ضرب‌المثل قدیمی چینی می‌گوید: "بحران فرصتی است که بر بادهای خطرناک سوار است" — این جمله به خوبی بیانگر موضع‌گیری پکن در خاورمیانه و واکنش آن به بحران‌های اخیر مربوط به دولت ترامپ است.
آخرین نمونه این هفته رخ داد، زمانی که تیم ترامپ اعلام کرد آمریکا تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۶ به طور کامل از سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) خارج خواهد شد. این خروج، خلأئی را در سازمانی که مدت‌ها تحت رهبری آمریکا بوده، ایجاد می‌کند — خلأئی که چین مشتاقانه به دنبال پر کردن آن است. پکن در خاورمیانه و فراتر از آن، از یونسکو به عنوان بستری برای تعمیق روابط منطقه‌ای، گسترش نفوذ خود در سازمان ملل و نمایش قدرت نرم استفاده کرده است.
خبرهای مهم این هفته
آمریکا روز سه‌شنبه اعلام کرد که تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۶ از یونسکو خارج خواهد شد، این خبر را الیزابت هیج‌دورن از المانیتور گزارش داد.
تامی بروس، سخنگوی وزارت امور خارجه، گفت که این سازمان "برنامه کاری جهان‌گرا و ایدئولوژیک" دارد که با سیاست خارجی "آمریکا اول" دولت ترامپ در تضاد است. او همچنین به رأی سال ۲۰۱۱ یونسکو برای پذیرش فلسطین به عنوان یک کشور عضو اشاره کرد و این اقدام را "بسیار مشکل‌ساز" خواند.
در بیانیه‌ای درباره خروج آمریکا، سخنگوی وزارت امور خارجه چین گفت که آمریکا "مدت‌هاست بدهکار بوده" و افزود: "این کاری نیست که یک کشور بزرگ باید انجام دهد." این وزارتخانه بر حمایت خود از کار یونسکو تأکید کرد و از "همه کشورها خواست تا تعهد خود را به چندجانبه‌گرایی مجدداً تأیید کنند."
این خروج، الگویی از رفتار پیشین را دنبال می‌کند: پرزیدنت دونالد ترامپ برای اولین بار در سال ۲۰۱۷ از این سازمان خارج شد. پرزیدنت جو بایدن در سال ۲۰۲۳ مجدداً به آن پیوست و دلیل آن را نگرانی از این که چین در خلأ ناشی از خروج آمریکا گام برمی‌دارد، عنوان کرد. اکنون، ترامپ قصد دارد آمریکا را بار دیگر از آن خارج کند.
آمریکا همچنین در سال ۲۰۱۱ تحت ریاست‌جمهوری باراک اوباما، پس از پذیرش فلسطین به عنوان عضو، کمک مالی به یونسکو را متوقف کرد.
ورود چین
در طول دهه گذشته، پکن به دنبال شکل‌دهی مجدد به سیستم بین‌المللی از درون و گسترش نفوذ خود در سازمان ملل متحد بوده است.
چین کمک‌های مالی خود را به نهادهای سازمان ملل افزایش داده است. پس از خروج آمریکا در سال ۲۰۱۷، پکن گزارشاً کمک مالی خود را به یونسکو به ۶۵ میلیون دلار افزایش داد و به بزرگترین حامی مالی این سازمان تبدیل شد.
اتباع چینی نقش‌های برجسته رهبری را بر عهده گرفته‌اند. در مارس ۲۰۱۸، یونسکو شینگ چو (Xing Qu)، یک دیپلمات چینی، را به عنوان معاون مدیر کل خود منصوب کرد.
چین از طرح کمربند و جاده خود — هم از طریق و هم فراتر از سازمان ملل — برای ایجاد نفوذ در کشورهای در حال توسعه استفاده کرده است، که بسیاری از آن‌ها اکنون برای آموزش، فرهنگ و زیرساخت‌ها به بودجه چین متکی هستند. چند نمونه:
- در سال ۲۰۱۸، هیئت دائمی چین در یونسکو رویدادی با عنوان "جاده‌های ابریشم دریایی: ارتباطات بین چین و خاورمیانه" را با همکاری یونسکو و گروه عربی این سازمان در پاریس برگزار کرد.
- در مصر، یک تبادل مورد حمایت یونسکو در ژوئیه ۲۰۲۴، محققان چینی و مصری، مقامات محلی، دانشگاه‌ها و نمایندگان یونسکو را گرد هم آورد تا همکاری‌های فرهنگی را بررسی کنند.
