بانک‌های مرکزی به عنوان نیروی محرکه پشت بازار صعودی بی‌سابقه طلا ظاهر شده‌اند و در حالی که مقیاس واقعی خریدهای آن‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، هیچ‌کس انتظار توقف آن‌ها را ندارد.
تحلیلگران گلدمن ساکس (Goldman Sachs) تخمین می‌زنند که این بانک‌ها در سطح جهانی، ماهانه حدود ۸۰ تن طلا جمع‌آوری می‌کنند که در قیمت‌های فعلی حدود ۸.۵ میلیارد دلار ارزش دارد. بیشتر این خریدها مخفیانه است، اگرچه داده‌های تجاری نشان می‌دهد که چین سهم زیادی از این خریدها را به خود اختصاص داده است، همراه با سایر خریداران ناشناس از طریق سوئیس.
بر اساس گزارش شورای جهانی طلا (World Gold Council)، بانک‌های مرکزی و صندوق‌های ثروت ملی روی هم رفته سالانه ۱۰۰۰ تن طلا، معادل حداقل یک چهارم تولید سالانه معدنی، خریداری کرده‌اند. در نظرسنجی HSBC از ۷۲ بانک مرکزی در ماه ژانویه، بیش از یک سوم آن‌ها قصد داشتند در سال ۲۰۲۵ طلای بیشتری خریداری کنند. هیچ کدام قصد فروش نداشتند.
طلا اغلب در دوره‌های تنش‌های ژئوپلیتیکی نقش پناهگاه امن را ایفا کرده است. در حالی که موج خرید پیش از آغاز جنگ تجاری جهانی توسط دونالد ترامپ آغاز شد، این موضوع نگرانی رو به رشد برخی کشورها را در مورد قرار گرفتن بیش از حد در معرض دلار آمریکا، ارز ذخیره غالب جهان، برجسته می‌کند. روند صعودی شدید قیمت طلا طی چند سال گذشته، جذابیت آن را افزایش داده است.
به عنوان مثال، بانک ملی قزاقستان (National Bank of Kazakhstan) یکی از بزرگترین فروشندگان طلا در سال گذشته بود. اما امسال به یک خریدار خالص تبدیل شده و طبق گفته تیمور سلیمنوف (Timur Suleimenov)، رئیس آن، قصد دارد به ذخایر خود اضافه کند.
او گفت: «طلا معمولاً به عنوان یک منبع بیمه‌ای در نظر گرفته می‌شود، اما در این مورد – با در نظر گرفتن تمام هراس‌ها، تعرفه‌ها و بازسازی تجارت جهانی – یک منبع سرمایه‌گذاری بد نیست.»
برای گلدمن، این باور که خریدها ادامه خواهد داشت، دلیل اصلی است که این بانک آمریکایی پیش‌بینی پایان سال ۳۷۰۰ دلار در هر اونس را حفظ کرده است. طلا در تاریخ ۳ ژوئن با قیمت ۳۳۶۰ دلار معامله شد که نزدیک به اوج ۳۵۰۰ دلاری خود در ماه آوریل بود.
پس از اینکه ایالات متحده و متحدانش در سال ۲۰۲۲ پس از حمله تمام‌عیار به اوکراین، ذخایر ارزی روسیه را مسدود کردند، سرعت خرید دو برابر شد. این امر بسیاری از بانک‌های مرکزی را به سمت تنوع‌بخشی سوق داد، در حالی که تورم و گمانه‌زنی‌ها مبنی بر اینکه دولت آمریکا با اعتباردهندگان خارجی با مهربانی کمتری برخورد خواهد کرد، جذابیت طلا را برای سیاست‌گذاران بیشتر برجسته کرد.
