نخبگان چینیتبار مدتهاست که در خط مقدم نوآوری در آمریکا قرار دارند. یانگ چن-نینگ، فیزیکدان برنده جایزه نوبل که در اکتبر درگذشت، یکی از این افراد بود. اما ترکیبی از عوامل دافعه (مانند خصومت دولت دونالد ترامپ با همه انواع تازهواردان) و جاذبه (از جمله حمایت بیدریغ چین از علم و فناوری) به این معنی است که بسیاری اکنون مسیری را دنبال میکنند که یانگ در اواخر عمرش در پیش گرفت: او در دهه ۸۰ زندگیاش به چین بازگشت تا در دانشگاه چینهوا (Tsinghua University) در پکن تدریس کند. امروزه، بسیاری از جوانان چینی نیز انتخاب میکنند که اصلاً برای تحصیل به آمریکا نروند.
این تغییرات از زمان اولین دولت ترامپ در جریان بوده و اکنون در سه گروه همپوشان (دانشجویان، دانشمندان و متخصصان فناوری) چشمگیر است. این وضعیت به بهترین دانشگاههای آمریکا و مبتکرترین شرکتهای آن آسیب میرساند. نخبگان چینیتبار همواره بزرگترین گروه از محققان خارجی در آمریکا را تشکیل دادهاند. این مهاجرت گسترده درست در زمانی که دو اقتصاد بزرگ جهان درگیر یک درگیری تجاری تلخ هستند، یکی از بزرگترین مزیتهای آمریکا در رقابت فناورانه با چین را از بین میبرد: توانایی آن برای جذب و نگهداشتن نخبگان.
البته، به نظر نمیرسد دولت ترامپ این موضوع را اینگونه ببیند. در ماه مه، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، اظهار داشت که آمریکا «ویزای دانشجویان چینی را به شدت لغو خواهد کرد.» (آقای ترامپ بعداً در یک اظهارنظر کاملاً گیجکننده به این بحث اضافه کرد که خواهان ۶۰۰ هزار دانشجوی چینی بیشتر است.) در سپتامبر، یک کمیته کنگره گزارشی با عنوان «از دکترا تا ارتش آزادیبخش خلق» (From PhD to PLA) منتشر کرد که خواستار محدودیتهای سختگیرانهتر بر دانشجویان چینی، با استناد به ارتباطات احتمالی آینده آنها با نیروهای مسلح چین بود. در همان ماه، آقای ترامپ پیشنهاد کرد که برای درخواستهای جدید ویزای H1-B، که شرکتهای فناوری به شدت برای جذب کارگران ماهر خارجی به آمریکا از آن استفاده میکنند، مبلغ ۱۰۰ هزار دلار دریافت شود. چینیها و هندیها از جمله کسانی خواهند بود که بیشترین آسیب را میبینند.
ابتدا به تغییرات در میان دانشجویان نگاه کنید. تعداد جوانان چینی که در آمریکا تحصیل میکردند، بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹، شش برابر شد و در سال ۲۰۱۹ به بیش از ۳۷۲ هزار نفر رسید. چین بیش از یکسوم کل دانشجویان بینالمللی در آمریکا را به خود اختصاص داده بود. از آن زمان، تعداد آنها تقریباً ۳۰ درصد کاهش یافته است. کووید-۱۹ یکی از دلایل این امر بود، اما خصومت دولت آمریکا دلیل دیگری است. این امر تحصیل در آمریکا را به یک شرطبندی پرهزینه بر اعتدال ترامپ تبدیل میکند.
