنجا، این ماده می‌تواند ۱,۰۰۰ مایل در امتداد رودخانه مکنزی (Mackenzie River) تا دریای بیوفورت (Beaufort Sea) در اقیانوس منجمد شمالی (Arctic Ocean) پیشروی کرده و حیات وحش، زمین و آب را در مسیر خود مسموم کند.
معدن جاینت، هشداری برای دولت‌ها و شرکت‌هایی است که می‌خواهند ثروت‌های شمال را استخراج کنند، فعالان محیط زیست و محلی می‌گویند.
اظهارات رئیس جمهور ترامپ درباره تملک گرینلند و الحاق کانادا توجهات را دوباره به مواد خام مدفون زیر خاک منجمد در حال ذوب جلب کرده است. این موضوع "هجوم سرد" معدنچیان را برای ادعای کبالت، بیسموت، مس و عناصر نادر خاکی مدفون که برای ساخت گوشی‌های هوشمند، باتری خودروهای برقی و هواپیماهای جت مورد نیازند، تشدید کرده است.
پیچیدگی‌های مهار
اما استخراج مواد معدنی از شمال خطرات و هزینه‌های بالا و پایداری دارد. برآوردهای فعلی هزینه پاکسازی معدن جاینت را ۳.۲ میلیارد دلار کانادا (معادل ۲.۳۴ میلیارد دلار آمریکا) تخمین می‌زنند، که آن را به گران‌ترین بازسازی معدن در تاریخ کانادا تبدیل می‌کند. آخرین مالک، رویال اوک ماینز (Royal Oak Mines)، ورشکست شد و صورت‌حساب را برای دولت باقی گذاشت.
انتظار می‌رود هزینه پاکسازی بیشتر نیز بشود. بازسازی یک پروژه "مراقبت همیشگی" است، به این معنی که کانادا باید معدن جاینت را نه تنها برای ۱۰ یا ۲۰ سال، بلکه حداقل برای ۱۰۰ سال آینده نظارت و نگهداری کند. برخی از فعالان محلی و دانشمندان محیط زیست نگرانند که این خطر برای همیشه کمین خواهد کرد.
شمال کانادا پر از پروژه‌های پیچیده پاکسازی بلندمدت است. در حدود ۶۰۰ مایلی غرب معدن جاینت، معدن فارو (Faro Mine) قرار دارد، یک معدن سرب و روی روباز از کار افتاده در قلمرو یوکان (Yukon) کانادا که پسماندهای عظیم آن تهدید می‌کنند فلزات سنگین و سایر سموم را به محیط اطراف نشت دهند. ژوئن گذشته، معدن ایگل (Eagle Mine) متعلق به ویکتوریا گولد (Victoria Gold)، همچنین در یوکان، پس از خرابی یک مرکز شسته شدن توده‌ای، بهمن‌وار روی و سیانید را در چشم‌انداز و آبراه‌های مجاور ریخت.
دولت کانادا تخمین می‌زند که حدود ۲۴,۰۰۰ سایت آلوده در سراسر کشور وجود دارد که پاکسازی آن‌ها ۱۰ میلیارد دلار کانادا — یا ۷.۲۵ میلیارد دلار آمریکا — هزینه خواهد داشت.
دیوید لیوینگستون (David Livingstone)، رئیس سابق هیئت نظارت معدن جاینت (Giant Mine Oversight Board)، یک نهاد مشورتی مستقل که بر پاکسازی معدن جاینت نظارت می‌کند، می‌گوید: «معدن‌کاری یک شر ضروری است. اصولاً، این مجوز آلوده کردن است.»
میراثی سمی
آرسنیک در معدن جاینت میراث پنج دهه استخراج طلا است. بین سال‌های ۱۹۴۸ و ۲۰۰۴، این معدن ۷.۶ میلیون اونس طلا تولید کرد، که با قیمت‌های امروز حدود ۲۰ میلیارد دلار ارزش دارد.
طلا آنقدر زیاد بود که مردم بومی منطقه یلونایف را "سومبا کِه" (Somba K’e) نامیدند، که به معنای "مکان پول" است.
