موشک‌های ایرانی در موزه هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) در تهران، ایران، ۱۵ نوامبر ۲۰۲۴ به نمایش گذاشته شده‌اند. مجید عسگری‌پور/وانا (آژانس مطبوعاتی غرب آسیا) از طریق رویترز/عکس بایگانی
موشک‌های ایرانی در موزه هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) در تهران، ایران، ۱۵ نوامبر ۲۰۲۴ به نمایش گذاشته شده‌اند. مجید عسگری‌پور/وانا (آژانس مطبوعاتی غرب آسیا) از طریق رویترز/عکس بایگانی

واکاوی: چگونه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران ممکن است احیا شوند

سازمان ملل، ۱۰ آوریل (رویترز) - ایالات متحده و ایران قرار است شنبه در مورد برنامه هسته‌ای تهران مذاکراتی داشته باشند، در حالی که بریتانیا، فرانسه و آلمان در حال بررسی این هستند که آیا پیش از انقضای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ در ماه اکتبر، تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فعال کنند یا خیر.

در ادامه به چگونگی انجام این کار اشاره می‌شود:

توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران چیست؟

بسیاری از کشورها ایران را به دنبال کردن تسلیحات هسته‌ای مظنون می‌دانستند، اتهامی که ایران آن را رد می‌کند.

ایران در سال ۲۰۱۵ با بریتانیا، آلمان، فرانسه، آمریکا، روسیه و چین به توافقی دست یافت که به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) معروف شد. این توافق در ازای محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای تهران، تحریم‌های سازمان ملل، آمریکا و اروپا را از روی ایران برداشت.

شورای امنیت سازمان ملل این توافق را در قطعنامه‌ای در ژوئیه ۲۰۱۵ به تصویب رساند.

نقش ایالات متحده در توافق هسته‌ای چیست؟

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، در دوره اول ریاست‌جمهوری خود در سال ۲۰۱۸، برجام را «بدترین توافق تاریخ» خواند و از آن خارج شد و تمامی تحریم‌های آمریکا علیه تهران را بازگرداند. در پاسخ به این اقدام، ایران شروع به کاهش تعهدات هسته‌ای خود تحت این توافق کرد.

مذاکرات غیرمستقیم بین تهران و دولت جو بایدن، جانشین ترامپ، هیچ پیشرفتی نداشت.

توافق ۲۰۱۵ تصریح کرده بود که ایران هرگونه بازگرداندن تحریم‌ها را «به منزله دلیلی برای توقف کامل یا جزئی اجرای تعهدات خود تحت این برجام» تلقی خواهد کرد.

ترامپ در ماه فوریه کارزار «فشار حداکثری» علیه ایران را از سر گرفت. وی اظهار داشته که آماده توافق است اما همچنین تهدید کرده که اگر ایران با پایان دادن به برنامه هسته‌ای خود موافقت نکند، از «نیروی نظامی» استفاده خواهد کرد.

ایران چه می‌کند؟

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) - نهاد نظارت هسته‌ای سازمان ملل - اعلام کرده که ایران «به‌طور چشمگیری» غنی‌سازی اورانیوم را تا غنای ۶۰ درصد، نزدیک به سطح تسلیحاتی ۹۰ درصد، شتاب بخشیده است.

کشورهای غربی می‌گویند نیازی به غنی‌سازی اورانیوم تا چنین سطح بالایی برای مصارف غیرنظامی نیست و هیچ کشور دیگری بدون تولید بمب هسته‌ای این کار را نکرده است. ایران می‌گوید برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است.

مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) چیست؟

بر اساس توافق ۲۰۱۵، فرآیندی به نام «مکانیسم ماشه» (snapback) وجود دارد که تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را دوباره اعمال می‌کند.

اگر طرفین نتوانند اتهامات مربوط به «نقض قابل توجه» از سوی ایران را حل و فصل کنند، این فرآیند می‌تواند در شورای امنیت ۱۵ عضوی سازمان ملل فعال شود.

