ایران، پس از ۱۲ روز جنگ، در خاورمیانه عمدتاً تنها و تضعیف شده است. با این حال، جمهوری اسلامی در نقاط دیگری از جهان دوستانی یافته است.
از روز یکشنبه در ریو دو ژانیرو، ایران در نشست دو روزه گروه بریکس که شامل برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی و کشورهای دیگر می‌شود، شرکت خواهد کرد. این فرصتی برای ایران، که عضوی تازه به این گروه است، خواهد بود تا نشان دهد متحدان قدرتمندی دارد، حتی در شرایطی که با تحریم‌ها و تهدیدهای حملات نظامی بیشتر بر سر برنامه هسته‌ای خود مواجه است.
پس از حملات نظامی اسرائیل و ایالات متحده به ایران در ماه گذشته، گروه بریکس بیانیه‌ای صادر کرد که در آن "نگرانی جدی" خود را ابراز کرده و این حملات را نقض قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل متحد خواند. با این حال، این ائتلاف، که اعضای آن بیش از نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، از انتقاد صریح از اسرائیل یا ایالات متحده خودداری کرد.
پشت صحنه، اختلاف نظرها بر سر میزان شدیدت محکومیت این حملات توسط بریکس، جاه‌طلبی‌های این ائتلاف را برای برقراری مجدد تعادل در پویایی‌های قدرت جهانی از طریق ارائه یک وزنه متقابل در برابر غرب، به چالش کشیده است.
الیور استونکل، کارشناس بریکس و استاد دانشگاه گتولیو وارگاس برزیل، اظهار داشت: "هیچ‌گونه همسویی در مورد ایران وجود ندارد. بنابراین، راه‌حل، اتخاذ این موضع بسیار بی‌خطر بود."
گروه بریکس در سال ۲۰۰۹ با هدف افزایش نفوذ اقتصادهای بزرگ نوظهور جهان تأسیس شد. این گروه از آن زمان تاکنون گسترش یافته و مصر، اتیوپی، اندونزی، ایران و امارات متحده عربی را نیز شامل می‌شود.
برخلاف ناتو، که همکاری نظامی در آن محوری است، این گروه بر دستور کار اقتصادی و ژئوپلیتیکی متمرکز بوده است؛ اگرچه در دستیابی به بسیاری از اهداف مشخص خود با دشواری روبرو بوده و تاکنون عمدتاً به عنوان یک ائتلاف نمادین عمل کرده است.
تحلیلگران انتظار دارند ایران از اجلاس آتی به عنوان فرصتی برای جلب حمایت قوی‌تر از این گروه، به‌ویژه در بیانیه‌ای که انتظار می‌رود در پایان نشست صادر شود، استفاده کند.
ایران تأیید کرده است که هیئتی را به برزیل اعزام خواهد کرد، اگرچه هنوز مشخص نیست چه کسی نماینده این کشور خواهد بود یا اینکه آیا دیدارهای دوجانبه‌ای با اعضایی مانند روسیه و چین برگزار خواهد کرد.
صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در چاتم هاوس، گفت: "تصویر عضویت در بریکس در حال حاضر برای ایران بسیار مهم است."
اما در داخل گروه، دیدگاه‌های متفاوت درباره حملات اخیر به ایران، چالش‌های ناشی از گسترش سریع این ائتلاف را برجسته کرده است، زیرا اعضایی با دیدگاه‌های متضاد درباره نقش این بلوک در صحنه جهانی به آن پیوسته‌اند.
پائولو نوگوئیرا باتیستا جونیور، اقتصاددان و معاون سابق بانک توسعه بریکس، اظهار داشت: "وجود کشورهای بیشتر بر سر میز مذاکره، دستیابی به اجماع را دشوارتر می‌کند."
چین و روسیه بریکس را راهی برای به چالش کشیدن نفوذ ایالات متحده در ژئوپلیتیک و تصمیم‌گیری می‌دانند و این گروه را به گسترش و افزایش اعضا تشویق کرده‌اند.
روسیه حملات ایالات متحده به سایت‌های هسته‌ای ایران را "اقدام تجاوزکارانه تحریک‌نشده" خواند، در حالی که چین به "خویشتن‌داری" و گفتگو تاکید کرد. برزیل، میزبان اجلاس، این حملات را محکوم کرد، در حالی که سعی داشت از خدشه‌دار شدن روابط خود با ایالات متحده، دومین شریک تجاری بزرگ خود پس از چین، جلوگیری کند.
تحلیلگران می‌گویند، لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، در برابر فشار روسیه و چین برای قرار دادن بریکس به عنوان یک ائتلاف ضدغربی مقاومت کرده و در عوض، این بلوک را راهی برای افزایش نقش کشورهای در حال توسعه معرفی کرده است.
آقای استونکل گفت: "برزیل به دنبال دردسر نیست. این کشور بسیار به ایالات متحده نزدیک‌تر است تا ایران. هیچ دلیلی برای وارد شدن به این نزاع ندارد."
هند، کشوری دیگر با روابط نزدیک با ایالات متحده، نیز در مسائلی مانند حمله به ایران اختلاف نظر داشته است. آفریقای جنوبی و اتیوپی نیز به همین ترتیب در مورد دوری جستن از غرب محتاط بوده‌اند.
این نخستین بار نیست که این گروه در مواجهه با درگیری، دچار شکاف داخلی شده است. پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، این ائتلاف برای دستیابی به موضعی مشترک با دشواری روبرو شد و ضمن انتقاد از اعمال تحریم‌های غرب علیه مسکو، از پرداختن به نقش روسیه در جنگ خودداری کرد.
خبرگزاری دولتی روسیه گزارش داد که رئیس‌جمهور ولادیمیر پوتین شخصاً در نشست ریو شرکت نخواهد کرد، اما به صورت مجازی به آن خواهد پیوست. حکم بازداشت وی در رابطه با حمله به اوکراین توسط دیوان کیفری بین‌المللی صادر شده است، که برزیل نیز از امضاکنندگان آن است.
برای اولین بار، شی جین‌پینگ، رهبر چین نیز در این اجلاس شرکت نخواهد کرد، پس از اینکه در ماه مه با آقای لولا در پکن دیدار کرد و سال گذشته در اجلاس گروه ۲۰ در ریو دو ژانیرو حضور داشت. به جای او، لی چیانگ، نخست‌وزیر چین، به برزیل سفر خواهد کرد.
برزیل ریاست بریکس را بر عهده دارد و آقای لولا امیدوار بود که وجهه کشورش را به عنوان رهبری در پیگیری برنامه‌ای متمرکز بر عدالت در حکمرانی جهانی و سیستم‌های مالی، تحکیم کند. اما تحلیلگران می‌گویند با وجود درگیری‌های مرتبط با ایران، این گروه برای ایجاد یک جبهه متحد با دشواری روبرو خواهد شد.
آقای باتیستا، اقتصاددان، گفت: "فقط امیدوارم پیشرفت‌های سال گذشته را از دست ندهیم."
اریکا سولومون و دیوید پیرسون نیز در تهیه این گزارش مشارکت داشتند.