چرا آلمان خواهان جدایی از چین است؟

• آلمان در حال بازنگری روابط اقتصادی خود با چین است و از تجارت آزاد بی‌قید و شرط به سمت اقدامات حمایت‌گرایانه حرکت می‌کند.
• تولید صنعتی آلمان از سال ۲۰۱۷ میلادی ۱۴ درصد کاهش یافته و بخش صنعتی نیز از سال ۲۰۱۹ میلادی تقریباً ۵ درصد از مشاغل خود را از دست داده است.
• کسری تجاری آلمان با چین پیش‌بینی می‌شود که امسال به رکورد ۸۸ میلیارد یورو، معادل تقریباً ۱۰۲ میلیارد دلار برسد.

فرانکفورت — برای دو دهه، آلمان و چین یک زوج اقتصادی ایده‌آل بودند که هر دو از رونق تجارت جهانی سود کلانی می‌بردند: آلمان ماشین‌آلات مورد نیاز چین را برای تولید کالاهای مصرفی برای بقیه جهان تامین می‌کرد.

اکنون چین دیگر نیازی به آلمان ندارد – و آلمان خواهان جدایی است.

برای اولین بار در دهه‌های اخیر، کسب‌وکارها و سیاستمداران آلمانی تجارت آزاد بی‌قید و شرطی که این کشور را به یک قدرت صنعتی تبدیل کرده بود، زیر سوال برده‌اند. تولیدکنندگان آن خواهان حمایت در برابر رقبای چینی ارزان‌تر، سریع‌تر و به طور فزاینده‌ای بهتر هستند.

فردریش مرز، صدراعظم آلمان، ماه گذشته اعلام کرد که برلین از تولیدکنندگان فولاد داخلی در برابر رقبای چینی محافظت خواهد کرد. دولت او ممنوعیت استفاده از قطعات چینی در شبکه‌های داده تلفن همراه را سخت‌تر کرده و از بندهای «خرید اروپایی» برای مناقصات عمومی حمایت کرده است.

در اولین نشست خود در نوامبر، شورای امنیت ملی جدید مرز، به خطرات استراتژیک تسلط چین بر چندین ماده معدنی حیاتی پرداخت. به گفته یک مقام آلمانی، این شورا اکنون در حال کار بر روی اقدامات تنوع‌بخشی است.

بیگانگی آلمان با چین از مدتی پیش در حال شکل‌گیری بود. تولیدکنندگان چینی، با کمک هزینه‌های تولید پایین، یوان ضعیف و یارانه‌های دولتی، به طور فزاینده‌ای در بخش‌هایی که شرکت‌های آلمانی تا همین اواخر در آنها مسلط بودند، نه تنها در چین بلکه در بازارهای دیگر از جمله اروپا، پیشرو شده‌اند.

با این حال، زمان‌بندی این رویداد تا حد زیادی به رئیس‌جمهور ترامپ بازمی‌گردد. اقتصاددانان و مدیران تجاری می‌گویند، موجی از کالاهای ارزان چینی، از مواد شیمیایی گرفته تا قطعات خودرو، امسال پس از برخورد با دیوار تعرفه‌ای جدید ایالات متحده، به اروپا سرازیر شد.

در نتیجه، کشوری که زمانی چراغ راه لیبرالیسم اقتصادی بود، خود به تعرفه‌ها، موانع نظارتی و سایر اقدامات حمایت‌گرایانه روی آورده است؛ اقداماتی که سیاستمداران و مدیران آلمانی مدت‌ها آن را اشتباه یا بدتر از آن «فرانسوی» می‌خواندند.

امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، اخیراً پس از سفر خود به چین به روزنامه فرانسوی «لِز اِکو» گفت: «آلمان در حال حرکت و آگاه شدن از عدم تعادل‌هایی است که آن را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.» او افزود: «چین در حال ضربه زدن به قلب مدل صنعتی و نوآوری اروپا است.»

کمرنگ شدن قدرتمندترین صدای تجارت آزاد اروپا نشان می‌دهد که چگونه اقتصاد جهانی در مواجهه با رقابت قدرت‌های بزرگ بین ایالات متحده و چین و واکنش منفی علیه جهانی‌شدن به رهبری نیروهای پوپولیست رو به رشد در غرب، در حال گسست است.

تغییر جهت آلمان هنوز به تمام زوایای اقتصاد و دولت این کشور نرسیده است. هرچه میزان تعامل یک شرکت با چین بیشتر باشد، بازگشت به مسیر قبلی برای آن دشوارتر است. برخی از خودروسازان و تولیدکنندگان مواد شیمیایی همچنان به شدت در این کشور سرمایه‌گذاری می‌کنند. سیاستمداران آلمانی نیز مراقب هستند، زیرا متحدانشان بین رویارویی و مصالحه با چین در نوسان هستند.

با این حال، مسیر حرکت روشن‌تر می‌شود، که از کسب‌وکارها نشأت گرفته، سپس از طریق سازمان‌های لابی‌گر قدرتمند کشور نفوذ کرده و اخیراً به دولت رسیده است.