اما فلز گرانبها در آرشنوپیریت (arsenopyrite) نهفته بود، ماده معدنی حاوی آهن، گوگرد و آرسنیک. برای دستیابی به طلا، معدنچیان باید سنگ را می‌پختند، فرآیندی که آرسنیک زمانی پایدار را به گاز سمی تبدیل می‌کرد.
در سال‌های اولیه، معدنچیان آرسنیک را از طریق یک دودکش به بیرون پرتاب می‌کردند، با این باور که سم در هوا رقیق می‌شود. در عوض، دود متراکم شده و به صورت گرد و غبار ریز روی زمین نشست. این گرد و غبار در آب و روی زمین جمع شد. گاوها و سایر دام‌ها مریض شدند و مردند. در سال ۱۹۵۱، یک کودک نوپای بومی پس از خوردن برف آلوده به آرسنیک جان باخت.
پس از آن، معدنچیان گرد و غبار را جمع کرده و دوباره به زیر زمین پمپ کردند، با این نظریه که آرسنیک در خاک منجمد دائمی باقی خواهد ماند. برای دهه‌ها، این سیستم کار کرد.
اما شمال کانادا با سرعتی چهار برابر بیشتر از بقیه جهان در حال گرم شدن است و زمین زمانی منجمد در حال ذوب شدن است.
آب به معدن جاینت نشت می‌کند، وضعیتی بالقوه فاجعه‌بار زیرا تری‌اکسید آرسنیک بسیار محلول می‌تواند به کریک بیکر (Baker Creek) منتقل شود.
این کریک از محل معدن عبور کرده و سپس وارد خلیج یلونایف در دریاچه گریت اسلیو می‌شود.
دریاچه، که مکانی محبوب برای ماهیگیری، قایق‌رانی با کایاک و دریانوردی است، منبع تغذیه یک آبراه وسیع در منطقه دورافتاده است که برای قرن‌ها عمدتاً توسط مردم بومی سکونت داشت.
سرچشمه‌های رودخانه مکنزی در دریاچه گریت اسلیو قرار دارند. رودخانه بیش از ۱,۰۰۰ مایل را تا دریای بیوفورت در اقیانوس منجمد شمالی طی می‌کند.
در حال حاضر، دو پمپ آب صنعتی در محل معدن سطح آب را ۷۵۰ فوت زیر سطح زمین، بسیار پایین‌تر از اتاقک‌های آرسنیک، نگه می‌دارند.
معدن جاینت بر فراز تپه‌ای در لبه شمالی محدوده شهر یلونایف قرار دارد. اگرچه از سال ۲۰۰۴ تعطیل شده است، اما معدن با فعالیت‌های ساختمانی شلوغ است. کارگران دودکش و سایر تجهیزات آلوده به آرسنیک و همچنین ساختمان‌های زمان شهرک شرکت را تخریب کرده‌اند. آن‌ها فضای داخلی توخالی معدن را تثبیت کرده و یک تصفیه‌خانه آب در حال ساخت هستند که انتظار می‌رود سال آینده شروع به کار کند.
پس از پایان آن، آن‌ها ۸۵۸ لوله فلزی به نام ترموسیفون (thermosyphons) را در زمین حفاری خواهند کرد. این لوله‌ها از دی‌اکسید کربن برای بیرون کشیدن گرما از معدن و هدایت گاز سرد به داخل ۱۶ اتاقک زیرزمینی پر از آرسنیک استفاده می‌کنند. برنامه دولت این است که پودر آرسنیک را در بلوک‌های یخ منجمد کند تا زمانی که بتوانند راه‌حل بهتری پیدا کنند.
ناتالی پلاتو (Natalie Plato)، معاون مدیر پروژه بازسازی معدن جاینت، که برای بخش روابط تاج و بومی و امور شمالی کانادا (Crown-Indigenous Relations and Northern Affairs Canada) کار می‌کند، می‌گوید: «من اعتماد زیادی به انجماد دارم.» طبق تحقیقات این بخش، انجماد کارآمدترین و کم‌هزینه‌ترین راه برای مقابله با آرسنیک است.
