گروه‌های نیابتی مسلح ایران در حال افزایش فشار بر نقاط کلیدی در خاورمیانه هستند، در حالی که تهران تلاش می‌کند نفوذ منطقه‌ای خود را که طی تقریباً دو سال کارزار نظامی ویرانگر اسرائیل تضعیف شده بود، بازسازی کند.
متحدان حوثی تهران در یمن، هفته گذشته با حملات به دو کشتی تجاری در آبراه حیاتی دریای سرخ، ماه‌ها آرامش را در این منطقه پایان دادند. مظنونین به نیابتی‌های ایران در عراق، تولید نفت در منطقه کردنشین را مختل کرده‌اند، و محموله‌های صدها موشک که برای حزب‌الله در لبنان ارسال می‌شد، طی ماه‌های گذشته توسط نیروهای سوریه رهگیری شده‌اند.
افزایش فعالیت این گروه‌های نیابتی، نشان‌دهنده عزم ایران برای ادامه حمایت از شبکه‌ای از گروه‌های مسلح مختل‌کننده است – این گروه‌ها مدت‌هاست که به عنوان بخش ضروری استراتژی بازدارندگی تهران در نظر گرفته می‌شوند، با وجود شکست آنها در بازدارندگی حملات اخیر اسرائیل و آمریکا به خاک ایران – این تلاش‌ها پیش از مذاکرات احتمالی با واشنگتن برای دستیابی به توافق هسته‌ای جدید صورت می‌گیرد. اما تاکنون، نه ایالات متحده و نه ایران تمایلی به سازش‌های عمده نشان نداده‌اند.
مایکل نایتز، پژوهشگر ارشد در مؤسسه واشنگتن که متخصص امور نظامی و امنیتی عراق، ایران و کشورهای خلیج فارس است، گفت: «ایران هرگز قصد نداشت ارسال مجدد تجهیزات برای گروه‌های خود را متوقف کند.»
او افزود: «ممکن است نتوانند به این میزان یا به طور منظم ارسال کنند – شاید چیزهای بیشتری رهگیری شود – اما اگر شما الان نیروی قدس سپاه پاسداران (ایران) هستید، چیزی که تلاش می‌کنید نشان دهید این است که "ما هنوز وجود داریم، دست نخورده‌ایم، چیزی تغییر نکرده است."»
اسرائیل ماه گذشته حمله بی‌سابقه‌ای را به ایران انجام داد و افراد کلیدی نظامی را هدف قرار داد و به قتل رساند، از جمله حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC)، که برای حفظ و گسترش شبکه نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه حیاتی بود، و بهنام شهریاری، که اسرائیل می‌گوید مسئول انتقال تسلیحات به گروه‌های نیابتی تهران بوده است.
اما حتی با وجودی که ایران از دست دادن چهره‌های کلیدی نظامی را تجربه می‌کند، در مسلح کردن این گروه‌های نیابتی اصرار ورزیده است، که نشان می‌دهد همچنان آنها را به عنوان یک دارایی استراتژیک برای گسترش نفوذ منطقه‌ای خود می‌بیند.
یمن
تنها سه روز پس از اعلام آتش‌بس بین ایران و اسرائیل، یک کشتی حامل ۷۵۰ تن موشک و تجهیزات نظامی ایرانی، شامل موشک، موتور پهپاد و سیستم‌های راداری، در دریای سرخ توسط نیروهای وفادار به دولت تبعیدی یمن رهگیری شد. این خبر را فرماندهی مرکزی ایالات متحده (سنتکام) روز چهارشنبه اعلام کرد. سنتکام افزود که این "محموله عظیم تسلیحات ایرانی" برای حوثی‌ها در نظر گرفته شده بود.
به گفته ارتش آمریکا، این رهگیری، "بزرگترین کشف تسلیحات" در تاریخ نیروهای مقاومت ملی یمن (NRF) – یک گروه طرفدار آمریکا و ضد حوثی به رهبری طارق صالح، برادرزاده رهبر فقید یمن، علی عبدالله صالح – محسوب می‌شود.
وزارت امور خارجه ایران ارسال سلاح را تکذیب کرد و آن را "تلاشی فریبکارانه" از سوی آمریکا برای "منحرف کردن افکار عمومی" خواند.
