آنکارا/واشنگتن — رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، روز چهارشنبه میزبان شیخ محمد بن زاید، رئیس‌جمهور امارات، بود که نخستین سفر از نوع خود از ژوئیه ۲۰۲۳ محسوب می‌شود. در این دیدار، طرفین توافقاتی را برای گسترش روابط دوجانبه‌ای که زمانی پر تنش بود، امضا کردند و این امر در میانه تحولات منطقه‌ای که فرصت‌های جدیدی را برای هر دو کشور فراهم آورده، صورت گرفت.
شیخ محمد بن زاید، رئیس‌جمهور امارات، به همراه یک هیئت بلندپایه در ساعت ۳ بعدازظهر به وقت محلی (۸ صبح به وقت شرقی) وارد آنکارا شد. بر اساس گزارش خبرگزاری رسمی امارات (وام)، اعضای هیئت اماراتی شامل شیخ حمدان بن محمد بن زاید، وزیر کشور؛ شیخ زاید بن محمد بن زاید، معاون رئیس دربار ریاست جمهوری؛ و شیخ محمد بن حمد بن طحنون، مشاور رئیس‌جمهور، بودند.
از طرف ترکیه، یاشار گولر، وزیر دفاع؛ محمد شیمشک، وزیر اقتصاد؛ و ابراهیم کالین، رئیس سازمان اطلاعات، به همراه دیگر مقامات ارشد در گفتگوها شرکت کردند.
پس از نزدیک به چهار ساعت مذاکره، اردوغان و همتای اماراتی وی بر امضای هفت تفاهم‌نامه همکاری در زمینه‌های گردشگری، کشاورزی و داروسازی نظارت کردند.
اردوغان در یک سخنرانی کوتاه تلویزیونی پیش از مراسم امضای اسناد، ضمن اشاره به اینکه امارات یکی از شرکای تجاری پیشرو ترکیه در خاورمیانه است، گفتگوها را "سازنده" توصیف کرد.
خبرگزاری وام نیز گزارش داد که "در این گفتگوها، پیشرفت روابط امارات و ترکیه، به ویژه در حوزه‌های اقتصادی، تجاری و فناوری مورد بررسی قرار گرفت."
از رقیب تا شریک دفاعی
اردوغان در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۴ به امارات سفر کرده بود. آخرین بار، دو طرف در حاشیه اجلاس گروه هفت در ایتالیا در ژوئن ۲۰۲۴ دیدار کردند.
روابط ترکیه با امارات – و همچنین با عربستان سعودی و مصر – به دلیل حمایت آنکارا از اخوان‌المسلمین، که هر سه کشور آن را یک گروه تروریستی می‌دانستند، برای مدت طولانی تیره و تار بود. آنکارا برای شکستن انزوای منطقه‌ای خود و پس از سرنگونی این گروه از قدرت در مصر، شروع به عقب‌نشینی از حمایت آشکار خود در پنج سال گذشته کرد.
سینم چنگیز، پژوهشگر مرکز مطالعات خلیج فارس در دانشگاه قطر، به المانیتور گفت: "دو کشور اکنون توانسته‌اند اختلافات خود را مدیریت کنند و از هم جدا سازند."
وی افزود: "این رویکرد به روابط آنها اجازه داده است تا از یک بازی با حاصل جمع صفر به سوی همکاری حرکت کنند."
سفر اردوغان به امارات در سال ۲۰۲۱ نقطه عطفی بود که پایانی بر فصلی پرتلاطم گذاشت؛ فصلی که طی آن مقامات ترکیه به صراحت رهبران امارات را به حمایت از کودتای نافرجام ۲۰۱۶ متهم می‌کردند.
با کنایه، سفر این هفته شیخ محمد بن زاید تنها یک روز پس از سالگرد آن کودتا صورت گرفت.
روز چهارشنبه، اردوغان و رئیس‌جمهور امارات همچنین به طور مشترک ریاست اولین جلسه شورای عالی همکاری‌های استراتژیک را بر عهده داشتند – شورایی که در سال ۲۰۲۳ برای رسمیت بخشیدن به روابط رو به رشد دو کشور تأسیس شد.
چنگیز گفت: "در سطح دوجانبه، امارات به دنبال استقلال استراتژیک بیشتری است که از طریق تنوع بخشیدن به ائتلاف‌های خود فراتر از شرکای سنتی محقق می‌شود."
