در پاییز ۲۰۲۲، کی‌یف با مشکلی دشوار مواجه بود. روس‌ها شهر‌های اوکراین را با انبوهی از پهپادهای شاهد ایرانی بمباران می‌کردند. چالش اصلی، شناسایی این پهپادها بود؛ چرا که ارتفاع پرواز کم، اندازه کوچک و طراحی رادارگریز آنها ردیابی‌شان را بر روی رادار دشوار می‌ساخت.
یک جفت مهندس اوکراینی به سرعت راه حلی موقتی ابداع کردند. امروزه، این کشور با شبکه‌ای از ۹,۵۰۰ میکروفون که بر روی میله‌های دو متری نصب شده‌اند، پوشیده شده است. این میکروفون‌ها که به تلفن‌های همراه متصل هستند، پهپادهای شاهد را از طریق صدا (پهپادهای ملخ‌دار موتورهای پرسروصدایی دارند) ردیابی می‌کنند و داده‌ها را به یک سیستم مرکزی ارسال می‌کنند تا مسیر آنها را محاسبه کند. این اطلاعات سپس به سربازان دارای آی‌پد در کامیون‌های مجهز به سلاح منتقل می‌شود که این پهپادهای کندرو را سرنگون می‌کنند. هر میله حسگر در این شبکه کمتر از ۵۰۰ دلار هزینه دارد – که کل شبکه، معروف به «قلعه آسمان»، را ارزان‌تر از یک جفت موشک پاتریوت می‌سازد.
من پاییز گذشته در بازدید طولانی از کی‌یف، عملکرد «قلعه آسمان» را تجربه کردم. پهپادهای شاهد، که صدایی شبیه ماشین چمن‌زنی در آسمان داشتند، چندین بار از بالای ساختمان آپارتمان من عبور کردند. پدافند هوایی اوکراین موفق شد اکثریت آنها را سرنگون کند، و این کار را با کسری از هزینه سامانه‌های پدافند هوایی تامین شده توسط غرب انجام دادند.
تمام این توضیحات باید دلیل عدم تعجب من را پس از شنیدن خبر حمله پهپادی هوشمندانه اخیر اوکراین به پایگاه‌های هوایی در عمق خاک روسیه روشن کند. عملیات تار عنکبوت، که به نظر می‌رسد آسیب جدی به ناوگان بمب‌افکن‌های استراتژیک روسیه وارد کرده است، به خوبی نمونه‌ای از شیوه جنگ اوکراین است که از تلاش کی‌یف برای بقا در برابر حملات دشمنی با نیروی انسانی و منابع بسیار بیشتر متولد شده است. این نابرابری اوکراینی‌ها را مجبور کرده تا خلاقیت به خرج دهند، از بوروکراسی‌های سنتی عبور کنند و به سربازان و کارآفرینان در جستجوی راه‌حل‌های نامتعارف که به سرعت نیازهای میدان نبرد را برطرف می‌کنند، قدرت ببخشند. از آنجایی که این شیوه تا حد زیادی سلسله مراتب نظامی سنتی و فرآیندهای کند و از بالا به پایین آن را نادیده می‌گیرد، می‌توان فلسفه جدید اوکراین را «جنگ مسطح» نامید.
جنگ مسطح، کمتر یک استراتژی برنامه‌ریزی‌شده و بیشتر بازتابی ارگانیک از وضعیت دشوار اوکراین است. زمانی که روسیه در فوریه ۲۰۲۲ تهاجم تمام‌عیار خود را آغاز کرد، ساختارهای دفاعی اوکراین همچنان تحت سلطه ساختارهای سنگین و به سبک شوروی بود. اما رهبران نظامی و سیاسی به سرعت به رویکردی چابک‌تر تغییر مسیر دادند و شرکت‌های خصوصی را مستقیماً وارد فرآیند توسعه تسلیحات کردند و به واحدهای خط مقدم اختیارات بیشتری برای توسعه و تهیه سامانه‌های خودشان دادند. از برخی جهات، این تغییر، بازتاب تاریخ سیاسی اخیر این کشور است. تمرکززدایی در دهه گذشته یکی از ارکان تلاش‌های اصلاحی بوده است، که شاید توضیح دهد چرا سربازان اینقدر با اشتیاق از آن استقبال کرده‌اند.
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های فلسفه جدید، تأکید آن بر مقرون به صرفه بودن است. هر یک از ۱۱۷ پهپاد به‌کارگرفته‌شده در عملیات تار عنکبوت، هزینه‌ای در حدود ۱۰۰۰ دلار داشتند. کی‌یف اعلام کرده است که این حمله میلیاردها دلار خسارت به روسیه وارد کرده است، که با توجه به تصاویر ماهواره‌ای تأییدکننده تخریب حدود دوازده بمب‌افکن روسی، می‌تواند صحیح باشد. صرف نظر از رقم واقعی، محاسبه سود و زیان به طور چشمگیری به نفع اوکراین است. و تعداد دقیق هواپیماهای از دست رفته، حتی اثرات گسترده‌تر بر اقتصاد روسیه را نیز در نظر نمی‌گیرد، که اکنون در هرج و مرج فرو رفته است زیرا مقامات امنیتی پارانوئید هر کامیون در جاده را برای یافتن پهپادهای بیشتر متوقف می‌کنند.
