پرتره سِر ریچارد مور. — سرویس اطلاعات بریتانیا
پرتره سِر ریچارد مور. — سرویس اطلاعات بریتانیا

جاسوس ارشد بریتانیا با سخنرانی خداحافظی از ترکیه، روس‌ها را به استخدام دعوت می‌کند و خشم‌ها را برمی‌انگیزد

رئیس مستعفی ام‌آی‌۶ از روس‌هایی که "حقایقی برای به اشتراک گذاشتن" دارند، خواست با این سازمان تماس بگیرند، که تنها چند روز پیش از دیدار اردوغان با ترامپ در کاخ سفید، نارضایتی دیپلماتیک ایجاد کرد.

استانبول — با جذابیت خاص و چشم‌اندازهای دل‌انگیز خود — که بر دو قاره گسترده شده و زمانی مقر امپراتوری‌های پیاپی بوده است — از دیرباز پناهگاهی محبوب برای جاسوسان مختلف بوده و الهام‌بخش رمان‌ها و فیلم‌های بی‌شماری، از جمله فیلم مهیج جیمز باند "از روسیه با عشق" بوده است.

بنابراین، شاید مناسب بود که سِر ریچارد مور، رئیس مستعفی سازمان اطلاعات ملی بریتانیا، ام‌آی‌۶ (MI6)، این شهر را برای ایراد سخنرانی خداحافظی خود در یک کنفرانس مطبوعاتی انتخاب کند. میزبانان ترکیه‌ای او به یقین از دلیل موجهی که مور، که پیش از این سفیر بریتانیا در ترکیه بود، ارائه کرد، خشنود بودند. مور به مخاطبان خود با ترکی سلیس گفت: "ترکیه ملتی با اهمیت محوری برای نظام بین‌الملل است. تقریباً در تمام مسائلی که من به عنوان رئیس ام‌آی‌۶ با آن‌ها دست و پنجه نرم کرده‌ام، ترکیه یک بازیگر کلیدی بوده است." این مسائل شامل درگیری در سوریه و جنگ جاری روسیه علیه اوکراین بود.

اما فراخوان متعاقب مور به زبان انگلیسی از «آن مردان و زنانی در روسیه که حقایقی برای به اشتراک گذاشتن و شجاعت برای بیان آنها دارند» تا از طریق پورتال امن و جدید خود در دارک وب، «سایلنت کوریِر» (Silent Courier)، با ام‌آی‌۶ تماس بگیرند، موجی از خشم را برانگیخت. بارچین ینانچ، ناظر دیپلماتیک کهنه‌کار، با خشم گفت: "اینکه ترکیه از محتوای اظهارات عمومی مور بی‌خبر بوده باشد، یک رسوایی است." وی افزود: احتمال اینکه ترکیه از این اظهارات آگاه بوده و آن‌ها را تأیید کرده باشد، "یک رسوایی دیگر است."

مور سخنرانی ۱۹ سپتامبر خود را ایراد کرد و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، را به دلیل «بی‌اعتنایی‌اش به جان انسان‌ها» به شدت مورد انتقاد قرار داد. این سخنرانی در کنسولگری بریتانیا در منطقه تاریخی پِرا در استانبول، در چند قدمی کنسولگری روسیه، انجام شد.

کرملین هنوز در مورد اظهارات تند مور واکنشی نشان نداده است، اظهاراتی که ترکیه را تنها چند روز پیش از دیدار رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در کاخ سفید در ۲۵ سپتامبر، در موقعیتی بسیار حساس قرار می‌دهد.

نامیک تان، سفیر سابق ترکیه در واشنگتن و وزیر امور خارجه در سایه حزب اصلی اپوزیسیون جمهوری‌خواه خلق، به المانیتور گفت که انتخاب استانبول برای آغاز برنامه جذب جاسوس، تحقیر شرم‌آوری برای ترکیه بود. تان گفت: "این نشان می‌دهد که آنکارا تا چه حد در آغوش بریتانیا گرفتار شده است."

آلپر جوشکون، سفیر سابق دیگر ترکیه و عضو ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، خاطرنشان کرد: "مور ترکیه و حساسیت‌های اطراف روسیه را به اندازه کافی می‌شناسد که پیامدهای سخنانش را پیش‌بینی کند. او عمداً عمل می‌کرد."