آدام گلاپینسکی (Adam Glapinski)، رئیس بانک ملی لهستان (National Bank of Poland) که در سال‌های اخیر جزو بزرگترین خریداران بوده است، گفت: «طلا امن‌ترین دارایی ذخیره است. این دارایی از ارتباط مستقیم با سیاست اقتصادی هیچ کشوری آزاد است، در برابر بحران‌ها مقاوم است و ارزش واقعی خود را در بلندمدت حفظ می‌کند.»
محبوبیت دوباره
بانک‌های مرکزی سوئیس، کانادا و بریتانیا (UK) که مشهوراً در دهه ۱۹۹۰ طلا را به فروش گذاشتند، منجر به یک بازار نزولی یک دهه‌ای شدند. طلا به یک یادگار تبدیل شده بود که نه توسط دنیای مالی که دلار را ترجیح می‌داد، بلکه توسط افراد هراسناک ارزش‌گذاری می‌شد.
خریدها پس از بحران مالی جهانی دوباره شروع به افزایش کردند و سپس با تحریم‌های روسیه تقویت شدند. با این حال، بسیاری از خریدهای اضافی از آن زمان تاکنون گزارش نشده است. خریدهای اعلام شده به سختی تغییر کردند در حالی که قیمت طلا از اواخر سال ۲۰۲۲ تا اوایل سال ۲۰۲۵ دو برابر شد.
محبوب‌ترین ارقام برای اندازه‌گیری خریدهای بانک مرکزی و صندوق‌های ثروت ملی، آن‌هایی هستند که از طرف شورای جهانی طلا (World Gold Council)، یک نهاد تجاری که نماینده استخراج‌کنندگان طلا است، جمع‌آوری می‌شوند. این شورا ترکیبی از داده‌های عمومی، آمارهای تجاری و تحقیقات میدانی را استفاده می‌کند. در سال ۲۰۲۴، تنها حدود یک سوم از خریدهای شناسایی شده توسط آن‌ها علنی شد.
اکثر بانک‌های مرکزی هنگام خرید طلا برای تکمیل ذخایر ارزی خارجی خود به صندوق بین‌المللی پول (International Monetary Fund) اطلاع می‌دهند، اما برخی دیگر محرمانه‌تر عمل می‌کنند. بسیاری از صندوق‌های ثروت ملی نیز دارایی‌های خود را خصوصی نگه می‌دارند.
گمانه‌زنی در مورد چین
در حالی که بحث و تحلیل قابل توجهی در مورد احتمال گزارش کمتر ذخایر طلای بانک‌های مرکزی و صندوق‌های ثروت ملی وجود دارد، هیچ مدرک مستندی در این زمینه وجود ندارد.
خریدهای گزارش شده توسط بانک مرکزی چین (People’s Bank of China - PBOC) اغلب توسط فعالان بازار به عنوان داده‌های قدیمی یا ناقص تلقی می‌شوند. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۵، PBOC پس از شش سال سکوت، از افزایش چشمگیر ۶۰۰ تنی در ذخایر طلای خود خبر داد که ناظران بازار را شوکه کرد.
ایوی هامبرو (Evy Hambro)، رئیس بخش سرمایه‌گذاری موضوعی و سکتور در بلک‌راک اینک (BlackRock Inc.) و یکی از تأثیرگذارترین سرمایه‌گذاران معدنی جهان، گفت: «بازار گمانه‌زنی کرده است، باز هم تأکید می‌کنم که این فقط گمانه‌زنی است، که خرید خالص واقعی چین به مراتب بیشتر از داده‌های رسمی است.»
واردات طلا به چین به شدت توسط PBOC تنظیم می‌شود و از طریق بورس طلای شانگهای (Shanghai Gold Exchange) و همچنین بیشتر عرضه طلای داخلی انجام می‌پذیرد. بنابراین، برداشت‌ها از SGE یک معیار خوب برای تقاضای عمده طلای چین است.
