ایران پس از آیت‌الله: سناریوهای آینده در صورت سقوط رژیم بر اثر جنگ با اسرائیل

در حالی که رژیم ایران از حملات پیوسته اسرائیل به زیرساخت‌های نظامی و هسته‌ای خود آسیب دیده، بحث‌ها در مورد آنچه ممکن است در ادامه رخ دهد، شدت گرفته است.

کارشناسان می‌گویند که پایان جمهوری اسلامی دیگر غیرقابل تصور نیست – اما هشدار می‌دهند که آنچه جایگزین آن می‌شود، می‌تواند کشور را به سوی آینده‌ای آزادتر سوق دهد یا آن را به بی‌ثباتی عمیق‌تر بکشاند.

رضا پهلوی، ولیعهد تبعیدی ایران و یکی از چهره‌های برجسته اپوزیسیون، روز گذشته در پستی نوشت: "منابعی در داخل ایران می‌گویند که ساختارهای فرماندهی و کنترل رژیم به سرعت در حال فروپاشی هستند. در همین حال، جامعه بین‌المللی شروع به درک این موضوع کرده است که جمهوری اسلامی آینده‌ای ندارد. بحث‌های ما درباره ایران پسا جمهوری اسلامی آغاز شده است."

بهنام طالب‌لو، عضو ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، گفت: "اولین چیز این است که 'انقلاب' کلمه‌ای بسیار گسترده است. کلمات بهتر 'تکامل' و 'نزول' هستند، به این معنی که شما چیزی بهتر یا بدتر به دست می‌آورید. از آنجایی که اینجا خاورمیانه است، و اساساً با وارد کردن یک شوک بیرونی، اوضاع می‌تواند بدتر شود، نه بهتر."

طالب‌لو هشدار داد که هم اپوزیسیون ایران و هم دولت‌های غربی به دلیل عدم تمایل دیرینه به پذیرش ایده تغییر رژیم، نتوانسته‌اند برای فروپاشی رژیم آماده شوند. او گفت: "با عدم توانایی در تبیین استراتژی سیاسی لازم... ما بیش از همه ناآماده‌ایم."

بنی سبتی، کارشناس ایران در مؤسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل، چهار سناریو را از وضعیت فعلی پیش‌بینی می‌کند – که یکی از آن‌ها، به گفته او، بسیار بدتر از بقیه است.

سبتی به فاکس نیوز دیجیتال گفت: "مردم ایران در حال حاضر فاقد رهبر، کم‌انرژی و سرخورده از زمان اعتراضات زنان هستند. یک سناریو فروپاشی از درون است، شبیه به اتحاد جماهیر شوروی. یک فرمانده تیپ در داخل سپاه پاسداران، با حمایت حلقه‌ای از وفاداران، می‌تواند تصمیم به شورش از درون رژیم بگیرد."

سبتی گفت که پس از حذف بسیاری از ژنرال‌های سپاه پاسداران توسط اسرائیل، ارتش منظم ایران اکنون ممکن است موقعیت بهتری برای خیزش داشته باشد. او گفت: "حتی ممکن است با عناصر سرخورده سپاه پاسداران همسو شود. زیرا آن‌ها سیستم و بوروکراسی آن را می‌شناسند، خودی‌ها می‌توانند در سکوت چیزی را از درون سازماندهی کنند. تلفاتی خواهد بود، اما می‌تواند به عنوان یک رویداد تاریخی نسبتاً آرام رخ دهد."

طالب‌لو ایده انتقال رژیم از درون را تأیید می‌کند، اما اشاره می‌کند که ایران دهه‌ها را صرف "ضد کودتا" کرده است.

او گفت: "این کشور بیشتر بر اساس تعصب تا توانایی ترفیع داده است. بنابراین کمتر احتمال دارد که یک کودتای نظامی کلاسیک رخ دهد. این بدان معنا نیست که نمی‌تواند اتفاق بیفتد، اما مستلزم مقدار قابل توجهی سیاست‌ورزی و مانور است."

سناریوی دوم که سبتی ترسیم کرد، یک خیزش مردمی است که با آزادی زندانیان سیاسی آغاز می‌شود. او گفت: "بسیاری از رهبران سیاسی در زندان‌های ایران هستند. اگر برخی از آن‌ها آزاد شوند، می‌توانند مردم را گرد هم آورند. آن‌ها زمانی بخشی از رژیم بودند اما سعی کردند مسیر را تغییر دهند و اکنون از روابط با ایالات متحده حمایت می‌کنند. این هنوز یک صلح بسیار سرد با اسرائیل خواهد بود – اما نه خصمانه."