- در اوایل سال ۲۰۲۵، آکادمی دونهوانگ چین با کمیسیون سلطنتی العلا عربستان سعودی برای حفظ سایت‌های باستانی و برپایی نمایشگاه‌ها تحت نظارت یونسکو همکاری کرد.
سخنی از کارشناس
ریچارد گوان، مدیر بخش دیپلماسی سازمان ملل و چندجانبه گروه بین‌المللی بحران، معتقد است که خروج ترامپ در نهایت نفوذ آمریکا را تضعیف خواهد کرد.
گوان می‌گوید: "در حالی که یونسکو قدرت سخت ندارد، چین تشخیص می‌دهد که این یک بستر خوب برای ترویج روایت‌های آن‌ها در سطح جهانی است. این کشور از یونسکو به عنوان بستری برای ترویج کارهای خود در زمینه هوش مصنوعی و علوم در سطح جهانی استفاده می‌کند، در حالی که همچنین سازمان را وادار می‌کند تا نسخه‌هایی از تاریخ چین را تأیید کند که نقش اقلیت‌هایی مانند اویغورها و تبتی‌ها را به حداقل می‌رساند."
چین از یونسکو نه تنها برای ترویج وجهه خود در علم و فرهنگ، بلکه برای مشروعیت بخشیدن به کنترل سیاسی بر مناطق دارای تنوع قومی مانند سین‌کیانگ و تبت استفاده می‌کند. به گفته اکونومیست (سپتامبر ۲۰۲۳)، در حالی که چین به دنبال وضعیت میراث جهانی برای مکان‌هایی مانند کوه جینگمای (Jingmai Mountain) برای رونق گردشگری و فروش چای است، روایت‌های تاریخی را در درخواست‌های خود بازنویسی می‌کند تا با دیدگاه حزب کمونیست چین در مورد یک هویت ملی متحد و قوم هان محور همسو شود.
به عنوان مثال، هنگام نامزدی کوه‌های تیانشان (Tianshan Mountains) در سین‌کیانگ، چین بر حضور نظامی و فرهنگی قوم هان تأکید کرد، در حالی که جمعیت اویغور را علیرغم پیوندهای تاریخی عمیق آن‌ها با منطقه، عمدتاً نادیده گرفت. در تبت، اسناد پذیرفته شده توسط یونسکو، "تحمل" امپراتوری چین را برجسته می‌کنند و در عین حال شورش سال ۱۹۵۹ و فرسایش خودمختاری تبت را کم‌اهمیت جلوه می‌دهند.
یونسکو همچنین در کنفرانس هوش مصنوعی چین-سازمان همکاری شانگهای (SCO AI Forum) در سال ۲۰۲۵ مشارکت داشت و از "هوش مصنوعی فراگیر و اخلاقی" تمجید کرد — این امر روایت همکاری چین در علم و نوآوری را تقویت می‌کند.
فراتر از یونسکو, ترامپ عقب‌نشینی خود را از نهادهای بین‌المللی در سال ۲۰۲۵ با خارج کردن آمریکا از شورای حقوق بشر سازمان ملل و سازمان جهانی بهداشت گسترش داده است. او همچنین ممنوعیت کمک مالی به آنروا (UNRWA) را بازگردانده و متعهد شده است که بار دیگر از توافقنامه اقلیمی پاریس خارج شود.
گوان گفت: "یک احساس دوحزبی در واشنگتن وجود دارد که چین بیش از حد در سیستم سازمان ملل نفوذ پیدا کرده است. تیم بایدن یونسکو را به عنوان یک مثال واضح از این موضوع نشان داد."
او معتقد است که خروج از یونسکو "ضربه ای به کسانی خواهد بود که امیدوار بودند تهدید نفوذ چین برای حفظ مشارکت ترامپ با سازمان ملل کافی باشد."
نظر ما: چین وقتی واشنگتن خارج می‌شود، در صحنه باقی می‌ماند. در تجارت، تعیین استانداردها، دیپلماسی و موارد دیگر، غیبت آمریکا فضای بیشتری برای مانور پکن فراهم می‌کند — به ویژه در جنوب جهانی. چین نیازی ندارد در هر رأی‌گیری پیروز شود یا هر نهادی را رهبری کند. فقط کافی است حضور داشته باشد، صبور باشد و مایل به تأمین مالی جایگزین‌ها باشد.
تأثیر عملی بر یونسکو ممکن است محدود باشد. این سازمان قبلاً منابع مالی خود را متنوع کرده است. کمک‌های آمریکا اکنون تنها ۸ درصد از بودجه آن را تشکیل می‌دهد — که نسبت به ۲۲ درصدی که واشنگتن زمانی تأمین می‌کرد، کاهش یافته است.