درگیری‌های مرگبار این هفته در استان سویدا در جنوب سوریه، دوباره ترس آنکارا را از تجزیه سوریه در امتداد خطوط قومی و فرقه‌ای، هم در مناطق تحت کنترل دروزی‌ها در جنوب و هم در مناطق تحت کنترل کردها در شمال، شعله‌ور ساخته است. ترکیه به سرعت حملات هوایی اسرائیل به مواضع دولت سوریه را در بحبوحه خشونت‌ها محکوم کرد، اما نگرانی عمیق‌تر آن از پتانسیل فروپاشی سوریه و سرایت آن به فراتر از مرزها ناشی می‌شود.
با وجود میلیون‌ها پناهنده سوری که هنوز در ترکیه هستند و خودمختاری کردها در نزدیکی مرز این کشور تثبیت شده است، آنکارا بر تلاش خود برای حفظ تمامیت ارضی سوریه تأکید مضاعف دارد. مقامات ترکیه بیم آن دارند که هرگونه تقسیم رسمی سوریه، دولت خودمختار کرد در شمال را جسور کند تا خودمختاری خود را تثبیت کند و به طور بالقوه جاه‌طلبی‌های مشابهی را در میان جمعیت کردهای ترکیه الهام بخشد.
از طریق تعامل با دمشق و کشورهای خلیج فارس و احتمالاً اعمال فشار بر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، برای توقف حملات اسرائیل، دولت اردوغان در حال تلاش برای شکل‌دادن به سوریه پس از جنگ است تا ثبات داخلی ترکیه را تهدید نکند و جدایی‌طلبان کرد را قدرت نبخشد.
اصطکاک دیرینه
این هفته، درگیری‌ها بین شبه‌نظامیان محلی دروزی و مبارزان عشایر سنی دوباره در سویدا فوران کرد و این استان در جنوب سوریه را در مرگبارترین خشونت‌های سال‌های اخیر غرق کرد. درگیری‌های تازه که به گفته یک ناظر جنگ مستقر در بریتانیا، بیش از 600 کشته بر جای گذاشته، گزارش‌هایی از اعدام‌های صحرایی را به دنبال داشته و حملات هوایی متعدد اسرائیل را هدف کاروان‌های عشایر در نزدیکی سویدا و همچنین پایگاه‌های نظامی دولت سوریه در اطراف دمشق و در امتداد بزرگراه پالمیرا-حمص به همراه داشته است.
در حالی که اسرائیل این حملات را تلاشی برای محافظت از جامعه دروزی تحت محاصره توصیف کرد، دمشق با اعزام مجدد نیروها به منطقه در تلاشی برای مهار درگیری‌های فزاینده، واکنش نشان داد. در روز چهارشنبه، به نظر می‌رسید که دروزی‌ها و دمشق بر سر آتش‌بس توافق کرده‌اند، که منجر به خروج نیروهای دولتی شد. با این حال، وضعیت همچنان شکننده است و تنش‌ها بالا باقی مانده است.
اردوغان روز پنجشنبه گفت: «اسرائیل از دروزی‌ها به عنوان بهانه‌ای برای گسترش بی‌قانونی خود به سوریه استفاده کرده است.» وی افزود که حفظ تمامیت ارضی سوریه «سیاست اساسی» ترکیه است. او گفت: «ما در گذشته تقسیم [سوریه] را نپذیرفتیم و قطعاً امروز یا در آینده نیز آن را نخواهیم پذیرفت.»
آنکارا همچنین نقش پشت پرده‌ای در کاهش تنش ایفا کرد؛ با گفت‌وگوی هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، با اسعد الشیبانی، وزیر امور خارجه سوریه و همچنین همتایان منطقه‌ای دیگرش.
ترکیه نگرانی‌های خود را مستقیماً به اسرائیل نیز منتقل کرده است. فیدان روز چهارشنبه در نیویورک به خبرگزاری دولتی آناتولی ترکیه گفت: «ما دیدگاه‌های خود را در این زمینه از طریق سازمان اطلاعاتی خود به اسرائیلی‌ها منتقل کرده‌ایم که نمی‌خواهیم در آنجا بی‌ثباتی وجود داشته باشد.»
