ایران تا چه حد به سلاح هسته‌ای نزدیک است در حالی که ترامپ به دنبال توافق است؟

ایران دهه‌هاست که به دلیل جاه‌طلبی‌های هسته‌ای‌اش و اینکه آیا در حال توسعه توانایی شلیک یک سلاح اتمی است، با سوء ظن مواجه بوده است.

این کشور در سال‌های اخیر تولید مواد شکافت‌پذیر را افزایش داده است و احتمالاً می‌تواند مقدار اورانیوم غنی‌شده مورد نیاز برای یک بمب را در کمتر از یک هفته تولید کند.

این پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده از یک توافق بین‌المللی در سال ۲۰۱۸ صورت گرفت که بر اساس آن تهران فعالیت‌های هسته‌ای خود را در ازای کاهش تحریم‌ها محدود کرده بود.

اکنون که ترامپ دوباره در کاخ سفید است، گفته است که مایل است روی یک توافق جدید کار کند که به ایران اجازه می‌دهد "به طور مسالمت‌آمیز رشد و پیشرفت کند" در حالی که سلاح‌های اتمی را دور از دسترس نگه می‌دارد.

بر اساس توافق تاریخی سال ۲۰۱۵ - که توسط ایران، پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و آلمان امضا شد - تهران متعهد شد که به مدت ۱۵ سال اورانیوم را فراتر از ۳.۷ درصد غنی نکند. این آستانه، غلظت ایزوتوپ شکافت‌پذیر اورانیوم-۲۳۵ مورد نیاز برای نیروگاه‌های هسته‌ای است.

ایران همچنین قول داد که ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را به ۳۰۰ کیلوگرم (۶۶۱ پوند) یا حدود ۳ درصد از مقداری که قبل از امضای توافق در اختیار داشت، محدود کند.

به گفته بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی - دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل - ایران به مفاد آن توافق‌نامه پایبند بود، زمانی که ایالات متحده در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ از آن خارج شد. در آن زمان، محدودیت‌های اعمال شده بر تلاش‌های غنی‌سازی اتمی ایران به این معنی بود که به ۱۲ ماه نیاز دارد تا مواد شکافت‌پذیر کافی برای سوخت یک سلاح هسته‌ای تولید کند.

یک سال پس از خروج ایالات متحده از توافق و اعمال مجدد تحریم‌ها - که ایران را از مزایای اقتصادی وعده داده شده در این توافق محروم کرد - تهران شروع به افزایش مجدد برنامه هسته‌ای خود کرد. این کشور نه تنها به غنی‌سازی اورانیوم تا ۲۰ درصد بازگشت، بلکه برای اولین بار به ۶۰ درصد پیشرفت کرد، سطحی از خلوص که به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از نظر فنی از سوخت درجه تسلیحاتی قابل تشخیص نیست.

به گفته داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مهندسان ایرانی در هر فصل معادل بیش از یک بمب اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی تولید می‌کنند. این ماده را می‌توان به سرعت تا سطح ۹۰ درصد غنی کرد که در اکثر سلاح‌های هسته‌ای یافت می‌شود، تا سپس ۱۵ تا ۲۵ کیلوگرم سوخت مورد استفاده در یک کلاهک جنگی ساده را تولید کرد.

با این حال، ایران همچنان باید در فرآیند مسلح کردن سوخت برای ایجاد یک دستگاه عملیاتی که قادر به اصابت به یک هدف دور باشد، مهارت داشته باشد.

ترامپ در اوایل فوریه ۲۰۲۵ در پلتفرم تروث سوشال خود گفت که می‌خواهد ایران "کشوری بزرگ و موفق باشد، اما کشوری که نمی‌تواند سلاح هسته‌ای داشته باشد." وی خواستار آغاز فوری کار بر روی "توافق صلح هسته‌ای تأیید شده" شد، اگرچه جزئیات بیشتری در مورد اینکه چنین توافقی شامل چه چیزی خواهد بود، ارائه نکرد.

این تمایل به گفتگو، تضاد شدیدی با خروج ترامپ از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ دارد. اما او به طور کامل تغییر رویه نداده است. ترامپ تنها یک روز قبل از آن پست در رسانه‌های اجتماعی، دستوری برای احیای استراتژی "فشار حداکثری" خود در دوره اول ریاست جمهوری بر ایران امضا کرد. او به وزارت خزانه‌داری و وزارت امور خارجه دستور داد تا از اجرای سخت‌تر تحریم‌های موجود با هدف رساندن صادرات نفت ایران به صفر اطمینان حاصل کنند.

ایالات متحده هرگز نتوانسته است به طور کامل محموله‌های نفت خام ایران را خفه کند. در دوره قبلی ترامپ در کاخ سفید، صادرات کاهش یافت و به طور متوسط به حدود ۴۰۰۰۰۰ بشکه در روز در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ رسید، در حالی که در بیشتر سال ۲۰۱۸ بیش از ۲ میلیون بشکه در روز بود، بر اساس داده‌های ردیابی تانکر که توسط بلومبرگ گردآوری شده است. اما در دولت جو بایدن، در بحبوحه فرار از تحریم‌ها و اجرای کمتر سختگیرانه ایالات متحده، دوباره به حدود ۱.۶ میلیون بشکه در روز افزایش یافت.

