رئیس‌جمهور دونالد ترامپ در روز جمعه در حال حرکت به سمت هلیکوپتر مارین وان در چمن جنوبی کاخ سفید. (دیمتریوس فریمن/واشنگتن پست)
رئیس‌جمهور دونالد ترامپ در روز جمعه در حال حرکت به سمت هلیکوپتر مارین وان در چمن جنوبی کاخ سفید. (دیمتریوس فریمن/واشنگتن پست)

از «تهران را تخلیه کنید» تا «دو هفته»: پشت پرده تغییر رویکرد ترامپ در قبال ایران

رئیس‌جمهور گفت که منتظر است ببیند «آیا مردم به خودشان می‌آیند یا خیر».

چهار روز پس از آنکه رئیس‌جمهور دونالد ترامپ ناگهان نشست سران جهان در کانادا را ترک کرد و خواستار «تخلیه تهران» شد و به بحث‌های جهانی درباره جنگ دامن زد، رئیس‌جمهور روز جمعه گفت که همچنان به زمان بیشتری برای تصمیم‌گیری نیاز دارد.

ترامپ اظهار داشت که منتظر است ببیند «آیا مردم به خودشان می‌آیند یا خیر». او همچنین متعهد نشد که با ادامه مذاکرات، خواستار آتش‌بس شود. رئیس‌جمهور در جمع خبرنگاران در حالی که به سمت باشگاه گلف خود در نیوجرسی برای یک مراسم جمع‌آوری کمک مالی برای سوپر پک (کمیته اقدام سیاسی بزرگ) خود می‌رفت، بار دیگر تهدید ناشی از برنامه هسته‌ای ایران را تکرار کرد اما گفت که درباره اینکه یک پاسخ فرضی ایالات متحده چگونه خواهد بود، «صحبت نخواهد کرد.»

در واقع، ترامپ به جز یک نشست خبری کوتاه پس از خروج از هواپیمای ایر فورس وان، بیشتر روز جمعه را صرف تلاش برای جلب توجه عمومی به هر چیزی به جز ایران کرد. او و تیم کاخ سفیدش در شبکه‌های اجتماعی درباره لزوم تصویب «لایحه بزرگ و زیبای» او مطلب گذاشتند. ترامپ خواستار انتصاب یک دادستان ویژه برای تحقیق در مورد انتخابات ۲۰۲۰ شد، بارها در مورد اتهاماتی که وزارت دادگستری تحت نظر رئیس‌جمهور جو بایدن علیه او مطرح کرده بود نوشت و اعلام کرد که انتظار دارد به زودی توافق فدرال با دانشگاه هاروارد حاصل شود.

در روزهای اخیر، نبردی بی‌وقفه برای جلب نظر ترامپ در اطراف رئیس‌جمهور در جریان بوده است. طبق گفته افرادی که از مکالمات او آگاهی دارند و مانند دیگر افراد در این گزارش به شرط ناشناس ماندن صحبت کردند، ترامپ، همانند اغلب اوقات، با افراد برجسته‌ای که دیدگاه‌های متضادی را مطرح می‌کنند، تلفنی صحبت کرده و از آنها مشاوره دریافت کرده است.

این مشاوره‌ها – که برخی درخواست شده و برخی نشده – از سوی حامیان مالی برجسته، چهره‌های رسانه‌ای راست‌گرا و مقامات منتخب، بر روی تمایلات متناقض ترامپ در مورد ایران تأثیر گذاشت. از یک سو، ترامپ قاطعانه به باور دیرینه‌اش مبنی بر اینکه باید جلوی دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای گرفته شود، پایبند بوده است. از سوی دیگر، او تلاش کرده تا از جنگ پرهیز کند – رویکردی که یکی از عناصر اصلی جنبش سیاسی اوست.

روز پنجشنبه، ترامپ همانند اغلب مواقعی که با گزینه‌های دشوار مواجه می‌شود، واکنش نشان داد: او برای خود زمان خرید و اعلام کرد که تا دو هفته برای تصمیم‌گیری منتظر خواهد ماند.

تاکنون، کسانی که رئیس‌جمهور را به پرهیز از صدور مجوز حمله نظامی – و اصرار بر مذاکرات دیپلماتیک – ترغیب می‌کنند، به نظر می‌رسد که به نتیجه رسیده‌اند.

روز پنجشنبه، ترامپ با استیون کی. بنن، مشاور سابقش که همچنان از چهره‌های پیشرو در جناح تندرو «ماگا» (MAGA) حزب جمهوری‌خواه است، ناهار خورد. بنن پس از از دست دادن ساعت ۱۱ صبح برنامه دو ساعته صبحگاهی خود، «اتاق جنگ» (War Room)، وارد کاخ سفید شد. او ساعت اول برنامه را با محکوم کردن «اضطراب» کاذبی که تندروهای حامی اسرائیل بر ترامپ تحمیل می‌کردند، آغاز کرد.