او گفت که بیرون آوردن آرسنیک از معدن غیرممکن است، زیرا خطر غیرقابل قبولی برای کارگران ایجاد می‌کند. پودر ریز نیز آنقدر عمیق در داخل معدن، در شکاف‌ها و درزهای اتاقک‌های نامنظم شکل، محبوس شده که راه واقع‌بینانه‌ای برای بیرون آوردن همه سم وجود ندارد.
تری‌اکسید آرسنیک در اتاقک‌های زیرزمینی مدفون شده است که در عمق ۸۰ تا ۲۵۰ فوت زیر سطح معدن قرار دارند.
فناوری ترموسیفون به منظور حفظ مهر و موم اتاقک‌ها در زمین منجمد، حتی با شروع ذوب شدن خاک منجمد در منطقه اطراف، طراحی شده است.
پلاتو گفت: با انجماد آن، آرسنیک آنقدر در یخ محبوس می‌شود که حتی اگر آب به نحوی وارد اتاقک‌ها شود یا ترموسیفون‌ها از کار بیفتند، سال‌ها طول می‌کشد تا بلوک‌ها ذوب شده و آرسنیک وارد سفره آب شود. او گفت: حتی تحت شدیدترین سناریوهای گرمایش قطب شمال پیش‌بینی شده توسط سازمان ملل، "ما سال‌ها وقت برای واکنش خواهیم داشت."
لیوینگستون و سایر اعضای جامعه می‌گویند این برنامه کافی نیست. آن‌ها نگرانند که دولت حداقل اقدامات لازم را برای رفع وضعیت انجام می‌دهد، به ویژه برای بلندمدت.
آرسنیک یکی از بلوک‌های سازنده اصلی زمین است — عنصر ۳۳ جدول تناوبی — و تجزیه نمی‌شود. محلی‌ها شوخی می‌کنند که حتی زباله هسته‌ای پلوتونیم آسان‌تر مدیریت می‌شود زیرا پس از ۲۴,۰۰۰ سال نصف رادیواکتیویته خود را از دست می‌دهد. تری‌اکسید آرسنیک معدن جاینت برای همیشه سمی خواهد ماند.
همچنان به حدی آلوده است که حتی لمس سطح آب یا برداشتن توت‌ها برای خوردن خطرناک است.
یکی از ساکنان قدیمی یلونایف به نام والری گریفیتس (Valerie Griffiths)، که در معدن جاینت کار می‌کرد، در سال ۱۹۹۰ زمانی که آب آلوده به آرسنیک از یک گودال روباز به دریاچه گریت اسلیو سرازیر شد، شاهد سهل‌انگاری معدن بود. او در آن زمان در هیئت نظارت معدن خدمت می‌کرد و گفت این حادثه، که منجر به جریمه شرکت رویال اوک شد، "من را در مورد آنچه در حال وقوع بود آگاه کرد." او گفت که شرکت همیشه در تلاش برای کاهش هزینه‌ها بود.
او گفت: «من هنوز در یلونایف زندگی می‌کنم، و همیشه نگران آن هستم.»
در نزدیکی معدن جاینت، کارگران در محل معدن رَگ (Rag Mine) متعلق به دبییرز کانادا (DeBeers Canada) در حال پاکسازی یک معدن الماس از کار افتاده در ۴۵۰ مایلی شمال شرق یلونایف هستند. آن عملیات نیازی به پخت سنگ نداشت و آرسنیک تولید نکرد، اما این نیز شامل خاک منجمد دائمی و سازه‌های مهندسی شده برای نگه داشتن مواد سمی در جایی که هستند، است.
آقای مک‌اینیس از بخش روابط تاج و بومی و امور شمالی گفت که کانادا در حال کار بر روی بهبود نحوه انجام بازسازی‌ها است، از جمله شفافیت بیشتر و برنامه‌ریزی بهتر برای نظارت بلندمدت.
در معدن جاینت، این شامل آموزش کارگران محلی و بومی است، که به گفته پلاتو، در طول دهه آینده برای نظارت بر سایت با دولت همکاری خواهند کرد.
«افرادی هستند که دهه‌ها در این سایت کار کرده‌اند، و آن‌ها می‌دانند چه خبر است. ما باید از آن بهره ببریم.»