TAP-500 یکی از چندین طرح انرژی و زیرساختی در آسیای میانه است که شامل همکاری شرکت‌های ترکیه‌ای می‌شود.
کراچی - پس از سال‌ها تأخیر، فاز عملیاتی TAP-500 - پروژه انتقال برق 500 کیلوولت که ترکمنستان، افغانستان و پاکستان را به هم متصل می‌کند - سرانجام در حال پیشرفت است. این پروژه که با همکاری یک شرکت ترکیه‌ای در حال انجام است، استراتژی گسترده‌تر ترکیه در آسیای میانه را برجسته می‌کند، جایی که آنکارا به دنبال تأمین امنیت کریدورهای انرژی و حمل‌ونقل بدون دخالت روسیه یا ایران است.
یک نشست مهم در 27 ژانویه در کابل برای بحث در مورد اجرای آن برگزار شد که نشان دهنده یک تحول مهم در همکاری‌های انرژی منطقه‌ای است.
پس از تکمیل، TAP-500 ظرفیت انتقال 1000 مگاوات (MW) برق ولتاژ بالا از ترکمنستان به پاکستان از طریق ولایت‌های هرات، فراه، هلمند، نیمروز و قندهار افغانستان را خواهد داشت و به طور بالقوه به رشد اقتصادی و امنیت انرژی در سراسر منطقه کمک می‌کند.
در نشست کابل، نمایندگان ترکمنستان، گروه هلدینگ Calik و مقامات شرکت برق افغانستان (DABS)، شرکت ملی برق افغانستان، بر تعریف مسئولیت‌های متقابل خود تمرکز کردند. شایان ذکر است که این اولین نشست سه جانبه از زمان بازپس گیری قدرت توسط طالبان در سال 2021 بود. وزارت امور خارجه افغانستان میزبان این گردهمایی بود.
کابل یک دبیرخانه مشترک برای تسریع پیشرفت پروژه با هماهنگی تلاش‌ها در وزارتخانه‌های مختلف ایجاد کرد. افغانستان نه تنها از همکاری برق قابل اعتماد به دست می‌آورد، بلکه سالانه حدود 100 میلیون دلار از این پروژه درآمد کسب می‌کند.
منافع استراتژیک ترکیه
ترکیه اولین بار در سال 2019 به TAP-500 ابراز علاقه کرد و هدف آن خرید برق از ترکمنستان و فروش آن به افغانستان بود. ظرف یک سال، وزارت انرژی ترکمنستان توافقنامه‌ای را با TAPP-500 Power Transmission Line FZE، یکی از شرکت‌های تابعه Calik Holding، امضا کرد و نقش ترکیه را در این ابتکار تثبیت کرد.
TAP-500 - همراه با خط لوله گاز TAPI و لینک فیبر نوری TAP که ترکمنستان، افغانستان و پاکستان را با زمان انتقال اینترنت بسیار بهبود یافته متصل می‌کند - در چارچوب بازار منطقه‌ای برق آسیای میانه (CAREM) قرار می‌گیرد که هدف آن توسعه بازار انرژی در منطقه است. این پروژه‌های به هم پیوسته یک کریدور حیاتی انتقال انرژی و داده را تشکیل می‌دهند که برای همه کشورهای آسیای میانه و آسیای جنوبی باز است و همکاری و ثبات منطقه‌ای را افزایش می‌دهد.
مشارکت آنکارا در چنین پروژه‌هایی نیز ناشی از پیوندهای قومی، فرهنگی و زبانی آن با کشورهای ترک زبان در آسیای میانه، از جمله قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان و ازبکستان است. ترکیه همچنان از طریق سازمان کشورهای ترک، ثبات منطقه‌ای را ارتقا می‌دهد و در عین حال منافع استراتژیک خود را پیش می‌برد.
اسماعیل ساری، دانشیار دانشگاه آنکارا HBV، به المانیتور گفت که افزایش مشارکت ترکیه در پروژه‌های انرژی در آسیای میانه بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر با دو هدف است: تأمین امنیت منابع انرژی منطقه و تقویت موقعیت ژئواستراتژیک ترکیه.
ساری گفت: «در این زمینه، استراتژی انرژی آنکارا نه تنها به دنبال تثبیت ترکیه به عنوان یک مرکز انرژی منطقه‌ای است، بلکه تضمین حمل‌ونقل ایمن و پایدار منابع انرژی منطقه به بازارهای جهانی را نیز دنبال می‌کند.»
ساری در مورد نقش Calik Holding، به مشارکت فعال این شرکت در پروژه‌های مختلف انرژی در ترکمنستان، از جمله خط انتقال 500 کیلوولت TAP-500 اشاره کرد.
وی گفت: «با توجه به پروژه‌های قبلی این شرکت در ترکمنستان، کمک‌های ترکیه به مدرن‌سازی زیرساخت‌های انرژی منطقه نشان‌دهنده گامی مهم در جهت تقویت امنیت انرژی و همکاری‌های منطقه‌ای است.»