از دیدگاه اوکراین، غیرمعمول‌ترین نکته در مورد عملیات تار عنکبوت دقیقاً این است که به نظر می‌رسد ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور، مستقیماً در آن دخیل بوده است. امروزه، بسیاری از حیاتی‌ترین تصمیمات جنگی نه توسط دفتر رئیس‌جمهور یا وزارت دفاع، بلکه در سطح تیپ – واحد بنیادی ارتش اوکراین – گرفته می‌شود. تیپ‌ها سربازان خود را جذب می‌کنند (که می‌توانند آنها را بر اساس صلاحیتشان به کارهای توسعه فناوری اختصاص دهند)، مستقیماً با شرکت‌ها در مورد تسلیحات مورد نیازشان ارتباط برقرار می‌کنند و حتی پهپادها را در تاسیسات پرینت سه بعدی خود تولید می‌کنند. (زلنسکی اخیراً اعلام کرد که اوکراین در سال ۲۰۲۴، ۲.۲ میلیون پهپاد ساخته است؛ هدف تولید برای امسال بیش از دو برابر این رقم است.)
در بهترین حالت، کاهش فاصله بین تصمیم‌گیران و رزمندگان، نوآوری سریع را ترویج می‌دهد. بسیاری از ارتش‌های جهان جسارت استفاده از یک پهپاد دریایی مجهز به موشک را نداشتند، از همان نوعی که ماه گذشته دو فروند جنگنده روسی را بر فراز دریای سیاه سرنگون کرد. متخصصان فناوری اوکراینی، در ماه‌های پس از آغاز تهاجم روسیه و با کار خارج از محدودیت‌های بوروکراتیک، به سرعت اپلیکیشنی را توسعه دادند که به نیروها، دیده‌بان‌ها و واحدهای توپخانه اجازه می‌داد تا حملات را هماهنگ کنند. اوکراینی‌ها همچنین گام‌های چشمگیری در تطبیق سیستم‌های هوش مصنوعی با میدان نبرد برداشته‌اند. کاترینا بوندار، همکار مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، توضیح داده است که چگونه برخی از پهپادها در عملیات تار عنکبوت از برنامه‌های هوش مصنوعی برای هدف قرار دادن اهداف خود استفاده کردند.
سرعت به یک سلاح تبدیل شده است. جویس حکمه، معاون مدیر برنامه امنیت بین‌الملل در چتم هاوس، در گزارش اخیر خود نوشت: «مزیت اوکراین در فناوری‌های فردی که به کار گرفته، نبوده است، بلکه در توانایی آن برای پیشی گرفتن منظم از روسیه در چرخه نوآوری بوده است.» و حق با حکمه است. قدرت اوکراین در توسعه ابزارهای هوشمند جدید نبوده، بلکه در بهره‌برداری از راه‌حل‌های موجود و ترکیب آنها به شیوه‌هایی نوآورانه بوده است. (اوکراینی‌ها اولین کسانی بودند که دریافتند می‌توانند باله‌های پرینت سه بعدی را روی گلوله‌های خمپاره قرار دهند و آنها را از پهپادهای مصرفی آماده به کار رها کنند.)
اوکراینی‌ها دائماً در حال تطبیق با میدان نبرد هستند. سال گذشته، یکی از دوستانم از کی‌یف، که در زمینه توسعه پهپادهای دریایی کار می‌کند، صفحه‌گسترده‌ای را به من نشان داد که تمام حملات پهپادهای دریایی به اهداف روسی را ردیابی می‌کرد و شامل متغیرهای حیاتی مانند اقدامات جنگ الکترونیک مورد استفاده دشمن بود. او توضیح داد که این داده‌ها به طور مداوم و در زمان واقعی به‌روزرسانی می‌شوند و بلافاصله وارد محاسبات طراحان پهپاد می‌شوند.
دوست من با یکی از سرویس‌های امنیتی اوکراین همکاری می‌کرد، که در خط مقدم جنگ مسطح فعالیت می‌کنند. آنها با اختیارات گسترده‌ای که از زلنسکی دریافت کرده‌اند، برنامه‌ای جسورانه از اقدامات پنهانی علیه روسیه را به اجرا گذاشته‌اند. سرویس امنیتی اوکراین (SBU)، که حمله اخیر به پایگاه‌های روسیه را اجرا کرد، با ترورهای هدفمند، مانند قتل یک ژنرال ارشد روسی در مسکو در دسامبر گذشته، احتمالاً با استفاده از یک اسکوتر منفجرشونده، برای خود نامی دست و پا کرده است. رقیب SBU، آژانس اطلاعات نظامی اوکراین (HUR)، نیز به همان اندازه تهاجمی عمل کرده است. این آژانس احتمالاً پشت حمله سال ۲۰۲۳ به یک فرمانده سابق زیردریایی روسی بوده که در حین پیاده‌روی صبحگاهی خود کشته شد؛ مهاجمان برای این حمله با هک کردن یک برنامه ورزشی که او استفاده می‌کرد، آماده شده بودند. تنها چند ساعت پس از آنکه عملیات تار عنکبوت هواپیماهای روسی را در شعله‌های آتش رها کرد، HUR اعلام کرد که هکرهای آن به سیستم‌های کامپیوتری یکی از طراحان برجسته هواپیما در مسکو نفوذ کرده‌اند.
ایالات متحده می‌تواند درس‌های زیادی از جنگ مسطح اوکراین بیاموزد، و بسیاری در ارتش آمریکا این را می‌دانند. برنامه «تکثیرگر» وزارت دفاع، که هدف آن تولید انبوه پهپادهای ارزان با همکاری مستقیم شرکت‌های خصوصی است، به وضوح تجربه اوکراین را بازتاب می‌دهد. همچنین، ابتکار «تسریع در تدارک و استقرار فناوری‌های نوآورانه» پنتاگون، که برای تحریک نوآوری با دور زدن رویه‌های تدارکاتی قدیمی طراحی شده است، نیز همین‌گونه است. البته، نهاد دفاعی آمریکا قرار نیست تمام کارهایی را که اوکراین انجام می‌دهد تقلید کند. اما کمی «مسطح‌تر» بودن بد هم نخواهد بود.