تهران — تصمیم شورای امنیت سازمان ملل متحد (UNSC) در روز جمعه برای بازگرداندن تحریم‌های گسترده اقتصادی علیه ایران، لحظه‌ای تعیین‌کننده در رویارویی طولانی‌مدت تهران با قدرت‌های غربی است.
برای ایران، بازگشت تحریم‌ها اقتصاد از پیش آسیب‌دیده کشور را پیچیده‌تر می‌کند و بر حس فزاینده انزوای دیپلماتیک و تشدید سیاسی تأکید دارد که می‌تواند هم چشم‌انداز داخلی و هم دینامیک منطقه‌ای آن را تغییر دهد.
در جلسه شورای امنیت سازمان ملل، بریتانیا، فرانسه و آلمان — معروف به گروه E3 (تروئیکای اروپایی) — که از امضاکنندگان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال 2015 نیز هستند، شورا را تحت فشار قرار دادند تا سازوکار ماشه (snapback mechanism) را فعال کرده و تحریم‌هایی که تحت توافق هسته‌ای برداشته شده بودند را بازگرداند.
این سه کشور، تهران را به نقض مکرر توافق، از جمله ذخیره‌سازی اورانیوم در سطحی بیش از 40 برابر حد مجاز، متهم کرده‌اند. با این حال، این سه کشور اشاره کرده‌اند که راه برای دیپلماسی در مجمع عمومی سازمان ملل در هفته آینده همچنان باز است.
پیش از این، امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در مصاحبه‌ای با تلویزیون اسرائیل که روز پنجشنبه پخش شد، اعلام کرد که تحریم‌ها تا پایان ماه بازگردانده خواهند شد، اما تأکید کرد که مذاکرات "همچنان روی میز است."
اما برای تهران، این رأی آنچه را که بدعهدی می‌داند، متبلور کرد. امیرسعید ایروانی، نماینده ایران در سازمان ملل، پس از جلسه گفت: "به جای انتخاب مسیر منطق، آمریکا و تروئیکای اروپایی تشدید تنش را برگزیدند. آنها اکنون باید مسئولیت کامل بحرانی را که خود ایجاد کرده‌اند، بر عهده بگیرند."
ساعاتی پیش از جلسه شورای امنیت، به گزارش رسانه‌های دولتی ایران، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، برای نجات یک مسیر دیپلماتیک در آخرین لحظه تلاش کرد. او با چو هیون، همتای کره‌ای خود، که کشورش در حال حاضر ریاست شورای امنیت سازمان ملل را بر عهده دارد، تماس گرفت و از او خواست تا از اقداماتی در شورا که می‌تواند "تنش‌ها را تشدید کند" جلوگیری کرده و به جای آن راه را برای یک راه‌حل "منصفانه و متعادل" هموار کند.
دیپلمات‌های ایرانی همواره برنامه هسته‌ای کشور را صلح‌آمیز توصیف کرده و استدلال کرده‌اند که دیپلماسی تنها راه قابل اجرا برای پیشبرد است.
عراقچی یک روز پیش از رأی‌گیری در شبکه X (توئیتر سابق) نوشت: "من یک طرح منطقی و عملی به همتایان تروئیکای اروپایی/اتحادیه اروپا خود ارائه دادم تا از یک بحران غیرضروری و قابل اجتناب جلوگیری شود." اما او افزود که پاسخ اروپا "لیستی از بهانه‌ها و انحرافات کامل" بود.
رهبران اروپایی استدلال می‌کنند که اقدام آنها پس از نقض‌های فزاینده برجام توسط ایران اجتناب‌ناپذیر بود. تهران در ماه ژوئیه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) را به حالت تعلیق درآورد و بازرسی‌ها از سایت‌های هسته‌ای را محدود کرد. این تصمیم، به گفته آنها، در پاسخ به حملات آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران بود.
ایران اوایل این ماه با آژانس برای بازگرداندن سطحی از نظارت، به توافق جدیدی دست یافت. با این حال، از نظر اروپایی‌ها، این پیشنهاد لحظه آخری نتوانست به حد نصاب اعتبار برسد، زیرا آنها هشدار دادند که تهران هیچ ضرب‌الاجل مشخصی برای اقدام عملی تحت این توافق متعهد نشده است.
'جنگ روانی'
در داخل ایران، بازگشت تحریم‌ها همچنان روایت‌های کاملاً متفاوتی را برمی‌انگیزد. در حالی که عراقچی و وزارت امور خارجه برای باز نگه داشتن کانال‌ها تلاش می‌کنند، جناح‌های تندرو تحریم‌ها را چیزی بیش از یک رجزخوانی نمی‌دانند، در حالی که از این فرصت استفاده کرده‌اند تا به اصلاح‌طلبان رقیب به دلیل موافقت با "برجام بد و تحقیرآمیز" از ابتدا حمله کنند.
خبرگزاری نیمه‌رسمی ایسنا گزارش داد که سرتیپ یدالله جوانی، معاون سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC)، روز جمعه به نمازگزاران در شهر کرمان گفت: "تهدیدات دشمن درباره تحریم‌های دوباره عمدتاً جنگ روانی است." او استدلال کرد که کشورهای غربی در طول سالیان هر تحریمی را که می‌توانستند، اعمال کرده‌اند.