نگرانی‌های ترکیه
فراتر از بحران فوری در سویدا، درگیری‌ها ترس دیرینه آنکارا را در مورد تجزیه سوریه و اثرات موج‌دار آن در مرز جنوبی ترکیه و در سیاست داخلی این کشور تشدید کرده است.
آیهان دوغانر، تحلیلگر ارشد در اندیشکده EDAM مستقر در استانبول، به المانیتور گفت: «خطرات کنونی در سوریه حتی بالاتر از ماه مارس است.» وی به درگیری‌های خشونت‌آمیز بین گروه‌های مسلح سنی و اقلیت علوی سوریه اشاره کرد که در ماه مارس بیش از 1000 کشته، که بیشتر آنها علوی بودند، برجای گذاشت. وی افزود: «وضعیت دروزی‌ها حتی از مسیحیان و علوی‌های سوریه نیز حساس‌تر است، زیرا دروزی‌ها در لبنان و اسرائیل ارتباطاتی دارند.»
تجزیه سوریه در امتداد خطوط قومی، مذهبی و فرقه‌ای و گسترش احتمالی آن به کشورهای همسایه به نفع ترکیه نیست.
میلیون‌ها پناهجوی سوری در طول جنگ داخلی در کشورشان به ترکیه فرار کردند و برای شغل و مسکن با شهروندان ترکیه رقابت کردند. حدود 3 میلیون پناهنده سوری ثبت‌شده در حال حاضر در ترکیه هستند. تعداد سوری‌های بدون مدرک نامعلوم است. به گفته مقامات ترکیه، میزبانی از آنها ده‌ها میلیارد دلار برای آنکارا هزینه داشته و همچنین تنش‌های اجتماعی، از جمله در پایگاه انتخاباتی اردوغان، ایجاد کرده است. درگیری یا تجزیه دیگری در سوریه می‌تواند موج جدیدی از پناهندگان را به راه اندازد. اگر ترکیه مرزهای خود را ببندد، خطر تشدید تنش‌ها را به جان خواهد خرید.
ترکیه همچنین حفظ تمامیت ارضی سوریه را در اولویت قرار داده است. آنکارا دولت خودمختار بالفعل کردها در شمال سوریه، که توسط نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) مورد حمایت آمریکا رهبری می‌شود، را شاخه‌ای از حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) می‌داند که برای دهه‌ها در داخل ترکیه برای خودمختاری کردها شورش کرده است. در ماه مه، پ‌ک‌ک به عنوان بخشی از روند صلح با آنکارا، انحلال خود را اعلام کرد. مقامات ترکیه بیم آن دارند که هرگونه مشروعیت بخشیدن به خودمختاری کردها در سوریه می‌تواند تندروهای داخل پ‌ک‌ک را جسور کند تا این روند را خراب کنند.
آنکارا آشتی بین احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه، و گروه‌های کرد سوری را که از اواسط دهه 2010 با حمایت آمریکا از خودمختاری بالفعل در سوریه برخوردار بوده‌اند، تشویق کرده است. دولت اردوغان و متحد ملی‌گرای او، دولت باهچلی، در حال تلاش برای خلع سلاح پ‌ک‌ک از طریق گفت‌وگو با حزب کرد خود ترکیه، DEM، هستند.
پ‌ک‌ک، که توسط ترکیه، ایالات متحده و اکثر کشورهای اروپایی به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود، قصد خود را برای خلع سلاح در 12 مه، پس از فراخوان رهبر زندانی خود، عبدالله اوجالان، در 27 فوریه اعلام کرد. اینکه آیا این گروه می‌تواند به طور کامل منحل شود، نامعلوم است. گفت‌وگوهای آشتی مشابه بین سال‌های 2013 و 2015 با خشونت و خونریزی گسترده‌ای پایان یافت.