بنن و جک پوزوبیک، یک چهره تاثیرگذار راست‌گرا که صبح پنجشنبه به برنامه «اتاق جنگ» پیوست، کسانی را که با ترامپ صحبت می‌کردند و برای حمله نظامی آمریکا به ایران لابی می‌کردند، به فروشندگان خودروی دست دوم تشبیه کردند که با گفتن اینکه خریداران فقط زمان محدودی برای تصمیم‌گیری دارند، «فروش بیشتر» (upsell) می‌کنند. بنن روپرت مرداک و مجریان شبکه فاکس او را به دلیل دامن زدن به گفتمان جنگی به شدت مورد انتقاد قرار داده است.

اندکی پس از پایان ناهار ترامپ با بنن، کارولین لوییت، دبیر مطبوعاتی، در اتاق توجیهی مطبوعاتی کاخ سفید حاضر شد تا بیانیه‌ای را که گفت «مستقیماً از سوی رئیس‌جمهور» است، قرائت کند. پیام این بود که ترامپ اجازه خواهد داد مذاکرات طولانی‌تر شود.

ترامپ به لوییت دستور داد بخواند: «بر اساس این واقعیت که احتمال قابل توجهی برای مذاکراتی وجود دارد که ممکن است در آینده نزدیک با ایران صورت بگیرد یا نگیرد، من ظرف دو هفته آینده تصمیم خواهم گرفت که آیا پیش بروم یا خیر.»

به گفته فردی که از رویدادهای آن روز مطلع بود، این بیانیه پیش از ناهار با بنن در حال آماده شدن بود. اما ملاقات ترامپ با بنن در کاخ سفید قابل توجه بود، در زمانی که مشاور سابق به عنوان رهبر جناح ضد مداخله‌گرای جنبش ماگا به ویژه صریح سخن گفته است.

یک روز پیش‌تر، چارلی کرک، مفسر بانفوذ راست‌گرا و یکی دیگر از شکاکان حمله نظامی، نیز در کاخ سفید با ترامپ دیدار کرده بود. این ملاقات پیش از این گزارش نشده و به صورت عمومی توسط کرک تأیید نشده است. این خبر بر اساس گفته دو نفر از افراد مطلع از این دیدار است.

این فعال ۳۱ ساله به میلیون‌ها دنبال‌کننده‌اش تأکید کرده است که به غریزه‌های ترامپ اعتماد دارد، در حالی که اصرار دارد درگیر شدن در جنگ با ایران می‌تواند به جنگی بسیار طولانی‌تر از آنچه ایالات متحده در نظر دارد، منجر شود.

آنا کلی، سخنگوی کاخ سفید، در بیانیه‌ای گفت: «رئیس‌جمهور ترامپ هرگز در موضع خود مبنی بر اینکه ایران نمی‌تواند به سلاح هسته‌ای دست یابد، تزلزل نکرده و این وعده را در طول و پس از کمپین موفقیت‌آمیز خود به مردم آمریکا تکرار کرده است. رئیس‌جمهور یک ذهن بزرگ در سیاست خارجی است که به دیدگاه‌های بسیاری گوش می‌دهد، اما در نهایت تصمیماتی را می‌گیرد که به نظرش برای کشور بهترین است.»

طبل‌کوب مقاومت جنبش ماگا در برابر پیوستن ایالات متحده به اسرائیل در مناقشه با ایران، در تضاد با گروه جمهوری‌خواهان تندرو است که ترامپ را به حمله و حتی تلاش برای تغییر رژیم ترغیب می‌کنند.

این مخالفت در دو روز گذشته با تلاش‌های اروپا برای مذاکره با ایران تکمیل شد.

نشست جمعه در ژنو میان دیپلمات‌های ارشد ایران، بریتانیا، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا بدون هیچ پیشرفتی به پایان رسید؛ اروپایی‌ها ایران را برای موافقت با محدودیت‌هایی در برنامه هسته‌ای‌اش تحت فشار قرار دادند و هیئت ایرانی اعلام کرد تا زمانی که اسرائیل حملات خود را متوقف نکند، مذاکره نخواهد کرد. آنها توافق کردند که به گفتگو ادامه دهند.

یک مقام کاخ سفید روز جمعه به واشنگتن پست گفت که رئیس‌جمهور با اشاره به نشست ژنو، «از تلاش‌های دیپلماتیک متحدانمان که می‌تواند ایران را به پذیرش توافق او نزدیک‌تر کند، حمایت می‌کند.»

ترامپ ارزیابی ناامیدکننده‌تری داشت. هنگامی که از او پرسیده شد مذاکرات اروپایی چقدر موثر بوده است، او در باند فرودگاه نیوجرسی به خبرنگاران گفت: «ایران نمی‌خواهد با اروپا صحبت کند. آنها می‌خواهند با ما صحبت کنند.»

او گفت: «اروپا نمی‌تواند در این مورد کمکی کند.»