حوثی‌ها در یمن از تسلیحات ایرانی برای پرتاب حملات هم به اسرائیل و هم به کشتی‌های تجاری در دریای سرخ استفاده کرده‌اند. سازمان عملیات دریایی آسپیدس اتحادیه اروپا به سی‌ان‌ان گفت که یک حمله به یک کشتی متعلق به یونان در هفته گذشته، چهار خدمه را کشت، تعدادی را زخمی کرد و ۱۱ نفر را ناپدید گذاشت. شرکت مدیریت ریسک دریایی ونگارد تک (Vanguard Tech) مستقر در بریتانیا نیز به سی‌ان‌ان گفت که شش نفر از سرنشینان توسط حوثی‌ها اسیر شده‌اند.
چند روز قبل از آن، حوثی‌ها یک کشتی باری با پرچم لیبریا به نام «مجیک سیز» (Magic Seas) را با استفاده از قایق‌های بدون سرنشین، موشک و پهپاد هدف قرار دادند.
این حملات که منجر به غرق شدن دو کشتی شد، به نظر می‌رسد نشانه‌ای از تشدید قدرت و اولین حملات ثبت‌شده در سال جاری پس از ماه‌ها آرامش در این آبراه شلوغ بوده است.
عراق
در چند ماه گذشته، گروه‌های مظنون به حمایت ایران نیز حملات خود را علیه متحدان غربی در عراق افزایش داده‌اند و تولید نفت در منطقه کردنشین این کشور را بی‌ثبات کرده‌اند.
عزیز احمد، یکی از مقامات دولت اقلیم کردستان (KRG)، روز چهارشنبه گفت: «پنج میدان نفتی، از جمله دو میدان که توسط شرکت‌های آمریکایی اداره می‌شوند، پس از «موجی از حملات پهپادی» توسط «شبه‌نظامیان جنایتکار» مورد حمله قرار گرفتند.»
احمد در پلتفرم ایکس گفت: «دولت اقلیم کردستان از سرمایه‌گذاری و شرکت‌های آمریکایی استقبال کرد. اکنون، همان سرمایه‌گذاران در یک کارزار برنامه‌ریزی‌شده برای خفه کردن اقتصادی ما، در حال بیرون رانده شدن هستند.»
پیشوا هورامانی، سخنگوی دولت اقلیم کردستان (KRG)، به سی‌ان‌ان گفت که حملات پهپادی "قصد تخریب زیرساخت‌های انرژی" و اطمینان از اینکه دولت اقلیم کردستان "ظرفیت تولید نفت و گاز را نداشته باشد، تا نتواند از آن به عنوان اهرم فشار در توافقات یا منبع درآمد استفاده کند" را دارند.
وزارت کشور دولت اقلیم کردستان، حملات اوایل این ماه را به یگان‌های بسیج مردمی، یک نیروی شبه‌نظامی عمدتاً شیعه مورد حمایت ایران که در عراق مستقر است، نسبت داد.
وزارت کشور پس از فرود یک پهپاد بمب‌گذاری شده در نزدیکی اربیل، پایتخت دولت اقلیم کردستان، در اوایل این ماه گفت: «این حملات... با هدف ایجاد هرج و مرج انجام می‌شوند.»
لبنان
نفوذ منطقه‌ای ایران از زمان حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس به اسرائیل و کارزار متعاقب اسرائیل برای ریشه‌کن کردن گروه‌های نیابتی تهران از منطقه، به طور قابل‌توجهی تضعیف شده است.
حزب‌الله، متحد اصلی ایران در لبنان، پس از ۷ اکتبر تلاش کرد تا با شلیک موشک‌های فرامرزی و باز کردن جبهه دوم علیه اسرائیل، از حماس حمایت کند. از آن زمان، این گروه به شدت تضعیف شده، نفوذ مسلط سابق خود را در لبنان از دست داده و با تقاضاهای داخلی و غربی فزاینده برای خلع سلاح مواجه است، زیرا رزمندگان آن تقریباً روزانه هدف حملات اسرائیل قرار می‌گیرند.
رهبر مورد احترام این گروه، حسن نصرالله، سال گذشته در یک حمله هوایی اسرائیل کشته شد و مسیر اصلی تدارکات آن در سوریه پس از سقوط بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه و متحد کلیدی تهران، در دسامبر از دست رفت.
