مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، دوشنبه برای دیداری دو روزه وارد ارمنستان شد که طی آن با نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، دیدار خواهد کرد.
این سفر در پی توافقنامه جنجالی «کریدور زمینی» صورت می‌گیرد که در 8 اوت بین پاشینیان و الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان، با حضور دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، در واشنگتن امضا شد. این مسیر حمل‌ونقل، ارتباطات ریلی، انرژی و ترانزیت جاده‌ای را از خاک اصلی آذربایجان به منطقه برون‌بومی نخجوان که با ترکیه هم‌مرز است، برقرار خواهد کرد.
ایران مدت‌هاست با این پروژه به دلیل نگرانی از دست دادن دسترسی به مسیرهای تجاری دریای سیاه و روسیه از طریق ارمنستان و گرجستان مخالفت کرده است. «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه» تمام طول مرز کوتاه ایران با ارمنستان را دور خواهد زد. ایران نمی‌تواند از مرز 756 کیلومتری خود با آذربایجان استفاده کند زیرا تمام مرزهای زمینی این کشور از زمان همه‌گیری 2020 بسته مانده‌اند.
افزون بر نگرانی‌های ایران، انتظار می‌رود یک شرکت آمریکایی امنیت این مسیر تجاری را تأمین کند. حضور آن با هدف حفظ تمامیت ارضی ارمنستان و در عین حال تضمین دسترسی بی‌وقفه برای آذربایجان است.
پاشینیان و علی‌اف تصمیم گرفته‌اند درخواست مشترکی را به کمیته نوبل برای نامزدی ترامپ برای جایزه صلح نوبل ارسال کنند. پاشینیان روز دوشنبه این خبر را اعلام کرد و به "نقش بی‌بدیل" رئیس جمهور آمریکا در ترویج صلح میان دو کشورشان اشاره کرد.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، یکشنبه به خبرگزاری رسمی ایرنا گفت که سفر پزشکیان به ارمنستان بر «اطمینان از عدم تغییر در نقشه ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی» متمرکز خواهد بود و «فرصتی برای بازگویی نگرانی‌های ایران» فراهم می‌کند. طرفین «تلاش خواهند کرد به سازوکار اطمینان‌بخشی در این زمینه دست یابند.»
یکی دیگر از نگرانی‌های بزرگ ایران این است که اسرائیل، متحد نزدیک آذربایجان، از این کریدور برای بی‌ثبات‌تر کردن جمهوری اسلامی استفاده کند. عراقچی به ایرنا گفت که ایران نمی‌خواهد «نیروهای خارجی» وارد منطقه شوند و دولت او نگران «حضور رژیم صهیونیستی در برخی از این کشورها یا تلاش‌های اتحادیه اروپا برای به دست آوردن جای پایی در آنجا» است.
عراقچی افزود: «نگرانی دیگر این است که این جاده می‌تواند بهانه‌ای برای حضور نیروهای آمریکایی در منطقه شود.»
اتحادیه اروپا یک مأموریت نظارتی غیرنظامی در ارمنستان دارد که از سال 2023 برای جلوگیری از درگیری بیشتر با آذربایجان در منطقه مستقر شده است. حدود 166 ناظر بین‌المللی از 25 کشور عضو اتحادیه اروپا مأموریت‌های نظارتی را در امتداد مرز تقریباً 1000 کیلومتری ارمنستان با آذربایجان انجام می‌دهند.
در 12 اوت، ارمنستان رزمایش‌های نظامی با ایالات متحده برگزار کرد که تا 20 اوت ادامه خواهد داشت. این تمرینات که «شریک عقاب» نامیده می‌شوند، عمدتاً نمادین هستند و شامل آموزش نیروهای ارمنی توسط گارد ملی کانزاس در مأموریت‌های حفظ صلح، تخلیه پزشکی و موارد مشابه می‌باشند.
تصمیم پزشکیان برای سفر به ایروان، جایی که او سه‌شنبه در یک مجمع تجاری ایران و ارمنستان شرکت خواهد کرد، نشان‌دهنده تصمیم تهران برای انطباق با اوضاع است تا اتخاذ موضع تقابلی در زمانی که خود را به شدت در پی جنگ 12 روزه با اسرائیل ضعیف می‌بیند.
ایران میزبان یکی از بزرگترین جمعیت‌های ارمنی‌تبار در خاورمیانه است و حدود 150,000 نفر از آنها در جمهوری اسلامی زندگی می‌کنند. تعداد زیادی از آنها در ژوئن، زمانی که اسرائیل به ایران حمله کرد، به سمت مرز ارمنستان سرازیر شدند.
توافق برای ایجاد کریدور در بحبوحه چرخش هماهنگ ارمنستان از مربی دیرینه‌اش، روسیه، به نفع روابط نزدیک‌تر با غرب و دشمن تاریخی‌اش، ترکیه، صورت می‌گیرد. پاشینیان و علی‌اف همچنین سندی غیرالزام‌آور را امضا کردند که در آن هر دو طرف تعهد خود را به توافق صلح نهایی اعلام کردند که به دهه‌ها خصومت بین دو کشور شوروی سابق که آخرین بار در سال 2020 به جنگ رفتند، پایان خواهد داد. روسیه در حالی که ترکیه و اسرائیل به آذربایجان کمک کردند تا تمام مناطق اشغال شده توسط ارمنستان در درگیری قبلی در دهه 1990 را بازپس گیرد، دست روی دست گذاشت.
در عرض چند ساعت پس از امضای توافقات واشنگتن، پاشینیان با پزشکیان تماس گرفت تا او را در جریان موضوع قرار دهد.
هفته گذشته، واهان کنستانتیان، معاون وزیر امور خارجه ارمنستان، به ایران سفر کرد تا نگرانی‌های تهران را برطرف کند. آرمن گریگوریان، رئیس شورای امنیت ارمنستان، شنبه با علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، صحبت کرد تا انتصاب او را تبریک بگوید و جزئیات بیشتری از این توافق ارائه دهد. خبرگزاری ملی ارمنستان، آرمن‌پرس، گزارش داد که لاریجانی از گریگوریان برای بازدید از ایران دعوت کرد.
به نظر می‌رسد تلاش‌های آنها نتیجه داده است. عراقچی گفت: ارمنستان به ایران گفته است که «با خطوط قرمز ایران آشناست و در آینده به آنها احترام خواهد گذاشت.» او افزود: «با این حال، ما این موضوع را از نزدیک دنبال خواهیم کرد.»