در حالی که برنامه تعرفه‌ای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در تاریخ ۹ ژوئیه به نقطه حساسی رسید و پنجره سه هفته‌ای قبل از آغاز اعمال تعرفه‌های بالاتر در اول اوت گشوده شد، وضعیت خاورمیانه در محیط تجارت جهانی در حال تغییر، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
این تمدید، که در تاریخ ۷ ژوئیه اعلام شد، تعلیق ۹۰ روزه اولیه بر بیشتر به اصطلاح تعرفه‌های متقابل را که در این هفته به پایان رسید، طولانی‌تر می‌کند و به کشورها زمان بیشتری برای مذاکره بر سر توافقات تجاری با آمریکا می‌دهد. تا زمان نگارش این مطلب، دولت ترامپ توافقات تجاری با چین، بریتانیا و ویتنام را اعلام کرده است.
خاورمیانه و شمال آفریقا تاکنون عمدتاً از شوک‌های مستقیم تعرفه‌ای مصون مانده‌اند و مهلت اول اوت این پروفایل ریسک را به طور چشمگیری تغییر نمی‌دهد، اما هنوز مشخص نیست که کشورهای منطقه تا چه حد فعالانه به دنبال توافقات تجاری با آمریکا در این بازه زمانی خواهند بود.
رالف ویگرت، رئیس بخش اقتصاد خاورمیانه و شمال آفریقا در S&P Global Market Intelligence، به المانیتور گفت: «اخبار مربوط به مذاکرات پیرامون توافقات تجاری بین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا و آمریکا اخیراً بسیار کم بوده است. ارزیابی وضعیت فعلی مذاکرات برای منطقه یا اینکه آیا پیشرفت معناداری وجود دارد، دشوار است.»
در ۷ ژوئیه، ایالات متحده همچنین بازبینی نرخ‌های تعرفه را با ارسال نامه‌هایی به ۱۴ کشور از جمله تونس آغاز کرد که تعرفه آن از ۲۸ درصد به ۲۵ درصد کاهش یافت. ترامپ در ۹ ژوئیه تعرفه عراق را از ۳۹ درصد به ۳۰ درصد و تعرفه لیبی را از ۳۱ درصد به ۳۰ درصد کاهش داد، در حالی که تعرفه الجزایر را در ۳۰ درصد حفظ کرد.
بازبینی‌های منطقه‌ای بیشتری ممکن است به دنبال داشته باشد. یکی از مواردی که باید به آن توجه داشت، اسرائیل است که در آوریل گذشته با وجود روابط نزدیک با آمریکا، تعرفه ۱۷ درصدی دریافت کرد. ایالات متحده بزرگترین شریک تجاری اسرائیل است که در سال ۲۰۲۴ تجارت دوجانبه به ۳۴ میلیارد دلار رسید که ۲۲.۲ میلیارد دلار آن صادرات اسرائیل بود. در همین حال، اقتصادهای کلیدی منطقه – از جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس، ترکیه و مصر – تنها نرخ پایه ۱۰ درصدی را دریافت کرده‌اند. اردن، لیبی، عراق و سوریه با نرخ‌های تا ۴۱ درصد به شدت تحت تأثیر قرار گرفته‌اند.
ویگرت گفت: «ما همچنان بر این باوریم که کشورهایی که بیشترین آسیب را از تعرفه‌های آمریکا دیده‌اند، اسرائیل و اردن هستند و سهم صادرات به آمریکا نسبت به کل صادرات برای سایر کشورها ناچیز است.»
عوامل خطر
اگرچه کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا احتمالاً شوک بزرگی از این دور از مذاکرات تعرفه‌ای تجربه نخواهند کرد، اما نقاط فشاری وجود دارد. در ۶ ژوئیه، ترامپ تهدید کرد که تعرفه ۱۰ درصدی اضافی بر کشورهایی که با بریکس به دلیل "سیاست‌های ضدآمریکایی" آن همسو می‌شوند، اعمال خواهد کرد.
در حالی که رجزخوانی ترامپ درباره بریکس چیز جدیدی نیست، چنین اقدامی به یکی از متحدان اصلی یعنی امارات متحده عربی که در تور ماه مه ترامپ به منطقه خلیج فارس تعهدات سرمایه‌گذاری عمده‌ای به ترامپ داده بود، آسیب خواهد رساند.
فشار تعرفه‌ای ترامپ می‌تواند به طور غیرمستقیم آشفتگی ایجاد کند. از همان ابتدا، خطر اصلی پیامدهای منفی برای خاورمیانه نه در جریان‌های تجاری محدود با آمریکا، بلکه در پیوندهای اقتصادی رو به رشد با چین بوده است. تا سال ۲۰۲۲، تجارت دوجانبه کالاها بین خاورمیانه و شمال آفریقا با چین به ۳۶۸ میلیارد دلار رسید که ۳۰ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشت.
اگرچه مذاکرات تجاری آمریکا و چین پیشرفت‌هایی داشته است، اما هرگونه کاهش سرعت اقتصادی چین می‌تواند بر صادرکنندگان نفت خلیج فارس فشار وارد کرده و رشد منطقه‌ای را تحت‌تأثیر قرار دهد.
دیوید باتر، همکار پژوهشی برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در Chatham House، خاطرنشان می‌کند که کشورهای حاشیه خلیج فارس اگر این وضعیت کنونی منجر به تضعیف دلار شود، که هزینه‌های واردات آنها را افزایش می‌دهد، خوشحال نخواهند بود. به طور مشابه، باتر به المانیتور گفت، کشورهای حاشیه خلیج فارس که ارز خود را به دلار گره زده‌اند، در صورت شعله‌ور شدن مجدد تورم در ایالات متحده و افزایش نرخ بهره، ممکن است آسیب ببینند.