اما در سال‌های اخیر، کل عرضه — که شامل واردات خالص طلا، تولید معدنی چین و طلای بازیافتی می‌شود — به طور غیرمعمولی از کل برداشت‌ها فراتر رفته است و سوالاتی را در مورد مکان طلای اضافی ایجاد کرده است.
البته، می‌تواند توضیح دیگری نیز وجود داشته باشد و این معمایی است که مارتین لینگ راسموسن (Martin Lynge Rasmussen)، استراتژیست ارشد در شرکت مشاوره سرمایه‌گذاری اگزنت دیتا (Exante Data) مستقر در نیویورک، برای چندین ماه آن را مطالعه کرده است.
او گفت: «تقاضای زیادی برای طلا وجود دارد که واقعاً در نظر گرفته نمی‌شود.» و اضافه کرد که سطوح غیرعادی بالای واردات طلا معمولاً با افزایش تخمین‌های необъяснен (غیرقابل توضیح) خریدهای بانک مرکزی و صندوق ثروت ملی که توسط شورای جهانی طلا جمع‌آوری شده است، همبستگی دارد.
مدیریت ذخایر
نشانه‌هایی در بازار وجود دارد که به خرید بخش رسمی چین اشاره می‌کند. برخلاف شمش‌های طلای استاندارد که در SGE معامله می‌شوند، بانک‌های مرکزی عمدتاً با شمش‌های بزرگ ۴۰۰ اونسی سر و کار دارند. این شمش‌ها شکل غالب معامله در بازار لندن هستند و به ندرت در جاهای دیگر استفاده می‌شوند.
صادرات شمش طلا از بازار لندن به چین، بزرگترین خریدار رسمی، در بیشتر سال گذشته ادامه یافت، حتی در دوره‌هایی که PBOC هیچ خریدی را اعلام نکرد. گلدمن ساکس تخمین می‌زند که چین از سال ۲۰۲۲، به طور متوسط ماهانه ۴۰ تن طلا خریداری کرده است، بر اساس تخمین‌های تقاضای بانک مرکزی و نهادهای چینی که از داده‌های تجاری استخراج شده‌اند.
یان نیون‌هویج (Jan Niewenhuijs)، تحلیلگر باسابقه بازار طلای چین، گفت: «این صادرات زمانی ادامه یافت که طلای شانگهای ارزان‌تر از لندن بود، به این معنی که برای یک بانک منطقی نخواهد بود که فلز گرانبها را وارد کرده و آن را با ضرر به سرمایه‌گذاران خصوصی بفروشد.»
خریدهای خارجی نیز منطقی است، اگر هدف چین تبدیل ذخایر دلاری خود به طلا باشد، که این کار تنها در بازار بین‌المللی امکان‌پذیر است.
بانک مرکزی چین (PBOC) مالک ذخایر ارزی خارجی است و آن‌ها را به عنوان دارایی در ترازنامه خود نگهداری می‌کند. اداره دولتی ارز خارجی (State Administration of Foreign Exchange - SAFE)، یک دفتر زیر نظر PBOC، روزانه این ذخایر را مدیریت می‌کند. SAFE به درخواست‌های بلومبرگ برای اظهار نظر پاسخ نداد.
یکی از دلایلی که ممکن است تمام حجم خریدها در ذخایر PBOC نشان داده نشود، این است که آن‌ها در ترازنامه یک نهاد رسمی دیگر نگهداری می‌شوند. چین حدود ۶ درصد از ذخایر خود را به صورت طلا نگهداری می‌کند، در مقایسه با حدود ۷۵ درصد برای ایالات متحده، آلمان، فرانسه و ایتالیا، که میراث استاندارد طلای پس از جنگ است.
داآن استرووین (Daan Struyven)، رئیس مشترک تحقیقات کالاهای جهانی در گلدمن ساکس، گفت: «میانگین جهانی حدود ۲۰ درصد است، سطحی که هدف میان‌مدت قابل قبولی برای بانک‌های مرکزی در بازارهای نوظهور است.» او گفت که آن‌ها احتمالاً به تدریج به این سطح خواهند رسید تا بازار را دچار شوک نکنند.