همکاری‌های دفاعی از سال ۲۰۲۳ به شدت افزایش یافته است. از آن زمان، دو کشور بیش از ۲۰ توافقنامه در صنعت دفاعی امضا کرده‌اند. شرکت هوافضای ترکیه "توساش" (TUSAS) و شرکت اماراتی "کالیدوس" (Calidus) نیز یک قرارداد همکاری دفاعی و فضایی جداگانه به ارزش ۵۰ میلیارد دلار با هدف توسعه مشترک پهپادهای پیشرفته، سامانه‌های موشکی و فناوری‌های ماهواره‌ای امضا کردند.
عبدالخالق عبدالله، از اساتید برجسته اماراتی و استاد علوم سیاسی در دانشگاه امارات متحده عربی در العین، به المانیتور گفت که روابط کنونی ترکیه و امارات بر اساس منافع استراتژیک شکل گرفته است. عبدالله اظهار داشت: "این روزها، گفتگوی عمیق و استراتژیکی بین آنکارا و ابوظبی در مورد بسیاری از مسائل، اعم از منطقه‌ای، دوجانبه، یا حتی فراتر از خاورمیانه، در آفریقا و سایر نقاط در جریان است."
منافع مشترک در سوریه پس از اسد؟
بر اساس گزارش خبرگزاری وام، دو رهبر همچنین در مورد طیف وسیعی از مسائل منطقه‌ای و جهانی، به ویژه وضعیت اخیر در خاورمیانه، گفتگو کردند.
این خبرگزاری اماراتی اعلام کرد که رهبران "بر لزوم اولویت دادن به دیپلماسی و گفتگو در حل منازعات تأکید کردند."
سفر روز چهارشنبه شیخ محمد بن زاید به ترکیه، نخستین سفر وی به این کشور از زمان سقوط رژیم بشار اسد در سوریه در دسامبر ۲۰۲۴ بود؛ تحولی بزرگ که تحلیلگران معتقدند می‌تواند دو پایتخت را به یکدیگر نزدیک‌تر کند.
رابرت موجیئلنیکی از مؤسسه کشورهای خلیج عربی به المانیتور گفت: "تحولات منطقه‌ای، به ویژه در سوریه، آنچه را که آنکارا و ابوظبی به طور فزاینده‌ای درک می‌کردند، روشن ساخته است."
وی توضیح داد: "حفظ روابط کاری قوی به نفع متقابل آنها بود."
ترکیه، که زمانی از نیروهای شورشی علیه رژیم سوریه حمایت می‌کرد، اکنون به شریکی نزدیک‌تر برای احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه، تبدیل شده است. آنکارا – با امید به حفظ نفوذ خود در سوریه – می‌خواهد که دولت متحد خود در دمشق قدرت خود را در این کشور جنگ‌زده تثبیت کند، که نیازمند سرمایه‌های کشورهای حاشیه خلیج فارس برای بازسازی این کشور است.
در مقابل، امارات متحده عربی نیز در حال افزایش نفوذ اقتصادی خود در اقتصاد بازسازی سوریه است و از قبل مشارکت اقتصادی خود را با این کشور افزایش داده است. شرکت "دبی پورتس ورلد" (Dubai Ports World) اوایل این هفته قراردادی ۸۰۰ میلیون دلاری با سوریه برای خدمات زیرساختی و لجستیکی در بندر طرطوس در سواحل مدیترانه امضا کرد.
الشرع هفته گذشته برای دومین بار به امارات سفر کرد و با شیخ محمد بن زاید و دیگر مقامات ارشد اماراتی دیدار داشت.
عبدالله به المانیتور گفت: "نوعی خلأ پس از عقب‌نشینی ایران در بسیاری از نقاط منطقه وجود دارد." همراه با سقوط دودمان اسد، نفوذ ایران در این کشور، که یکی از حامیان اصلی رژیم سوریه بود، نیز از بین رفت.
عبدالله افزود: "بنابراین، نیازی به پر کردن این خلأ استراتژیک وجود دارد."
به گفته عبدالله، در مورد سوریه، ترکیه و امارات "تقریباً ۹۰ درصد مواقع" با یکدیگر توافق نظر دارند.