پس از آغاز، شورای امنیت باید ظرف ۳۰ روز در مورد قطعنامه‌ای برای ادامه لغو تحریم‌های ایران رأی‌گیری کند. این قطعنامه برای تصویب نیاز به ۹ رأی موافق و عدم وتو از سوی ایالات متحده، روسیه، چین، بریتانیا یا فرانسه دارد.

اگر قطعنامه تصویب نشود، تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران مجدداً اعمال خواهند شد، مگر اینکه شورای امنیت اقدام دیگری انجام دهد.

ایالات متحده پیشتر در سازمان ملل چه کرده است؟

با وجود اینکه ترامپ از توافق هسته‌ای خارج شد، ایالات متحده در اوت ۲۰۲۰ اعلام کرد که مکانیسم ماشه را فعال کرده است، با این استدلال که می‌تواند این کار را انجام دهد زیرا قطعنامه ۲۰۱۵ همچنان آن را به عنوان یک شرکت‌کننده نام برده بود.

با این حال، تمامی طرف‌های باقی‌مانده در توافق – ایران، آلمان، فرانسه، بریتانیا، روسیه و چین – به شورای امنیت اعلام کردند که اقدام ایالات متحده را به رسمیت نمی‌شناسند. تقریباً تمامی اعضای شورا نیز مخالف بودند و مکانیسم ماشه به طور رسمی به رسمیت شناخته نشد.

تمامی شرکت‌کنندگان باقی‌مانده قدرت فعال‌سازی مکانیسم ماشه را دارند، اما در واقعیت، تنها آلمان، فرانسه و بریتانیا علاقه‌مند به انجام این کار هستند.

اکنون چه اتفاقی می‌افتد؟

هنگامی که قطعنامه سازمان ملل ۲۰۱۵ در ۱۸ اکتبر منقضی شود، فرصت فعال‌سازی مکانیسم ماشه به پایان می‌رسد. ترامپ به سفیر خود در سازمان ملل دستور داده است تا با متحدان برای اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران همکاری کند.

بریتانیا، فرانسه و آلمان به شورای امنیت گفته‌اند که آماده پیگیری مکانیسم ماشه هستند. آنها خواستار یک گزارش «جامع» از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران شده‌اند که می‌تواند زمینه را برای تحریم‌ها نیز تقویت کند.

ابتدا، شرکت‌کنندگان در توافق باید از طریق مکانیسم حل و فصل اختلاف که در توافق تشریح شده است، عمل کنند؛ مکانیزمی که بریتانیا، فرانسه و آلمان در ژانویه ۲۰۲۰ آن را فعال کردند. روسیه با این موضوع مخالف است.

در استراتژی‌سازی برای اقدام مکانیسم ماشه در شورای امنیت، بریتانیا، فرانسه و آلمان احتمالاً در نظر خواهند گرفت که روسیه در ماه سپتامبر رئیس شورای امنیت است.

این تحریم‌ها چه خواهند بود؟

در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، تدابیر اعمال شده توسط شورای امنیت علیه ایران در شش قطعنامه از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰، احیا خواهند شد.

این تدابیر شامل موارد زیر است:

  • تحریم تسلیحاتی
  • ممنوعیت غنی‌سازی و بازفرآوری اورانیوم
  • ممنوعیت پرتاب و سایر فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک قادر به حمل سلاح هسته‌ای، و همچنین انتقال فناوری موشکی بالستیک و کمک فنی
  • مسدود کردن دارایی‌های جهانی هدفمند و ممنوعیت سفر برای افراد و نهادهای ایرانی
  • مجوز برای کشورها جهت بازرسی محموله‌های شرکت هواپیمایی ایران‌ایر کارگو و شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران برای کالاهای ممنوعه.

گزارش از میشل نیکولز؛ ویرایش از سینتیا اوسترمن