چین تنها خریدار بزرگ نبوده است. بانک‌های مرکزی در اروپای شرقی و خاورمیانه نیز در سال‌های اخیر به طور قابل توجهی به ذخایر طلای خود اضافه کرده‌اند، همچنین صندوق‌های ثروت ملی.
حجم طلای بانک مرکزی صادر شده از بریتانیا و مسیریابی شده از طریق سوئیس پس از سال ۲۰۲۲ افزایش یافت، با اختلافاتی در داده‌های تجاری که نشان می‌دهد بیش از ۱۲۰۰ تن طلا متعلق به بانک‌های مرکزی در سه سال گذشته وارد این کشور شده است. سپس این طلا یا در خزانه‌های سوئیس نگهداری شده و یا به مالک نهایی آن ارسال شده است.
برای برخی از بانکداران مرکزی، مسدود شدن ذخایر ارزی روسیه نشان داد که چگونه دلار می‌تواند به عنوان سلاح استفاده شود و دسترسی به سیستم مالی به درخواست ایالات متحده مسدود شود.
بیشتر ذخایر مسدود شده روسیه در مرکز تسویه حساب یوروکلیر (Euroclear) مستقر در بلژیک نگهداری می‌شود و برخی از رهبران اکنون برای توقیف آن‌ها برای تامین مالی حمایت از اوکراین فشار می‌آورند. طلا، هنگامی که در داخل کشور نگهداری می‌شود، قابل دسترس نیست.
استرووین گفت: «صرف نظر از اینکه چه اتفاقی برای دارایی‌های روسیه در صورت هرگونه توافق صلح آینده رخ می‌دهد، یک سابقه ایجاد شده است. محاسبات ریسک برای مدیران ذخایر تغییر کرده است.»
علاوه بر خطر تحریم‌ها، گمانه‌زنی‌ها مبنی بر اینکه دولت ترامپ سیاست تضعیف عمدی دلار آمریکا را دنبال خواهد کرد، در اوایل سال جاری برخی از نهادها را به وحشت انداخت، همانطور که تهدیدهای درک شده علیه استقلال فدرال رزرو نیز چنین بود، این را ماسیمیلیانو کاستلی (Massimiliano Castelli)، مدیر عامل شرکت مدیریت دارایی UBS که به بانک‌های مرکزی در مورد استراتژی مشاوره می‌دهد، گفت.
کاستلی گفت: «با توجه به تهدیداتی که دلار با آن روبروست، سهم دلار از ذخایر جهانی احتمالاً «کاهش مستمر و شاید کمی سریع‌تر از آنچه در چند سال گذشته دیدیم» را تجربه خواهد کرد، زیرا بانک‌های مرکزی به سمت سایر ارزها و طلا تنوع‌بخشی می‌کنند.»
با این حال، با توجه به کمبود بدهی صادر شده به سایر ارزها، گزینه‌های بانک‌های مرکزی برای تنوع‌بخشی محدود است.
اما جریان رو به رشد به سمت طلا می‌تواند حمایت بیشتری را برای روندی فراهم کند که طی آن قیمت این فلز گرانبها از اواخر سال ۲۰۲۲ دو برابر شده است. طبق گفته جی.پی. مورگان چیس و شرکا (JPMorgan Chase & Co)، هدایت تنها ۰.۵ درصد از دارایی‌های خارجی ایالات متحده در سال‌های آینده می‌تواند قیمت طلا را تا سال ۲۰۲۹ به ۶۰۰۰ دلار در هر اونس برساند.
هامبرو از بلک‌راک گفت: «بازار طلا یک بازار بزرگ است، اما بازار دلار عظیم است. مقدار کمی انتقال از بازار دلار به طلا، تأثیر بزرگی دارد.»