ترامپ همچنین برای دومین بار در این هفته گفت که مدیر اطلاعات ملی او، تالسی گابارد، در ارزیابی خود در بهار مبنی بر عدم وجود شواهد مبنی بر ساخت سلاح هسته‌ای توسط ایران «اشتباه» کرده بود.

با این حال، موضع او در روز جمعه همچنان نشان‌دهنده علاقه به ادامه روند دیپلماتیک بود، چه با اروپا یا ایالات متحده، و ترامپ تاکید کرد که مقامات ایالات متحده «با ایران صحبت کرده‌اند.»

لوییت به واشنگتن پست گفت که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ در خاورمیانه، برای این مذاکرات به ژنو سفر نکرده است، اما در «مکاتبه» با مقامات ایرانی باقی مانده است.

این تمایل به ادامه مذاکرات در تضاد با حس فوریت بود که ترامپ در آغاز هفته نشان داده بود.

دوشنبه شب، در حالی که رئیس‌جمهور آماده می‌شد تا نشست گروه هفت در کانادا را ترک کرده و زودتر از موعد به کاخ سفید بازگردد، صداهای حامی مداخله‌گری رئیس‌جمهور را تحت فشار قرار می‌دادند تا از این لحظه استفاده کند. آنها به او توصیه می‌کردند که نه تنها تأسیسات هسته‌ای ایران، بلکه دولت آن را نیز نابود کند.

در همین حال، ترامپ در شبکه‌های اجتماعی پیامی منتشر کرد که به مردم دستور می‌داد «تهران را تخلیه کنند»، و به خبرنگاران در هواپیمای ایر فورس وان گفت که می‌خواهد «پایان واقعی» این مشکل را ببیند.

همان شب، سناتور لیندسی گراهام (جمهوری‌خواه از کارولینای جنوبی) در برنامه فاکس نیوز شان هانیتی حاضر شد و از ترامپ خواست که «تمام قد» برای کمک به اسرائیل در مقابله با ایران حاضر شود و پرسید: «آیا دنیا بهتر نمی‌شد اگر آیت‌الله‌ها می‌رفتند و چیز بهتری جایگزین آنها می‌شد؟ آیا ایران بهتر نمی‌شد؟»

یک روز قبل در همین شبکه، سناتور تد کروز (جمهوری‌خواه از تگزاس) گفت که «تغییر رژیم» در ایران به نفع ایالات متحده خواهد بود.

ترامپ نزدیک به ساعت ۵ صبح سه‌شنبه به واشنگتن بازگشت. همان روز، او با مشاوران دیدار کرد و گزینه‌های حمله را بررسی نمود. عصر همان روز، او به دستیاران خود گفت که با برنامه‌های حمله بالقوه‌ای که بررسی کرده موافق است، اما برای مشاهده اینکه آیا ایران عقب‌نشینی خواهد کرد یا خیر، اجرای نهایی را به تعویق می‌اندازد.

تا روز چهارشنبه، ترامپ از پرسش‌های خبرنگاران درباره تفکراتش در مورد ایران ابراز نارضایتی کرد و یک سؤال را با تمسخر پاسخ داد که گویی باید به خبرنگاران بگوید چه زمانی قرار است ایران را بمباران کند تا آنها برای تماشا آنجا باشند.

با این حال، او در طول روز به تفکرات خود اشاره‌هایی کرد و به واشنگتن پست گفت که «اولتیماتوم نهایی» را به ایران داده است، اما اذعان کرد که هنوز تصمیم خود را برای حمله نگرفته است.

بعد از ظهر چهارشنبه، او جلسه دیگری را با مشاوران در اتاق وضعیت کاخ سفید برگزار کرد.

با این حال، تا روز پنجشنبه، تمرکز به تلاش‌ها برای مذاکره با ایران تغییر کرده بود. دیوید لمی، وزیر امور خارجه بریتانیا، با ویتکاف و وزیر امور خارجه مارکو روبیو در واشنگتن دیدار کرد تا پیش از شرکت لمی در مذاکرات روز جمعه ژنو، هماهنگی‌های لازم را انجام دهد.

و در یک تماس تلفنی شامگاه پنجشنبه بین روبیو و ژان-نوئل بارو، وزیر امور اروپا و خارجه فرانسه، این دو مرد درباره رویکرد برنامه‌ریزی شده اروپایی‌ها گفتگو کردند و توافق کردند که پس از جلسه روز جمعه برای ادامه هماهنگی‌ها در زمینه مذاکرات، پیگیری کنند؛ این خبر را یک دیپلمات فرانسوی اعلام کرد.

ترامپ در حالی که روز جمعه در باند فرودگاه شهری موریس‌تاون ایستاده بود، به خبرنگاران گفت که مطمئن نیست چه مدت به مذاکرات با ایران اجازه ادامه خواهد داد.

ترامپ گفت: «ما خواهیم دید که این دوره زمانی چقدر است، اما من به آنها یک دوره زمانی می‌دهم. و می‌توانم بگویم دو هفته حداکثر خواهد بود.»

مایکل بیرنبام در تهیه این گزارش مشارکت داشته است.