آژانس مهاجرت سازمان ملل متحد (IOM) اعلام کرد که بیش از ۲۵۶ هزار افغان تنها در ماه ژوئن ایران را ترک کرده‌اند که این رقم، از زمان تعیین مهلت نهایی توسط تهران برای بازگرداندن پناهجویان، نشان‌دهنده افزایش چشمگیری در تعداد بازگشت‌ها به افغانستان است.
سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) گزارش داده است که پس از دستور رژیم ایران مبنی بر خروج تمامی افغان‌های فاقد مدرک از کشور تا ۶ ژوئیه، در یک روز از ماه ژوئن تا ۲۸ هزار افغان ایران را ترک کرده‌اند.
تعداد پناهندگان افغان در کشور همسایه، ایران، از زمان به دست گرفتن دوباره کنترل افغانستان توسط طالبان در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است و بسیاری از آنها بدون وضعیت قانونی در این کشور زندگی می‌کنند.
این وضعیت به افزایش احساسات ضد افغان در ایران دامن زده است، به طوری که پناهندگان با تبعیض سیستماتیک مواجه هستند.
سازمان بین‌المللی مهاجرت اعلام کرد که از ماه ژانویه تاکنون بیش از ۷۰۰ هزار افغان ایران را ترک کرده‌اند. آوند عزیز آقا، سخنگوی این سازمان، به خبرگزاری فرانسه گفت که ۷۰ درصد از این افراد «به اجبار بازگردانده شده‌اند».
افزایش بازگرداندن پناهجویان و تعیین ضرب‌الاجل، پس از درگیری مستقیم ایران و اسرائیل آغاز شد؛ این درگیری با حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای و نظامی در اواسط ژوئن آغاز شد. از آن زمان تاکنون آتش‌بس برقرار شده است.
رسانه‌های دولتی گزارش دادند که در حالی که دو طرف روزانه حملاتی را علیه یکدیگر انجام می‌دادند، رژیم ایران چندین مهاجر افغان را به ظن جاسوسی برای اسرائیل دستگیر کرد.
پس از این ادعاها، موج جدیدی از اخراج‌ها آغاز شد. خبرگزاری نیمه‌رسمی مهر ایران گزارش داد که به پلیس دستور داده شده است تا اخراج‌ها را تسریع کند، اگرچه پلیس بعدها این موضوع را تکذیب کرد.
یکی از مهاجران افغان در ایران که برای محافظت از هویتش نام او را فاش نمی‌کنیم، به بی‌بی‌سی فارسی گفت: «ما می‌ترسیم به هر جایی برویم زیرا همیشه این ترس وجود دارد که ممکن است ما را به جاسوسی متهم کنند.»
وی افزود: «در ایست‌های بازرسی، آنها بدن‌ها را بازرسی می‌کنند و تلفن‌ها را چک می‌کنند. اگر پیام یا ویدئویی از رسانه‌های خارجی در شبکه‌های اجتماعی پیدا کنند، می‌تواند واقعاً جان یک نفر را به خطر بیندازد.»
«بسیاری از ایرانیان به ما توهین می‌کنند و می‌گویند: «شما افغان‌ها جاسوس هستید» یا «شما برای اسرائیل کار می‌کنید.»
گزارش‌های متعددی در رسانه‌های ایران نشان می‌دهد که حتی افغان‌هایی که دارای ویزا و مدارک معتبر بوده‌اند نیز به اجبار اخراج شده‌اند. برخی از افغان‌هایی که بازداشت و سپس آزاد شدند، گفتند که مقامات آنها را به خیانت به کشور متهم کرده بودند.
عرفات جمال، هماهنگ‌کننده پناهندگان سازمان ملل برای افغانستان، گفت که اگرچه اکنون آتش‌بسی بین اسرائیل و ایران برقرار شده است، اما «پیامدهای آن جنگ ادامه دارد.»
او به بی‌بی‌سی پشتو گفت: «این حرکت [بازگشت پناهندگان] قبل از جنگ وجود داشته است، اما جنگ آن را تشدید کرده است.»
وی افزود: «و آنچه از بازگشت‌کنندگان می‌شنویم، مجموعه‌ای از اقداماتی است که باعث بازگشت آنها شده است؛ برخی از آنها کاملاً اجباری و برخی دیگر کمتر.»
پناهندگان افغان، حتی اگر در ایران متولد شده باشند، واجد شرایط دریافت تابعیت ایرانی نیستند، در حالی که بسیاری از آنها نمی‌توانند حساب بانکی باز کنند، سیم‌کارت بخرند یا در مناطق خاصی زندگی کنند. فرصت‌های شغلی نیز به شدت محدود است و اغلب به کارهای سخت با دستمزد پایین محدود می‌شود.
در این تلاش اخیر برای اخراج آنها، مقامات ایرانی از عموم مردم نیز خواسته‌اند که افغان‌های فاقد مدرک را گزارش دهند.
یک افغان دیگر در ایران گفت: «ظالمانی اینجا هستند و ظالمانی آنجا. ما مهاجران هرگز آزاد نبوده‌ایم، هرگز زندگی آزادی نداشته‌ایم.»
دیگری افزود: «آینده افغان‌هایی که در ایران زندگی می‌کنند واقعاً تاریک به نظر می‌رسد.» و اضافه کرد: «پلیس خشن و تحقیرآمیز رفتار می‌کند و اکنون حتی بسیج [نیروی شبه‌نظامی داوطلب] نیز وظیفه دستگیری افغان‌ها را بر عهده گرفته است.»
افزایش بازگرداندن پناهجویان پس از آن صورت می‌گیرد که پاکستان نیز تلاش خود برای اخراج افغان‌های فاقد مدرک را تسریع کرد و اعلام نمود که دیگر قادر به میزبانی آنها نیست.
آقای جمال گفت که تعداد پناهندگانی که امسال از ایران و پاکستان به افغانستان بازگشته‌اند، بیش از یک میلیون نفر است.
او ضمن تشکر از هر دو کشور برای پذیرش میلیون‌ها افغان در طول چند دهه بی‌ثباتی گذشته، از آنها خواست تا به دنبال راه‌حل مشترکی برای این بحران باشند.
مدیر سازمان ملل گفت که امکانات بشردوستانه در مرز «تحت فشار شدید» قرار گرفته است و افزود: «تعداد افراد بازگشته بسیار زیاد است.»
مولوی عبدالسلام حنفی, معاون نخست‌وزیر در دولت طالبان, روز شنبه گفت که مذاکرات با مقامات ایرانی در مورد این موضوع در حال انجام است.
وزیر حمل و نقل طالبان نیز اظهار داشت که این گروه تلاش‌ها برای انتقال پناهندگان از مرز به خانه‌هایشان را تسریع می‌کند.