مانورهای ژئوپلیتیک ترکیه
پس از فوران درگیری‌ها در سویدا این هفته، هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، دیپلماسی فشرده‌ای را آغاز کرد و با همتای سوری خود شیبانی، تام باراک، فرستاده ویژه آمریکا در سوریه، و ایمن الصفدی، وزیر امور خارجه اردن، برای کمک به برقراری آتش‌بس گفت‌وگو کرد. او همچنین با شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، صحبت کرد. شرع، با سخنرانی در جمع مردم در اوایل روز پنجشنبه، گفت که کاهش تنش به لطف دیپلماسی عربی، ترکی و آمریکایی محقق شده است.
شیخ محمد بن زاید، رئیس‌جمهور امارات متحده عربی، روز چهارشنبه در آنکارا با اردوغان دیدار کرد و دو طرف در مورد روابط دوجانبه و همچنین تحولات منطقه‌ای بحث و گفت‌وگو کردند. ترکیه برای اطمینان از به پا خاستن همسایه جنوبی خود (سوریه) به سرمایه‌گذاری کشورهای عربی خلیج فارس در سوریه نیاز دارد.
ترکیه همچنین به احتمال زیاد به لابی‌گری با دولت ترامپ ادامه خواهد داد تا راه حلی برای درگیری‌های فرقه‌ای سوریه پیدا کند. آنکارا، واشنگتن و به ویژه ترامپ را اهرمی بالقوه برای مهار اسرائیل و تثبیت خطوط گسل شکننده سوریه می‌بیند.
جاشوا لندیس، مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه و استاد دانشگاه اوکلاهما، به المانیتور گفت: «ایالات متحده قاطعانه از شرع و ترکیه حمایت کرده است.»
وی افزود که تام باراک، سفیر آمریکا در ترکیه، «اعلام کرده است که کردها باید به رئیس‌جمهور شرع گوش دهند و امتیازاتی بدهند و بخشی از یک دولت با یک ارتش واحد شوند.»
به گفته لندیس، این خبر خوبی برای اردوغان و ترکیه است. با این حال، چیزی نیست که کردها به آن امیدوار بودند.
بخشی از محاسبات ترامپ در لغو تحریم‌های دوره اسد بر سوریه، تشویق عادی‌سازی روابط سوریه و اسرائیل بود، اما حملات اخیر رژیم صهیونیستی (اسرائیل) خطر به گوشه راندن شرع و دولت او را به همراه دارد و آنها را مجبور به واکنش نظامی می‌کند یا خطر تضعیف در چشم حامیان خود و گروه‌های رقیب را می‌پذیرند.
دوغانر گفت: «ترکیه تنها می‌تواند از طریق ایالات متحده جلوی اقدامات اسرائیل را بگیرد.» وی افزود که اگر آمریکا نتواند اسرائیل را مهار کند، «فشار زیادی بر خطوط گسل سوریه وارد خواهد شد.»
و اگر این «خطوط گسل» از هم بپاشند، او گفت: «هیچ‌کس از آن زلزله سیاسی جان سالم به در نخواهد برد.»
منتظر نتانیاهو بمانیم یا اسرائیل را مجبور به اقدام کنیم؟
نیکلاس هراس، مدیر ارشد در موسسه NewLines مستقر در واشنگتن، معتقد است که ترامپ در مهار نتانیاهو مشکل خواهد داشت.
حملات اسرائیل در اوایل این هفته پس از آن صورت گرفت که ترامپ و باراک هر دو متعهد شدند به دولت جدید سوریه فرصتی برای بازسازی کشور بدهند.
هراس به المانیتور گفت: «نتانیاهو به دلایل سیاسی داخلی خود عمل می‌کند. او می‌تواند دستور حمله بی‌محابا به سوری‌ها را بدهد در حالی که به رای‌دهندگان خود پیام می‌دهد که مرد عمل است.»
هراس همچنین گفت که نتانیاهو به این دلیل اینگونه عمل می‌کند که دروزی‌ها یک مسئله سیاسی داخلی برای او هستند.
او گفت: «دروزی‌های اسرائیلی در حوزه انتخابیه‌اش از وضعیت در سوریه عصبانی هستند و او به آرای آنها در انتخابات آینده نیاز دارد.»