یک مقام منطقه‌ای به سی‌ان‌ان گفت: «حزب‌الله در حال از دست دادن نفوذ است، آنها اعتبار خود را در میان پایگاه خود از دست داده‌اند. البته، ایرانی‌ها تلاش می‌کنند تا برخی از گروه‌های نیابتی خود را تقویت کنند تا اهرم فشارشان در مذاکرات را تقویت کنند، اما پیشرفت چندانی ندارند.»
با این حال، یک منبع منطقه‌ای دیگر به سی‌ان‌ان گفت که حزب‌الله ممکن است "در هفته‌های آینده شروع به تجدید قوا کند" و از تشدید تنش با اسرائیل بیم دارد. این منبع افزود که حزب‌الله به دلیل از دست دادن سوریه و افزایش فشارهای داخلی لبنان، خود را در "وضعیت وجودی" می‌بیند.
سوریه
تلاش‌های ایران برای تجهیز مجدد حزب‌الله در طول سال گذشته ادامه داشته است. به گفته وزارت کشور سوریه، دولت جدید سوریه که به شدت با ایران مخالف است، چندین محموله تسلیحاتی را که عازم لبنان بوده‌اند، توقیف کرده است.
ماه گذشته، وزارت کشور سوریه در بیانیه‌ای اعلام کرد که توطئه قاچاق موشک‌های ضد تانک کورنت، همان نوعی که حزب‌الله برای هدف قرار دادن تانک‌های اسرائیلی در جنوب لبنان استفاده می‌کرد، را خنثی کرده است. پلیس سوریه گفت که این سلاح‌ها در یک کامیون حامل سبزیجات در حومه حمص، که هم‌مرز لبنان است، پنهان شده بودند.
اولین منبع منطقه‌ای که با سی‌ان‌ان صحبت کرد، هدف تهران از مسلح کردن گروه‌های نیابتی را که در محافظت از ایران یا دستیابی به مأموریت اعلام‌شده خود مبنی بر "آزادسازی قدس" بی‌اثر بوده‌اند، زیر سوال برد.
این منبع گفت: «چرا حزب‌الله هنوز مسلح می‌شود؟ سلاح‌هایشان چه چیزی به آنها داده است؟ به آنها محافظت نداده، حتی یک اینچ به قدس نزدیکشان نکرده است؟ این سلاح‌ها جز ایجاد بدبختی برای جمعیت غیرنظامی، چه می‌کنند؟»
ترامپ در «عجله‌ای برای مذاکره» نیست
تجهیز مجدد گروه‌ها در سراسر خاورمیانه توسط ایران در حالی صورت می‌گیرد که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، علاقه کمتری به مذاکرات با تهران نشان می‌دهد.
ترامپ روز چهارشنبه گفت: «آنها به شدت خواهان مذاکره هستند. ما عجله‌ای نداریم... ما جاهای مختلف آنها را بمباران کردیم، اگر می‌خواهند مذاکره کنند، ما اینجا هستیم.»
علی لاریجانی، مشاور ارشد آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، ایده مذاکرات قریب‌الوقوع را رد کرد و اهمیت آنها را ناچیز شمرد.
لاریجانی در یک بیانیه تلویزیونی روز جمعه گفت: «الان زمان مذاکره نیست. مذاکرات یک تاکتیک است... ما صبر می‌کنیم و می‌بینیم که آیا رهبر معظم آن را مفید می‌دانند یا خیر.»
قرار بود ششمین دور مذاکرات در ۱۵ ژوئن برگزار شود، اما حمله غافلگیرکننده اسرائیل یک روز قبل از آن، برنامه‌ها را مختل کرد.
کارشناسان می‌گویند بازسازی گروه‌های مسلح منطقه‌ای و نمایش قابلیت‌های مختل‌کننده آنها می‌تواند به عنوان اهرم فشاری برای ایران عمل کند، زیرا این کشور به دنبال مذاکره از موضع قدرت است، با وجود شکست‌های اخیرش.
نایتز گفت: «این [اقدام]، دست آنها را به لحاظ نظری تقویت خواهد کرد تا نشان دهند که صرفاً تسلیم نمی‌شوند و مطیع نیستند... آنها می‌خواهند سرکش به نظر برسند اما نه آنقدر که آمریکا به آنها حمله کند.»