همزمان، به گفته یینگیی ما (Yingyi Ma)، جامعهشناس دانشگاه سیراکیوز (Syracuse University) در نیویورک، جایگاه دانشگاههای آمریکا در چین رو به وخامت گذاشته است. ده سال پیش، "هایگوی" (haigui)، اصطلاح چینی برای بازگشتکنندگان با مدارک تحصیلی خارجی، به عنوان «برندگان رقابت نفسگیر» دیده میشدند که در چین شغلهای پردرآمدی به دست میآوردند. (دختر شی جینپینگ، رهبر چین، در سال ۲۰۱۰ به هاروارد (Harvard) رفت.) این مزیت کاهش یافته است. دکتر ما میگوید کارفرمایان چینی اکنون فارغالتحصیلان داخلی را به همان اندازه یا حتی بهتر از فارغالتحصیلان آموزشدیده در آمریکا میدانند. با وفور فارغالتحصیلان دانشگاهی در داخل کشور، بسیاری از فارغالتحصیلان چینی در آمریکا خود را در هیچ یک از دو مکان مورد نیاز نمییابند. دانشجویان جوانتر، به ویژه از بهترین مدارس، اکنون ترجیح میدهند در چین بمانند.
روند مشابهی در میان دانشمندان نیز مشاهده میشود. طبق تحقیقات یو شیه (Yu Xie)، جامعهشناس دانشگاه پرینستون (Princeton University) در نیوجرسی، تقریباً ۲۰ هزار دانشمند چینیتبار (بر اساس نامشان) بین سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ آمریکا را ترک کردهاند. از سال ۲۰۱۸ (نمودار را ببینید)، سرعت خروج آنها به مقصد چین افزایش یافته است. این همان سالی است که دولت ترامپ "طرح چین" (China Initiative) را آغاز کرد. هدف این طرح، مبارزه با سرقت فناوری ادعایی بود که محققان را به دلیل کلاهبرداری، توطئه یا جاسوسی هدف قرار میداد. نُه از ده متهم، چینیتبار بودند.
البته، نمونههای فجیعی از اینگونه کلاهبرداریها وجود دارد. همین ماه گذشته، یک شهروند چینی-آمریکایی به جرم سرقت فناوری لیزر فیبر با کاربردهای نظامی از یک پروژه مشترک بین کورنینگ (Corning)، تولیدکننده شیشه آمریکایی، و دارپا (DARPA)، بازوی تحقیقاتی وزارت جنگ آمریکا، پس از تشویق دولت چین به این کار، محکوم شد. در سال ۲۰۲۰، کریستوفر ری (Christopher Wray)، مدیر وقت افبیآی (FBI)، جاسوسی و سرقت اسرار توسط چین را «بزرگترین تهدید بلندمدت» برای مالکیت فکری آمریکا و پویایی اقتصادی آن خواند. با این حال، اجرای سنگین طرح چین (که تنها یکچهارم پروندههای آن به محکومیت انجامید) ترس و وحشت را گسترش داد. وزارت دادگستری این برنامه را در سال ۲۰۲۲ تعطیل کرد.
چین از همه اینها سود برده است. دوسوم دانشمندان چینی که آمریکا را ترک کردهاند، در سال ۲۰۲۱ به چین رفتند، در مقایسه با کمتر از نیمی در سال ۲۰۱۰. دلایل این امر به طور فزایندهای روشن است. هزینههای چین در تحقیق و توسعه، از ابتدای قرن، ۱۶ برابر شده است. و این کشور مدتهاست برنامههایی دارد که دانشمندان بازگشته را با پاداشهای سخاوتمندانه مورد حمایت قرار میدهد. آنها میدانند که هر جا یک نخبه مشهور پیشگام شود، دیگران نیز اغلب دنبال خواهند کرد. شی ییگونگ (Shi Yigong)، بیوفیزیکدان، و رائو یی (Rao Yi)، متخصص مغز و اعصاب، که هر دو قبلاً در آمریکا زندگی میکردند، اکنون بنیانگذاران یک دانشگاه تحقیقاتی جدید در هانگژو، استان ژجیانگ (Zhejiang) چین شدهاند. این دانشگاه بیش از ۲۰۰ دانشگاهی را استخدام کرده است.
