یک مقام ارشد گفته است که اگر بریتانیا و متحدان اروپایی‌اش تحریم‌های سازمان ملل متحد را بر سر برنامه هسته‌ای ایران دوباره اعمال کنند، ایران با «تهدید وجودی» مواجه خواهد شد.
بریتانیا، فرانسه و آلمان، ایران را تهدید به تحریم‌های اقتصادی فلج‌کننده‌ای کرده‌اند که در سال ۲۰۱۵ از آن اجتناب کرد، در صورتی که تا پایان آگوست ۲۰۲۵ مذاکرات برای تمدید برنامه را آغاز نکند.
این توافق (برجام) پس از نزدیک به یک دهه محدودیت‌های تجاری و بانکی، به اقتصاد ایران کمک مالی حیاتی بخشید، در ازای آنکه تهران محدودیت‌هایی را بر برنامه غنی‌سازی هسته‌ای خود اعمال کند تا از توسعه بمب هسته‌ای بازداشته شود.
اما روز چهارشنبه، قدرت‌های اروپایی به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، گفتند که اگر ایران تا مهلت مقرر اقدامی نکند، آماده فعال‌سازی «سازوکار بازگشت خودکار» (مکانیزم ماشه) هستند، اما همچنین در صورت اقدام ایران، پیشنهاد تمدید مهلت را نیز داده‌اند.
وزرای امور خارجه در نامه‌ای اظهار داشتند: «ما روشن کرده‌ایم که اگر ایران مایل به دستیابی به راه‌حل دیپلماتیک پیش از پایان آگوست ۲۰۲۵ نباشد، یا فرصت تمدید را غنیمت نشمارد، [گروه سه کشور اروپایی] آماده فعال‌سازی سازوکار بازگشت خودکار هستند.»
آنها افزودند: «[ما] متعهد هستیم که از تمام ابزارهای دیپلماتیک در اختیارمان برای اطمینان از عدم توسعه سلاح هسته‌ای توسط ایران استفاده کنیم.»
این هشدار، بحث‌های فوری داخلی در تهران را به دنبال داشته است. یک مقام ارشد ایرانی از تهران به تلگراف گفت: «جمهوری اسلامی توانایی مالی یا نظامی لازم برای تحمل بازگشت تحریم‌های سازمان ملل را ندارد. این امر دوباره باعث اعتراض مردم خواهد شد و این بار ممکن است وضعیت متفاوت باشد.»
یک مقام ارشد ایرانی گفت: «این تحریم‌ها از جنگ هم مخرب‌تر هستند. شورای عالی امنیت ملی از دفتر ریاست جمهوری خواسته است که راهی برای مذاکره قبل از آنکه دیر شود پیدا کند.»
این شورا در ماه جولای به وزارت امور خارجه دستور داد تا مذاکرات با دولت ترامپ را از سر بگیرد، با هدف احیای دیپلماسی پس از جنگ با اسرائیل، که در آن ایالات متحده با بمباران سایت‌های کلیدی هسته‌ای ایران مداخله کرده بود.
تهران و واشنگتن پنج دور مذاکره را از ۱۲ آوریل برگزار کردند، اما دور ششم پس از حملات اسرائیل به ایران در ۱۳ ژوئن لغو شد. این حملات عملاً روند دیپلماتیکی را که نشانه‌هایی از پیشرفت داشت، به پایان رساند.
این مقام ایرانی گفت: «از آنها خواسته شده هر کاری که ممکن است انجام دهند، زیرا همه اینجا می‌دانند که وضعیت مانند ۱۰ سال پیش، زمانی که توافق امضا شد، نیست.»
بر اساس برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) سال ۲۰۱۵، هر طرفی در این توافق می‌تواند تحریم‌های پیشین سازمان ملل متحد را بازگرداند. مهم‌ترین قطعنامه‌ای که می‌تواند فعال شود، قطعنامه ۱۹۲۹ است. این قطعنامه که در ژوئن ۲۰۱۰ تصویب شد، تحریم‌ها را فراتر از محدودیت‌های فنی هسته‌ای گسترش داد تا اقتصاد گسترده‌تر ایران را هدف قرار دهد.
این قطعنامه از تمامی اعضای سازمان ملل متحد می‌خواست که «تمام اقدامات لازم» را برای اجرای ممنوعیت غنی‌سازی ایران و محدودیت‌های موشک‌های بالستیک به عمل آورند. سازوکار «بازگشت خودکار» به عنوان اهرمی برای اطمینان از پایبندی ایران به توافق هسته‌ای طراحی شده بود که کشورهای اروپایی در کنار ایالات متحده، چین و روسیه، امضاکنندگان اصلی توافق سال ۲۰۱۵ بودند.
سطوح نزدیک به درجه تسلیحاتی
رئیس جمهور دونالد ترامپ ایالات متحده را در سال ۲۰۱۸ در اولین دوره ریاست جمهوری خود از این توافق خارج کرد و تحریم‌های جدیدی را وضع کرد، اما اروپایی‌ها گفتند که به این توافق پایبند خواهند ماند.
در پاسخ به خروج ترامپ، ایران پیش از آنکه اسرائیل در ماه ژوئن این کشور را بمباران کند، شروع به غنی‌سازی اورانیوم در سطوحی نزدیک به درجه تسلیحاتی کرده بود.
در حالی که رژیم پایان جنگ ژوئن را یک «پیروزی» جشن گرفت، اما وحدت به سرعت به اختلافاتی بین تندروها و میانه‌روها بر سر آینده کشور تبدیل شده است. تندروها بر این باورند که فرصت دارند کشور را یکپارچه کرده و ضعف غرب را نشان دهند، در حالی که میانه‌روها استدلال می‌کنند که رژیم باید به گفت‌وگو روی بیاورد.
این شکاف زمانی علنی شد که یک مقام ارشد سپاه پاسداران از اظهارات رئیس جمهور مسعود پزشکیان در دفاع از مذاکرات انتقاد کرد. عزیز غضنفری، معاون سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، گفت که «اشتباهات کلامی» پزشکیان از زمان روی کار آمدن وی افزایش یافته است.
پزشکیان از منتقدان پرسیده بود: «اگر صحبت نکنید، چه خواهید کرد؟ می‌خواهید بجنگید؟ خب، آنها به ما ضربه می‌زنند، ما بازسازی می‌کنیم، و آنها دوباره به ما ضربه خواهند زد.»
وی افزود: «من فکر نمی‌کنم بتوانیم از طریق جنگ به چیزی دست پیدا کنیم. ما بدون هماهنگی و رضایت رهبر معظم کاری انجام نخواهیم داد، حتی اگر برخلاف نظر خودم باشد.»