مهدی خانعلی‌زاده، تحلیلگر فوق‌محافظه‌کار، پا را فراتر گذاشت و در شبکه X هشدار داد: "از این لحظه، هرگونه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اقدامی علیه امنیت ملی است." خبرگزاری تسنیم وابسته به سپاه، تروئیکای اروپایی را به "ادامه خصومت خود با ملت ایران" متهم کرد، با وجود مذاکرات مکرر ایران با اروپا و توافق اخیرش با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی.
تندروها همچنین پاسخ‌های تلافی‌جویانه شدیدتری را مطرح کرده‌اند، از جمله خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، اقدامی که می‌تواند به شدت به تشدید رویارویی منجر شده و خطر انزوای بیشتر تهران را در پی داشته باشد.
پیامدهای بازار و فشارهای اقتصادی
پیامدهای فوری در اقتصاد شکننده ایران احساس شده است.
ارزش پول ملی، ریال، در هفته‌های اخیر در بحبوحه نگرانی‌های بازار در مورد بازگشت قریب‌الوقوع تحریم‌ها به شدت کاهش یافته است. این امر هم انتظار تحریم‌های جدید و هم ضعف‌های ساختاری مداوم را منعکس می‌کند. برای مردم عادی ایران که از قبل با تورم سرسام‌آور و قدرت خرید رو به کاهش دست و پنجه نرم می‌کنند، بازگشت تحریم‌ها ضربه‌ای دیگر است.
بازگرداندن تحریم‌ها همچنین در پی تصمیم واشنگتن مبنی بر عدم تمدید معافیت‌ها برای بندر چابهار ایران — یک قطب حیاتی برای تجارت تهران با هند — صورت می‌گیرد. این اقدام یکی از معدود راه‌های باقی‌مانده ایران برای تجارت بین‌المللی را هدف قرار می‌دهد و ترس از خفگی اقتصادی را تشدید می‌کند.
همچنین، در میان پیش‌بینی‌های منفی برای رشد اقتصادی ایران در سال 2025، بیکاری ممکن است بدتر شود که با افزایش فقر و نابرابری عمیق‌تر تشدید می‌گردد. و این شوک اقتصادی پیامدهای سیاسی دارد. ایران در سال‌های اخیر موج‌های مکرری از اعتراضات را تجربه کرده است که ناشی از خشم بر سر فساد، سوءمدیریت و وخامت شرایط زندگی بوده است. در حالی که مقامات به شدت سرکوب کرده‌اند، بازگشت تحریم‌ها می‌تواند کاتالیزوری برای ناآرامی‌های جدید باشد. از آنجا که مردم عادی ایران قربانی اصلی تحریم‌ها خواهند ماند و دولت در ارائه کمک شکست می‌خورد، ناامیدی می‌تواند به راحتی به خیابان‌ها سرایت کند.
پیامدهای منطقه‌ای
فراتر از مرزهای ایران، بازگشت تحریم‌ها خطر تشدید تنش‌ها را افزایش می‌دهد. اسرائیل آشکارا از فشار تروئیکای اروپایی حمایت کرده و پیشرفت‌های هسته‌ای تهران را تهدیدی وجودی برای امنیت خود توصیف کرده است.
برای ایران، که از قبل خود را در محاصره قدرت‌های "خصمانه" می‌بیند، تحریم‌ها حس محاصره را عمیق‌تر می‌کند. رسانه‌های اصلاح‌طلب از قبل هشدار داده‌اند که تشدید تنش می‌تواند به رویارویی گسترده‌تری، از جمله احتمال درگیری مجدد با اسرائیل یا تشدید فعالیت‌های نیابتی در سراسر منطقه منجر شود.
با وجود لفاظی‌ها، تهران بر این عقیده است که گفت‌وگو هنوز از بین نرفته است. ایروانی، نماینده سازمان ملل، به خبرنگاران گفت: "درِ دیپلماسی درباره برنامه هسته‌ای ایران بسته نیست"، و اشاره کرد که عراقچی هفته آینده در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با همتایان اروپایی خود دیدار خواهد کرد.
اما چشم‌انداز سازش معنادار اندک به نظر می‌رسد.
در همین حال، ساختار سیاسی چندپاره ایران برای آشتی دادن غرایز متضاد خود — تعامل عمل‌گرایانه و سرسختی تندروانه — تلاش می‌کند.
بازگشت تحریم‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که بحران هسته‌ای چقدر از وعده توافق اصلی سال 2015 فاصله گرفته است. به جای مهار خطرات اشاعه، این شکست منجر به انزوای مجدد، سختی اقتصادی و بی‌ثباتی سیاسی شده است.
ایران اکنون با یک انتخاب دشوار روبرو است: دو چندان کردن مقاومت، با خطر انزوای عمیق‌تر و ناآرامی، یا بازگشت به دیپلماسی از موقعیتی ضعیف‌تر.
برای اروپایی‌ها، چالش یافتن تعادلی بین بازدارندگی و درک این است که تحریم‌ها به تنهایی ممکن است منجر به انطباق نشوند.