فناوری حوزه بعدی است که آمریکا باید نگران مهاجرت نخبگان چینی از آن باشد، به ویژه در صنایع حیاتی مانند هوش مصنوعی. سیلیکون ولی (Silicon Valley) هنوز پر از نخبگان چینی است، زیرا آمریکا همچنان مقصد اصلی استعدادهای هوش مصنوعی در سراسر جهان است. اما چین منبع اصلی این استعدادهاست. بر اساس گزارشی در سال ۲۰۲۲ از موسسه پاولسون (Paulson Institute)، یک اتاق فکر آمریکایی، تقریباً نیمی از بهترین محققان هوش مصنوعی و تقریباً ۴۰ درصد از کسانی که در آمریکا کار میکنند (بر اساس مکانی که مدرک کارشناسی خود را دریافت کردهاند) از چین هستند.
بسیاری از شرکتهای بزرگ آمریکایی به تخصص کارمندان چینی متکی هستند. به عنوان مثال، بر اساس گزارش نیویورک تایمز، بیشتر اعضای یک تیم ۱۱ نفره که توسط متا (Meta)، غول رسانههای اجتماعی، در ژوئن برای تقویت یک «آزمایشگاه هوش فوقالعاده» جدید استخدام شدند، چینیتبار بودند. و تنشها در روابط آمریکا و چین میتواند تأثیرات گستردهای داشته باشد. یکی از محققان برجسته چینی، یائو شونیو (Yao Shunyu)، تابستان امسال پس از اینکه کارفرمای سابقش، آنتروپیک (Anthropic)، یکی دیگر از آزمایشگاههای هوش مصنوعی، چین را «کشوری متخاصم» تلویحاً توصیف کرد، به گوگل دیپمایند (Google DeepMind)، یک آزمایشگاه بزرگ هوش مصنوعی، نقل مکان کرد. او گفت که این موضوع «تقریباً ۴۰ درصد دلیل» این جابهجایی بود.
آمریکا همچنان به عنوان قطب اصلی هوش مصنوعی جهان بسیار پیشتاز است، اما چین در حال پیشرفتهای ثابتی است. تقریباً ۸۰ درصد از محققان هوش مصنوعی غیرآمریکایی که دکتراهای خود را در آمریکا به پایان میرسانند، تمایل دارند در آنجا بمانند و کار کنند، اما سهم کسانی که پس از آن به چین رفتند، از ۴ درصد در سال ۲۰۱۹ به ۸ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت. این نسبت هنوز کوچک است، اما نگرانی این است که این روند نویدبخش آغاز یک روند آسیبزاتر باشد. دیلن ژائو (Dylan Zhao)، محقق فوقدکترا در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی (University of California, Berkeley) که در دانشگاه ژجیانگ (Zhejiang University) در هانگژو نیز تحصیل کرده است، معتقد است که جریان استعدادهای چینی به آمریکا در حال کاهش است و دانشگاهها و شرکتهای چینی در حال تولید تحقیقات هوش مصنوعی مهمتری هستند.
یک کارمند چینی یک شرکت هوش مصنوعی آمریکایی، که هم در ژجیانگ و هم در استنفورد (Stanford) تحصیل کرده است، میگوید چندین نفر از همکارانش تحصیلات دکترای خود در آمریکا را رها کردهاند تا برای شرکتهای هوش مصنوعی چینی کار کنند. او میماند زیرا معتقد است نوآوری آمریکا برتر است. اما او مطمئن نیست که شرکتش سال آینده او را در قرعهکشی پرهزینه ویزای H1-B شرکت دهد، و نگران است که آیا آمریکا در آینده حتی علیه متخصصان برتر هوش مصنوعی از چین نیز موضع خواهد گرفت. او میگوید: «مردم میتوانند آب را حس کنند و آب در حال سرد شدن است.» اما هرچه آمریکا چنین افراد درخشانی را بیشتر طرد کند، استقبال گرمتری در چین دریافت خواهند کرد.¦