طالب‌لو خاطرنشان کرد که جامعه ایران طی دهه گذشته دچار تغییر قابل توجهی شده است. او گفت: "بخش‌های بزرگی از جمعیت ایران – 80% احتمالاً حداقل رقم است – از این رژیم متنفرند. اعتراضات از سال 2017، به ویژه 'زن، زندگی، آزادی'، نه تنها توسط سیاست، بلکه توسط مسائل اقتصادی، اجتماعی و حتی زیست‌محیطی برانگیخته شدند."

سبتی گفت، امکان سوم، بازگشت رهبران تبعیدی است. او گفت: "نوستالژی رمانتیک عمیقی نسبت به سلطنت وجود دارد. شاید در مرحله‌ای بعدی، اگر درگیری‌های داخلی رخ دهد، مردم ممکن است حول یک چهره نمادین متحد شوند – 'بازگردید و یک نماد باشید.' این می‌تواند انقلاب را تقویت کند."

طالب‌لو اذعان کرد که چهره‌هایی مانند شاهزاده رضا پهلوی می‌توانند نقش داشته باشند، اما نه به عنوان حاکم. او گفت: "به دیاسپورا به عنوان پلی به سوی ایران جدید فکر کنید – نه تعیین‌کنندگان ایران جدید. مردم داخل ایران باید کسانی باشند که ایران بعدی را شکل می‌دهند."

بدترین سناریو، به گفته سبتی، این است که رژیم باقی بماند. او صریحاً گفت: "این بدترین گزینه است."

طالب‌لو نیز موافق بود و هشدار داد که بقای رژیم آینده‌ای سرکوبگرتر به ارمغان خواهد آورد. او گفت: "اگر جمهوری اسلامی باقی بماند، به شکلی رادیکال‌تر باقی خواهد ماند – نظامی‌تر، روحانیت کمتر. بحثی وجود دارد: آیا مانند ترکیه یا پاکستان می‌شود، یا حتی مسیحایی‌تر؟ سپاه پاسداران قدیمی فاسد هستند؛ جوان‌ترها مسیحایی‌اند."

یکی از بحث‌برانگیزترین سوالات مطرح در مورد همه این سناریوها، نقش آینده جوامع غیرفارس ایران، از جمله اهوازی‌ها، بلوچ‌ها، آذری‌ها و کردها است. عارف الکعبی، رئیس اجرایی دولت اهواز، در بیانیه‌ای کتبی به فاکس نیوز دیجیتال گفت که بدون اعتمادسازی بین این جوامع و اپوزیسیون فارس، تغییر دور از دسترس باقی خواهد ماند.

الکعبی گفت: "به نظر من، تغییر رژیم در ایران امکان‌پذیر است اگر شرایط زیر برآورده شود: ادامه حملات اسرائیل... حمایت از اجزای غیرفارس... اراده بین‌المللی... و پل‌های اعتماد بین اعراب، کردها، آذری‌ها و اپوزیسیون فارس. اگر این شرایط برآورده شود، معتقدم سقوط رژیم تنها چند روز طول خواهد کشید."

او گفت که در روزهای اخیر، سپاه پاسداران دستگیری‌های گسترده‌ای را در اهواز برای جلوگیری از بسیج مردمی آغاز کرده است. او گفت: "بیشتر دستگیرشدگان عرب‌های آبادان، بوشهر، شیبان و شعیبیه هستند."

الکعبی همچنین از اپوزیسیون فارس در خارج از کشور انتقاد کرد. "آن‌ها ما را – اعراب، کردها، آذری‌ها، بلوچ‌ها – جدایی‌طلب می‌دانند و از همکاری با ما خودداری می‌کنند. این سرسختی یکی از دلایل اصلی باقی ماندن رژیم در قدرت است."

طالب‌لو در مورد تلاش‌های غرب برای تجزیه کشور هشدار داد. او گفت: "راه اتحاد جمعیت ایران، صحبت در مورد بالکانیزاسیون (تجزیه) نیست. این یک گل به خودی با ابعاد اخلاقی و استراتژیک خواهد بود."