در صورتی که این افزایش معکوس شود، بر اساس محاسبات گروه مدافعان متحد علیه ایران هسته‌ای، می‌تواند حدود ۳۰ میلیارد دلار درآمد سالانه برای ایران هزینه داشته باشد و فشاری بر اقتصاد وارد کند.

به دست آوردن مواد لازم برای ایجاد شکافت اتمی دشوارترین مرحله در فرآیند تولید انرژی هسته‌ای یا بمب است. کشورها باید زیرساخت‌های صنعتی را برای تولید ایزوتوپ‌های اورانیوم-۲۳۵ توسعه دهند، که کمتر از ۱ درصد از مواد موجود در سنگ معدن اورانیوم را تشکیل می‌دهند، اما کلید تداوم واکنش زنجیره‌ای شکافت هستند.

هزاران سانتریفیوژ که با سرعت مافوق صوت می‌چرخند برای جداسازی مواد استفاده می‌شوند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تغییرات در سطح گرم در موجودی اورانیوم در سراسر جهان را حساب می‌کند تا اطمینان حاصل کند که برای سلاح منحرف نمی‌شود.

ایران همواره تاکید کرده است که به دنبال انرژی هسته‌ای است نه سلاح هسته‌ای، اما قدرت‌های جهانی در این ادعا تردید کرده‌اند. این کشور تأسیسات زیرزمینی تقویت‌شده با فولاد را در دو سایت اصلی غنی‌سازی خود در فردو و نطنز ساخته است که هدف قرار دادن آنها را در یک حمله هوایی دشوارتر می‌کند.

علاوه بر مواد شکافت پذیر، مکانیسم بمب و وسایل تحویل آن نیز وجود دارد. به احتمال زیاد ایران در حال حاضر دانش فنی برای تولید یک دستگاه انفجاری مونتاژ تفنگی ساده، مانند دستگاهی که ایالات متحده در سال ۱۹۴۵ بر فراز هیروشیما، ژاپن انداخت، را دارد.

یک خلبان ایرانی باید از تجاوز به خاک دشمن جان سالم به در ببرد تا آن را اعزام کند. از طرف دیگر، این سخت افزار را می توان به طور فرضی در داخل یک کانتینر که از طریق زمینی حمل می شود یا در داخل یک قایق بسته بندی می شود، تحویل داد.

برای اصابت به یک هدف دور، ایران به یک کلاهک جنگی نیاز دارد که به اندازه کافی کوچک باشد تا بتواند بر روی یکی از موشک های بالستیک خود قرار گیرد و می تواند از ورود مجدد به جو زمین جان سالم به در ببرد. تهران آزمایش‌هایی انجام نداده است که نشان دهد می‌داند چگونه کلاهک هسته‌ای بسازد.

ایران تا سال ۲۰۰۳ مطالعاتی را در مورد نحوه مونتاژ چنین دستگاهی انجام داد. بر اساس گزارش‌های اطلاعاتی ایالات متحده، احتمالاً آن کار را از سر نگرفته است. تخمین‌ها برای اینکه چه مدت ممکن است ایران برای تکمیل فعالیت‌های لازم نیاز داشته باشد، از چهار ماه تا دو سال متغیر است. قدرتمندترین موشک بالستیک آن دارای برد تخمینی تا ۵۰۰۰ کیلومتر (۳۱۰۰ مایل) است که تمام اروپا را در دسترس قرار می‌دهد.

اسرائیل مدت‌هاست که احتمال یک ایران هسته‌ای مسلح را یک خطر وجودی می‌داند و به دنبال محدود کردن جاه‌طلبی‌های آن با زور بوده است. به طور گسترده تصور می شود که اسرائیل پشت ترور شش دانشمند هسته ای ایرانی در تهران از سال ۲۰۱۰ و چندین حمله به سایت های هسته ای در داخل این کشور است.

مقامات اسرائیلی به طور مکرر اشاره کرده اند که اگر ایران به آستانه توانایی تسلیحاتی برسد، با استفاده از نیروی هوایی به برنامه هسته ای خود حمله خواهند کرد. این کشور در طول شبیه‌سازی جنگی به اصطلاح ارابه های آتش خود در سال ۲۰۲۲ برنامه هایی را آزمایش کرد.

در حالی که اسرائیل با موفقیت یک راکتور هسته ای عراق را که در سال ۱۹۸۱ در حال ساخت بود، منهدم کرد و یک سایت هسته ای ادعایی سوریه را در سال ۲۰۰۷ بمباران کرد، چالش های ناشی از ایران به طور قابل توجهی بیشتر است.

تأسیسات ایران به قدری متعدد هستند که مقامات اطلاعاتی هشدار داده اند که یک حمله ممکن است فقط توانایی این کشور را برای کنار هم قرار دادن فناوری های مورد نیاز برای تولید سلاح هسته ای به تأخیر بیندازد، نه از بین ببرد. علاوه بر این، هرگونه حمله با نیاز به سوخت‌گیری هوایی جت‌های جنگنده پیشرفته اسرائیل برای حمله به ایران و بازگشت سالم به خانه پیچیده می‌شود.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گفت که ایران در پی اولین حمله موشکی خود به اسرائیل در آوریل ۲۰۲۴، تأسیسات هسته‌ای خود را به عنوان یک اقدام امنیتی به طور موقت تعطیل کرد. وی گفت که همواره نگران احتمال حمله اسرائیل به سایت‌های هسته‌ای ایران بوده و خواستار "خویشتنداری شدید" شده است.