جوشکون به المانیتور گفت: "خوش‌بینانه‌ترین تعبیر این است که آنکارا می‌دانست او چه خواهد گفت و به نوعی به دنبال انتقال پیامی به روسیه بود، اما با توجه به تلاش‌های دولت برای حفظ روابط با مسکو در مسیری ثابت، این بسیار بعید است."

بر اساس گزارش‌های مطبوعات بریتانیا، مور در صدر فهرست نامزدها برای انتصاب به عنوان سفیر بعدی بریتانیا در واشنگتن، پس از برکناری لرد پیتر مندلسون به دلیل ارتباطش با جفری اپستاین، پدوفیل محکوم‌شده، قرار دارد.

از زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، ترکیه — عضو ناتو — تلاش کرده است تا بین تعهدات پیمانی خود و روابط عمیق و پیچیده‌اش با روسیه که در آن سوی دریای سیاه قرار دارد، تعادل برقرار کند. از این رو، در حالی که آنکارا مانع عبور کشتی‌های جنگی روسیه از بسفر و داردانل می‌شود، هم مصرف‌کننده عمده و هم تسهیل‌کننده صادرات گاز طبیعی روسیه به اروپا است. واردات اروپا از طریق ترکیه حتی در حالی که اتحادیه اروپا به دنبال کاهش وابستگی خود به گاز روسیه است، در حال افزایش است.

به گفته آ. اِردی اوزتورک و ادا آیایدین، دانشگاهیان ترکیه‌ای در یک پست اخیر وبلاگ مدرسه اقتصاد لندن، روابط بین این دشمنان تاریخی بهتر است به عنوان "بی‌تفاوتی استراتژیک" تعریف شود که با "محاسبات عمل‌گرایانه، به رسمیت شناختن متقابل نفوذ منطقه‌ای و تمایل مشترک به فرصت‌طلبی سازگار" شکل گرفته است. علاوه بر این، نویسندگان نوشتند: "افزایش اقتدارگرایی در ترکیه و خودکامگی در روسیه شکلی از همکاری را تسهیل می‌کند که اغلب آسان‌تر از همسویی آنکارا با کشورهای لیبرال غربی است."

سیاست ابهام استراتژیک ترکیه چیز جدیدی نیست.

جنی وایت، مردم‌شناس اجتماعی متخصص در ترکیه و نویسنده مجموعه رمان‌های جاسوسی کامل پاشا که در استانبول اتفاق می‌افتند، گفت: "ترکیه در جنگ جهانی دوم استراتژی‌های پیچیده‌ای را برای همکاری با بریتانیا و فرانسه به کار برد، بدون اینکه واقعاً به جنگ بپیوندد."

وایت به المانیتور گفت: "این وضعیت بینابینی به جاسوسان از هر نوع اجازه می‌داد تا در کافه‌ها و رستوران‌های استانبول یکدیگر را زیر نظر داشته باشند. این مکان‌ها اکنون پر از روس‌هایی هستند که ممکن است توسط یک جاسوس مدرن بریتانیایی استخدام شوند و ترکیه را در موقعیت دشواری قرار می‌دهد که در ناتو است اما سعی می‌کند از دردسر دوری کند."

بریتانیا از نزدیک‌ترین متحدان اروپایی ترکیه است و همانطور که مور توضیح داد، در بسیاری از مسائل همکاری نزدیکی داشته است. مور در سخنرانی خود یادآور شد که دولت او "یک یا دو سال قبل از سرنگونی بشار [اسد]، با HTS رابطه‌ای برقرار کرده بود" و "راهی را برای بازگشت دولت بریتانیا به کشور در عرض چند هفته هموار کرده بود."

مور به هیئت تحریر الشام (Hayat Tahrir al-Sham) اشاره می‌کرد، شاخه القاعده که مقر آن در استان ادلب در شمال سوریه بود و توسط احمد الشرع اداره می‌شد تا اینکه او در دسامبر اسد را سرنگون کرد و خود را رئیس‌جمهور اعلام کرد. کردهای سوریه از دیرباز بریتانیا را به همراه ترکیه، یکی از حامیان اصلی الشرع متهم کرده‌اند.

صالح مسلم، سیاستمدار کهنه‌کار کرد سوری، در مصاحبه‌ای اخیر به المانیتور گفت: "آن‌ها با هم سقوط اسد را برنامه‌ریزی کردند." چه این حرف درست باشد چه نباشد، به نظر می‌رسد که جاسوس ارشد پادشاهی بریتانیا از پذیرش اعتبار آن خوشحال خواهد بود.