زیشان شاه، تحلیلگر سازمان مقررات صنعت مالی (FINRA) مستقر در واشنگتن دی سی، بر اهمیت ژئوپلیتیکی TAP-500 تأکید کرد.
«اگر پروژه TAP با موفقیت اجرا شود، این امر دو فایده برای آنکارا دارد. اولاً، نفوذ و اهرم فشار ترکیه در افغانستان را افزایش می‌دهد، همانطور که با سایر کشورهای آسیای میانه انجام داده است. ثانیاً، می‌تواند به ثبات اقتصادی افغانستان کمک کند، که می‌تواند به جلوگیری از ورود مهاجران غیرقانونی افغان به ترکیه کمک کند.»
فراتر از انرژی، شرکت‌های ترکیه - از جمله Ronesans Holding، Enka و Polimeks - پروژه‌های ساختمانی بزرگی را در آسیای میانه اجرا کرده‌اند. شرکت‌های ترکیه همچنین در حال گسترش سرمایه‌گذاری‌ها در انرژی آبی، انرژی خورشیدی، نساجی، فناوری مالی و تجارت الکترونیکی هستند، در حالی که مؤسسات مالی مانند Ziraat Bank به تقویت ردپای اقتصادی آنکارا در منطقه ادامه می‌دهند.
غلبه بر موانع
TAP-500 با موانع قابل توجهی روبرو بوده است، در درجه اول به دلیل نگرانی‌های امنیتی. قرار است خطوط انتقال از ولایت‌های ناآرام افغانستان، فراه، نیمروز، هلمند و قندهار عبور کنند.
به گفته شاه، "مسئله TAP، و در واقع با سایر پروژه‌های زیربنایی مربوط به اتصال که پس از سال 2001 در افغانستان پیشنهاد شد، مسئله امنیت بوده است."
سرمایه‌گذاران خارجی از تعهد مبالغ هنگفت تردید داشتند، حتی اگر طالبان بارها اعلام کرده بودند که چنین پروژه‌هایی را هدف قرار نمی‌دهند و مزایای اقتصادی آنها را برای افغانستان تشخیص می‌دهند. تنها پروژه زیربنایی عمده‌ای که پیشرفت کرد CASA-1000، فاز اول CAREM بود که شامل زیرساخت‌هایی برای یک خط انتقال 1300 مگاواتی بود، عمدتاً به دلیل موقعیت آن در شمال افغانستان، یک منطقه نسبتاً باثبات.
محدودیت‌های مالی نیز TAP-500 را به تأخیر انداخت. در حالی که بانک توسعه آسیایی (ADB) در ابتدا با تأمین مالی این پروژه موافقت کرد، بی‌ثباتی در افغانستان مانع از پرداخت‌های مالی لازم شد. استراتژی اصلاح شده ADB بر استفاده از زیرساخت‌های برق موجود و در عین حال ساخت خطوط انتقال جدید در سه کشور شرکت‌کننده متمرکز شده است. پس از تکمیل، TAP-500 می‌تواند تا 4000 مگاوات برق را از ترکمنستان به افغانستان و پاکستان منتقل کند.
تغییر پویایی‌ها
چشم انداز ژئوپلیتیکی افغانستان از زمان تسلط طالبان تغییر کرده است. ساری خاطرنشان کرد که روابط کابل با اسلام آباد متزلزل باقی مانده است و همکاری فرامرزی را پیچیده می‌کند.
دولت طالبان یک رویکرد عمل‌گرایانه و مرحله‌ای را برای پروژه‌های انرژی در پیش گرفته است و ترجیح می‌دهد پروژه TAPI و TAP-500 را به تدریج با همکاری ترکمنستان پیش ببرد. در همین حال، به نظر می‌رسد موضع پاکستان و هند در قبال این پروژه تحت تأثیر یک رویکرد محتاطانه و منتظر بماند.»
با این حال، شاه به یک تفاوت کلیدی در محیط فعلی اشاره کرد.
«برای اولین بار در دهه‌های اخیر، امنیت نسبتاً کافی در افغانستان وجود دارد تا امکان ساخت پروژه‌های زیربنایی در مقیاس بزرگ فراهم شود. از این رو، پیشنهاد پروژه راه آهن ترانس افغان، آغاز مجدد ساخت و ساز CASA-1000، آغاز ساخت و ساز در بخش افغانستانی خط لوله TAPI و اکنون پروژه پیشنهادی TAP نیز در دستور کار قرار دارد.»
دولت تحت رهبری طالبان با یک سیاست اقتصادی محور، قصد دارد چندین پروژه زیرساخت انرژی، از جمله CASA-1000 و خط لوله گاز TAPI را پیش ببرد. تکمیل موفقیت آمیز TAP-500 می‌تواند نقطه عطف بزرگی نه تنها در امنیت انرژی، بلکه در اتصال منطقه‌ای و همکاری‌های اقتصادی باشد.