چین قرار است در این آخر هفته میزبان بیست و پنجمین نشست سازمان همکاری شانگهای باشد، در حالی که ایران به دنبال جلب حمایت است و تنها ۳۰ روز تا بازگشت مورد انتظار تحریم‌های سازمان ملل باقی مانده است.
سازمان همکاری شانگهای چیست؟
سازمان همکاری شانگهای که در سال ۲۰۰۱ توسط چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تأسیس شد، در ابتدا به عنوان یک بلوک امنیتی اوراسیا در نظر گرفته شده بود، اما از آن زمان به یک مجمع گسترده‌تر برای همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی تبدیل شده است. طی دو دهه گذشته، اعضای آن به هند، پاکستان، ایران و بلاروس گسترش یافته و تهران در سال ۲۰۲۳ به عضویت کامل این سازمان درآمده است.
علاوه بر ۱۰ عضو اصلی، سازمان همکاری شانگهای ۱۴ "شریک گفتگو" نیز دارد که از جمله آنها می‌توان به ترکیه، مصر، عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، کویت، بحرین و آذربایجان اشاره کرد.
نشست امسال یکشنبه و دوشنبه در شهر بندری تیانجین در شمال شرق چین برگزار خواهد شد.
چه کسانی شرکت می‌کنند؟
این رویداد میزبان طیف وسیعی از رهبران خواهد بود. از جمله شرکت‌کنندگان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین
- رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه (اولین سفر او به چین از سال ۲۰۱۹)
- مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران
- نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان
- الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان
- مصطفی مدبولی، نخست‌وزیر مصر
- شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان
- نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند (اولین سفر او به چین از سال ۲۰۱۸)
- ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه
این نشست همچنین در حالی برگزار می‌شود که پکن خود را برای یک نمایش نظامی بزرگ آماده می‌کند: روز چهارشنبه، پایتخت چین میزبان رژه روز پیروزی خواهد بود که یادبود تسلیم ژاپن در پایان جنگ جهانی دوم است. انتظار می‌رود کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، به همراه پزشکیان و پوتین در این رژه شرکت کنند.
پس‌زمینه
این نشست در حالی برگزار می‌شود که تنش‌ها در هفته جاری بر سر برنامه هسته‌ای ایران به نقطه اوج خود رسید. روز پنجشنبه، بریتانیا، فرانسه و آلمان سازوکار "ماشه" شورای امنیت سازمان ملل را فعال کردند، اقدامی که به احتمال زیاد منجر به بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران طی ۳۰ روز آینده خواهد شد.
روسیه به سرعت این تصمیم را محکوم کرد و وزارت خارجه این کشور، قدرت‌های غربی را مسئول فروپاشی توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ دانست: "ما این اقدامات کشورهای اروپایی را به شدت محکوم می‌کنیم و از جامعه بین‌المللی می‌خواهیم که آنها را رد کند،" این وزارتخانه در بیانیه‌ای اعلام کرد.
گو جیاکون، سخنگوی وزارت خارجه چین، روز جمعه در یک نشست خبری گفت که این اقدام "سازنده نیست و روند حل و فصل سیاسی و دیپلماتیک مسئله هسته‌ای ایران را تضعیف خواهد کرد."
گرچه تحریم‌ها محتمل هستند، اما اجتناب‌ناپذیر نیستند. اقدام اروپا یک بازه زمانی ۳۰ روزه را فعال می‌کند که طی آن شورای امنیت سازمان ملل باید در مورد حفظ تعلیق تحریم‌ها رأی‌گیری کند. چنین قطعنامه‌ای نیاز به حمایت حداقل ۹ عضو شورای امنیت و عدم وتو از سوی هیچ یک از پنج قدرت دائمی – چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده – دارد که فضایی برای دیپلماسی احتمالی در مراحل پایانی بین ایران و قدرت‌های غربی باقی می‌گذارد.
پیش از فعال‌سازی سازوکار ماشه، ایران با روسیه و چین، هر دو شریک نزدیک جمهوری اسلامی، در تماس بود. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و سرگئی لاوروف، همتای روسی او، جمعه گذشته در مورد این موضوع تلفنی گفتگو کردند. روز دوشنبه، کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر امور خارجه، با ما ژائوژو، معاون وزیر امور خارجه چین، صحبت کرد. و چهارشنبه شب، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، با کونگ پیوو، سفیر چین در تهران، دیدار کرد.
وزرای امور خارجه و دفاع ایران نیز اخیراً به چین سفر کرده‌اند؛ وزیر امور خارجه عراقچی برای شرکت در نشست سازمان همکاری شانگهای در ماه ژوئیه و وزیر دفاع عزیز نصیرزاده برای نشست سازمان همکاری شانگهای در ماه ژوئن به این کشور سفر کرده بودند.
چرا این موضوع اهمیت دارد؟
با شروع شمارش معکوس برای تحریم‌ها، این نشست فرصتی را برای ایران فراهم می‌کند تا از روسیه و چین حمایت جلب کرده و نشان دهد که تهران در صحنه جهانی منزوی نیست.
با این حال، نه مسکو و نه پکن کار زیادی برای جلوگیری از اجرای سازوکار ماشه نمی‌توانند انجام دهند: این فرآیند به گونه‌ای طراحی شده است که اگر شورای امنیت نتواند تعلیق تحریم‌ها را تمدید کند، تمام تدابیر سازمان ملل قبل از سال ۲۰۱۵ به طور خودکار بازمی‌گردند، و حتی پنج عضو دائم شورا نیز قادر به وتوی این نتیجه نخواهند بود.
برای پکن، این نشست هم نمایشی از قدرت است و هم یادآوری از چگونگی تبدیل شدن سازمان همکاری شانگهای به یکی از بزرگترین بلوک‌های چندجانبه جهان که تقریباً نیمی از جمعیت جهان را نمایندگی می‌کند. اما این سازمان محدودیت‌های روشنی دارد؛ سازمان همکاری شانگهای فاقد سازوکارهای اجرایی الزام‌آور و وزن سیاسی نهادهایی مانند ناتو یا سازمان ملل است. با این حال، این گردهمایی به عنوان صحنه‌ای مهم برای چین عمل می‌کند تا نفوذ و وحدت خود را به نمایش بگذارد – وظیفه‌ای که به ویژه در حالی که پکن در حال مذاکرات تجاری مداوم با ایالات متحده برای کاهش تعرفه‌های اعمال شده توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، است، اهمیت می‌یابد.