با این حال، پیامدهای سیاست‌های اقتصادی ترامپ فرصت‌هایی را نیز ایجاد کرده است. باتر با اشاره به صنعت نساجی مصر و باتری‌های برقی ساخته شده در مراکش گفت: «برخی کشورها ممکن است از سرمایه‌گذاری چین برای دور زدن تعرفه‌ها بر صادرات چین و واسطه‌هایی مانند ویتنام بهره‌مند شوند.» اما هرگونه دستاورد ممکن است به چگونگی پیشرفت مذاکرات تجاری در ماه ژوئیه بستگی داشته باشد.
تردیدها درباره توافق
در ماه آوریل، پیتر ناوارو، مشاور تجاری کاخ سفید، پیش‌بینی کرد که "۹۰ توافق در ۹۰ روز" انجام خواهد شد. توافقات بیشتری در حال انجام است، اما توافقات خاورمیانه و شمال آفریقا بعید است که قبل از اول اوت اولویت بالایی داشته باشند. با این حال، نتایج مهم خواهند بود.
برخی کشورها با نرخ پایه ۱۰ درصدی مانند مصر، مراکش و ترکیه امیدوار بوده‌اند که جایگزین‌هایی برای زنجیره تامین در برابر اهداف با تعرفه بالاتر مانند بنگلادش و ویتنام شوند. اما چنین جاه‌طلبی‌هایی هنوز نظری است. توافق تجاری آمریکا و ویتنام، که در ۲ ژوئیه اعلام شد، تعرفه آن را از ۴۶ درصد به ۲۰ درصد کاهش داد – که نشان می‌دهد فرصت‌ها چقدر سریع می‌توانند از بین بروند.
برخی صادرکنندگان کالاهای منطقه‌ای، مانند صنعت آلومینیوم امارات متحده عربی، می‌توانند در هفته‌های آتی شاهد تغییرات بزرگی باشند. در ژوئن، رویترز گزارش داد که ایالات متحده و امارات متحده عربی برای آغاز مذاکرات درباره یک توافق تجاری دوجانبه توافق کردند که می‌تواند تعرفه‌ها بر صنعت فلزات این کشور حاشیه خلیج فارس را کاهش دهد.
در فوریه، رویترز اشاره کرد که تلاش‌های خریداران آلومینیوم آمریکا برای دور زدن تعرفه‌ها بر کانادا می‌تواند خاورمیانه را به عنوان یک جایگزین قرار دهد. در سال ۲۰۲۴، ایالات متحده حدود ۳۵۷,۰۰۰ تن متریک آلومینیوم از امارات متحده عربی وارد کرد که این کشور حاشیه خلیج فارس را به دومین تامین‌کننده بزرگ آمریکا پس از کانادا تبدیل کرد. در نیمه اول سال ۲۰۲۵، داده‌های تجاری آمریکا نشان می‌دهد که واردات محصولات آلومینیومی از امارات متحده عربی جهش یافته است، نشانه‌ای که خریداران در میان آشفتگی در حال ذخیره‌سازی هستند.
معمای بریکس
آخرین تهدیدات تعرفه‌ای ترامپ علیه بریکس در حالی مطرح شد که رهبران این بلوک برای اجلاس سالانه خود از ۶ ژوئیه در برزیل گردهم آمده بودند. بریکس سال گذشته مصر، ایران و امارات متحده عربی را به عضویت خود اضافه کرد. یکی از نگرانی‌های اصلی ترامپ، علاقه این گروه به دلارزدایی است. در سال ۲۰۲۴، ترامپ تهدید کرد که اگر بریکس ارز رقیب خود را راه‌اندازی کند، تعرفه ۱۰۰ درصدی بر آن اعمال خواهد کرد.
بیانیه اخیر این بلوک از تعرفه‌های بالا انتقاد کرد، بدون اینکه نامی از ترامپ ببرد.
اگر تنش‌ها تشدید شود، عربستان سعودی به عنوان یک کشور منطقه‌ای که می‌تواند از پیامدهای منفی اجتناب کند، برجسته است. این پادشاهی، اگرچه سال گذشته به عضویت بریکس دعوت شد، اما از این کار خودداری کرده و در عوض ترجیح داده است که روابط خود را با آمریکا تقویت کند.
کتاب بازی تعرفه‌ها
در طول بازتنظیم تجارت جهانی ترامپ در سال ۲۰۲۵، رهبران منطقه در مورد تعرفه‌ها سکوت کرده‌اند. این احتمالاً عمدی است، زیرا تجارت آمریکا و خاورمیانه محدود است و بسیاری از کشورهای منطقه به کمک‌های امنیتی و نظامی و همچنین سرمایه‌گذاری آمریکا وابسته هستند.
در عوض، کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا سرمایه‌گذاری‌های کلانی را در آمریکا تعهد کرده‌اند، و دنبال کردن این رویه نتیجه‌بخش بوده است. در ماه مه، تور پر زرق و برق ترامپ در خلیج فارس بیش از ۳ تریلیون دلار تعهد از عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی به همراه داشت. در مقابل، کشورهای حاشیه خلیج فارس دستاوردهای استراتژیکی از جمله دسترسی به تراشه‌های هوش مصنوعی مورد نیاز برای جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای خود را به دست آوردند.