عکس: گتی ایمیجز (Getty Images)
عکس: گتی ایمیجز (Getty Images)

پیامدهای جنگ اسرائیل و ایران بر قیمت نفت

سناریوهای ممکن را بررسی می‌کنیم

نمودار: اکونومیست

در دو سال گذشته، خاورمیانه منطقه‌ای پرتنش بوده است. حوثی‌ها به کشتی‌های تجاری حمله کرده‌اند؛ اسرائیل عملیات نظامی تمام‌عیاری را در غزه و لبنان آغاز کرده است؛ و اسرائیل و ایران به تبادل موشک پرداخته‌اند. با این حال، بازارهای نفت آرام باقی مانده‌اند، چرا که از بدترین سناریو – جنگ تمام‌عیار بین اسرائیل و ایران – اجتناب شده بود.

این سناریو اکنون به‌شکل نگران‌کننده‌ای نزدیک به واقعیت به نظر می‌رسد. عصر روز ۱۲ ژوئن، اسرائیل ده‌ها حمله هوایی را علیه مراکز نظامی و هسته‌ای ایران انجام داد. این حمله تهدید می‌کند که خلیج فارس را که یک‌سوم نفت جهان را پمپاژ می‌کند، شعله‌ور کند. نفت برنت، معیار جهانی، در تاریخ ۱۳ ژوئن ۸ درصد افزایش یافت و به ۷۴ دلار در هر بشکه رسید (به نمودار مراجعه کنید). اکنون قیمت آن تا کجا می‌تواند افزایش یابد؟

تا کنون، هیچگونه اختلالی در عرضه نفت رخ نداده است. در عوض، قیمت‌های بالاتر نشان‌دهنده احتمال اختلال در آینده است. در ماه اکتبر، زمانی که تنش‌ها برای آخرین بار شعله‌ور شدند، یک واکنش عمدتاً نمادین از سوی ایران منجر به کاهش تنش شد. خورخه لئون (Jorge León) از شرکت مشاوره‌ای ریستاد انرژی (Rystad Energy) می‌گوید که نتیجه‌ای مشابه این بار، بخش زیادی از ریسک‌پذیری را از بین خواهد برد. در آن صورت، نفت برنت احتمالا بین ۶۵ تا ۷۰ دلار در نوسان خواهد بود.

اما به نظر نمی‌رسد که این محتمل‌ترین نتیجه باشد. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، می‌گوید که حملات به ایران "تا زمانی که لازم باشد" ادامه خواهد یافت. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، هشدار داده است که حرکت بعدی اسرائیل می‌تواند "حتی وحشیانه‌تر" باشد. بنابراین، چرخه حملات و تلافی‌ها ممکن است هفته‌ها به طول انجامد. با این حال، ممکن است این وضعیت به جنگ تمام‌عیار منجر نشود، در این صورت نیز بخشی از عرضه نفت ایران – شاید ۶۰۰ هزار بشکه در روز – با تشدید تحریم‌های غرب از دست خواهد رفت. از آنجایی که این مقدار تنها ۰.۶ درصد از عرضه جهانی را تشکیل می‌دهد، افزایش قیمت‌ها احتمالا به ۵ تا ۱۰ دلار در هر بشکه محدود خواهد شد.

اگر اسرائیل چاه‌های نفت و پایانه‌های صادراتی ایران را هدف قرار دهد، اوضاع به مرحله‌ای بالاتر از تنش خواهد رسید. اگر نفت خام ایران از مدار خارج شود، عرضه جهانی ۱.۷ میلیون بشکه در روز کاهش خواهد یافت. همسایگان ایران در خلیج فارس، که هسته اصلی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) را تشکیل می‌دهند، چاه‌های بی‌کار زیادی دارند. تنها عربستان سعودی و امارات متحده عربی ۳ تا ۴ میلیون بشکه در روز ظرفیت مازاد دارند که می‌توانند در شرایط بحرانی از آن استفاده کنند. اما مشخص نیست که آنها این کار را بکنند، زیرا این اقدام ممکن است از سوی ایران به عنوان همکاری با اسرائیل تلقی شده و منجر به تلافی شود. آنها همچنین تمایلی به افزایش قیمت‌ها ندارند، چرا که در دو سال گذشته تلاش کرده (و موفق نشده‌اند) قیمت‌ها را بالا ببرند. در چنین وضعیتی، با کاهش صادرات نفت ایران، قیمت‌ها به صورت خطی افزایش خواهند یافت. آنها ممکن است به سقفی درست زیر ۹۰ دلار در هر بشکه برسند، زیرا عرضه از سوی اوپک و سایرین در دسترس قرار خواهد گرفت.

هرچه رفتار اسرائیل تهاجمی‌تر باشد، خطر متوسل شدن ایران به اقدامات ناامیدکننده بیشتر خواهد شد. یکی از ناامیدکننده‌ترین اقدامات می‌تواند تلاش برای بستن تنگه هرمز باشد که از طریق آن ۳۰ درصد از نفت خام دریایی جهان و ۲۰ درصد از گاز طبیعی مایع عبور می‌کند. حتی در "جنگ نفت‌کش‌ها" در دهه ۱۹۸۰، زمانی که ایران و عراق با یکدیگر جنگیدند و ۲۳۹ نفت‌کش بمباران شدند، محموله‌ها کند نشدند و قیمت‌ها پس از یک جهش اولیه تثبیت شدند. ایران باید کل مسیر را مسدود کند. این کار بی‌پروا خواهد بود، نه فقط به این دلیل که این آبراه باریک، که خلیج فارس را به اقیانوس هند متصل می‌کند، برای خود ایران حیاتی است، بلکه همچنین به این دلیل که هم آمریکا (که رئیس‌جمهور آن می‌خواهد قیمت نفت پایین بماند) و هم چین (که به واردات نفت از خلیج فارس وابسته است) احتمالا نیروی دریایی خود را برای باز کردن مسیر اعزام خواهند کرد. در واقع، با وجود تهدید به چنین اقدامی چندین بار، ایران تا کنون هرگز جرأت انجام این ریسک را نداشته است.

فرض کنید این بار چنین اتفاقی بیفتد. عربستان سعودی می‌تواند بخشی از صادرات خود را از طریق خط لوله شرق-غرب خود که ظرفیت ۵ میلیون بشکه در روز دارد، معادل حدود نیمی از تولید پادشاهی، منحرف کند. اما به گفته مایکل هیگ (Michael Haigh) از بانک سوسیته جنرال (Société Générale)، ۸۵ درصد از صادرات عراق و تمام صادرات کویت، عمان و قطر، مسیر دیگری برای رسیدن به بازار ندارند، به این معنی که نفت برنت ممکن است از ۱۰۰ دلار در هر بشکه فراتر رود.

و حتی سناریوی بدتری هم وجود دارد. بسیاری از بزرگترین سایت‌های تولید نفت در خلیج فارس در تیررس موشک‌های ایران قرار دارند. محافظت از آنها تقریباً غیرممکن است، به ویژه در عربستان سعودی، زیرا آنها در فواصل وسیعی پراکنده شده‌اند. طبق گفته جی.پی. مورگان چیس (JPMorgan Chase)، بانک دیگری، اگر ایران این سایت‌ها را بمباران کند، قیمت‌ها ممکن است به بالای ۱۲۰ دلار در هر بشکه برسد. در سراسر منطقه، خطرات در حال افزایش است. بازارهای جهانی نفت اکنون بسیار شعله‌ورتر شده‌اند.