پر کردن شکاف‌های قفقاز
یکی دیگر از زمینه‌های بالقوه همکاری منطقه‌ای، قفقاز جنوبی است، جایی که تلاش‌های دیپلماتیک بین‌المللی با هدف آشتی دادن ارمنستان و آذربایجان در جریان است.
اوایل این ماه، امارات متحده عربی میزبان مذاکراتی بین نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، با هدف نهایی کردن توافق صلح ۱۰ مارس امضا شده بین دو کشور بود.
آنکارا، که عادی‌سازی روابط خود با ایروان را به نتیجه‌گیری موفقیت‌آمیز این توافق صلح گره زده است، به دنبال سرعت بخشیدن به روند صلح بین آذربایجان و ارمنستان است.
چنگیز گفت: "زمان‌بندی این دیدار بر افزایش همکاری‌های آنها در قفقاز جنوبی تاکید می‌کند."
به گفته چنگیز، تلاش‌های میانجی‌گرانه امارات "نشان‌دهنده تمایل امارات برای بازتعریف موقعیت خود به عنوان یک پل‌ساز منطقه‌ای است که در برخی زمینه‌ها با منافع ترکیه همسو می‌شود."
رقص با ریسک بالا
اگرچه امارات و ترکیه تاکنون توانسته‌اند اختلافات خود را جداسازی کنند، اما همچنان برخی از آنها در چندین زمینه باقی مانده است.
ترکیه هنوز به طور کامل روابط خود را با اخوان‌المسلمین قطع نکرده و به طور آشکار از حماس، یکی از گروه‌های وابسته به اخوان، حمایت می‌کند. در همین حال، هر دو گروه اخوان و حماس همچنان از سوی امارات بازیگران خصمانه تلقی می‌شوند.
اما به گفته تحلیلگران، هر دو کشور دلایلی دارند که اجازه ندهند این اختلافات بر منافع متقابلشان تأثیر بگذارد.
موجیئلنیکی گفت: "هر دو انگیزه قوی برای ساختاردهی روابط به گونه‌ای دارند که خطرات آینده را به حداقل برساند."
او افزود: "یک دیدگاه غالب در منطقه وجود دارد که سیاست خارجی باید برای تجارت خوب باشد."
بر اساس آمارهای رسمی، حجم تجارت بین دو کشور در سال ۲۰۲۴ از ۱۵ میلیارد دلار فراتر رفت. تعرفه بیش از ۸۰ درصد کالاهای مبادله شده تحت توافقنامه جامع مشارکت اقتصادی (CEPA) که در سال ۲۰۲۳ امضا شد، کاهش یافته یا به طور کامل حذف شده است؛ با این هدف که دو کشور حجم تجارت متقابل خود را تا سال ۲۰۲۸ به ۴۰ میلیارد دلار برسانند.
موجیئلنیکی افزود: "همچنین این احساس وجود دارد که بهبود روابط، پتانسیل اقتصادی و تجاری قابل توجهی نیز به همراه دارد."
چنگیز نیز اشاره کرد که در برخی دیگر از درگیری‌های منطقه‌ای، شکاف‌ها در حال کاهش هستند.
چنگیز گفت: "به عنوان مثال، در لیبی، امارات سیاست دیرینه خود را کنار گذاشت و به مواضع ترکیه نزدیک‌تر شد."
در حالی که ترکیه از دولت وحدت ملی، دولت به رسمیت شناخته شده بین‌المللی در طرابلس، حمایت می‌کند، امارات از ژنرال خلیفه حفتر، رهبر ارتش ملی لیبی در شرق کشور، حمایت کرده است.
با این حال، مواضع هر دو کشور در قبال دولت شمال آفریقا در سال‌های اخیر ظاهراً همگرا شده است؛ به طوری که امارات از گفتگوهای آشتی بین جناح‌های رقیب حمایت می‌کند و ترکیه با افزایش تعامل با اردوگاه حفتر، موضع متعادل‌تری اتخاذ کرده است.
عبدالله گفت: "ممکن است اینجا و آنجا تفاوت‌های اندکی داشته باشیم، اما برای اولین بار... فکر می‌کنم ما در حال حرکت به سمت ثبات در منطقه هستیم، بیش از هر چیز."
"اکنون از 'کاف' بدِ درگیری به 'کاف' خوبِ گفتگو و همکاری منتقل شده‌ایم."