فدراسیون صنایع آلمان در سال ۲۰۱۹ با انتشار گزارشی که چین را «رقیب سیستمی» نامید، اولین ضربه را وارد کرد و موضع چین‌دوستانه خود را کنار گذاشت. امسال، فدراسیون تولیدکنندگان ماشین‌آلات VDMA – شرکت‌های صادرات‌محور و B2B که ستون فقرات اقتصاد آلمان را تشکیل می‌دهند – چین را به رقابت ناعادلانه متهم کرد. این فدراسیون خواستار اقدامات ضد دامپینگ و تحریم علیه صادرکنندگان چینی که قوانین اروپا را نادیده می‌گیرند، شده است.

الیور ریشتبرگ، رئیس تجارت خارجی VDMA، گفت: «ما طرفدار تجارت آزاد هستیم، اما سیاست‌های تجاری ناعادلانه دیگر قابل تحمل نیستند. اگر چین منصفانه بازی نمی‌کند، ما باید آنها را وادار کنیم.»

یک مقام آلمانی که با این مذاکرات آشنا است، گفت: «دولت، علاوه بر یک استراتژی جدید امنیت اقتصادی که قصد دارد سال آینده منتشر کند، در حال کار بر روی «پروژه‌هایی است که به خطرات فزاینده اقتصادی، فناوری و سیاست امنیتی در برخورد با چین می‌پردازند.»

یوهان وادفول، وزیر امور خارجه آلمان، در سفر خود به چین در این ماه، اظهار داشت که شرکت‌های اروپایی به دسترسی بهتر به بازار چین و منابعی که این کشور تولید می‌کند، نیاز دارند.

آندریاس فولدا، استاد علوم سیاسی در دانشگاه ناتینگهام و نویسنده کتاب اخیر در مورد آلمان و چین، گفت: «تغییر لحن... بسیار قابل توجه است. اکنون ما به سیاست‌های واقعی برای تشویق کاهش ریسک و بازگشت تولید نیاز داریم.»

ارتقای چین از خریدار به سازنده کالاهای سرمایه‌ای بسیار سریع بوده است. طبق داده‌های گزارش آتی Rhodium، یک اندیشکده، بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴، آلمان رهبری سهم بازار جهانی خود را در تجهیزات تولید برق و ماشین‌آلات به چین واگذار کرد.

پیشتازی آلمان در صنایع شیمیایی و وسایل نقلیه جاده‌ای اکنون بسیار ناچیز است و این کشور در بازار تجهیزات الکتریکی بسیار عقب‌تر از چین قرار دارد. امسال برای اولین بار، آلمان کالاهای سرمایه‌ای بیشتری از چین وارد کرد تا صادر کند.

این روند در حال تسریع است: طبق گزارش اندیشکده موسسه اقتصادی آلمان، در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۵، واردات گیربکس‌های دستی از چین تقریباً سه برابر افزایش یافت. سهم خودروسازان آلمانی از بازار چین طی دو سال از نصف به یک سوم کاهش یافته است.

کل صادرات آلمان به چین از سال ۲۰۱۹ یک چهارم کاهش یافته در حالی که واردات سر به فلک کشیده است. طبق آمار دولت آلمان، کسری تجاری آلمان در کالاها و خدمات با چین امسال در مسیر رسیدن به رکورد ۸۸ میلیارد یورو، معادل حدود ۱۰۲ میلیارد دلار است.

این وضعیت زخم‌های عمیقی بر جای گذاشته است. تولید صنعتی آلمان از اوج خود در سال ۲۰۱۷ میلادی ۱۴ درصد کاهش یافته است. طبق گزارش شرکت مشاوره ارنست اند یانگ، بخش صنعتی از سال ۲۰۱۹ تقریباً ۵ درصد از مشاغل خود را از دست داده است. بخش خودروسازی نیز در همین دوره حدود ۱۳ درصد از موقعیت‌های شغلی را از دست داده است.

یکی از شرکت‌هایی که تحت فشار قرار گرفته، Herrenknecht است. این کسب‌وکار خانوادگی برخی از پیچیده‌ترین ماشین‌آلات حفاری تونل در جهان را تولید و اداره می‌کند. این حفارها، با ارتفاع تا ۶۲ فوت، کارخانه‌های مینیاتوری هستند که می‌توانند از سخت‌ترین سنگ‌ها عبور کنند و در عین حال لوله‌ها، کابل‌ها و پوشش‌ها را در مسیر خود قرار دهند.

هنگامی که چین شروع به اوج‌گیری به عنوان یک قدرت جهانی کرد، مقامات محلی برای بزرگترین پروژه‌های زیرساختی خود به هرنکشت روی آوردند. اکنون، پس از مجموعه‌ای از اکتساب‌ها، رقبای چینی بر بازار جهانی مسلط شده‌اند.

آنجا هکندورف، سخنگوی این شرکت، گفت: «ما تحت فشار رقابتی فزاینده‌ای هستیم، به ویژه از سوی فروشندگان چینی که از یارانه‌های دولتی برخوردارند.»

هکندورف گفت که این شرکت اکنون در حال کاوش بازارهای جدیدی مانند هند است و بر پروژه‌های بزرگتر و پیچیده‌تر تمرکز دارد. در عین حال، این شرکت خواستار تحقیقات ضد دامپینگ در مورد رقبای چینی و رویکرد «اروپا اول» در مناقصات عمومی است که به نفع فروشندگان محلی باشد.

این فشارها در یکی از خوشه‌های اصلی صنعت شیمی آلمان، که در اطراف شهر لایپزیگ در شرق این کشور متمرکز است، به اوج خود می‌رسند.

منطقه سابق معدن زغال سنگ در قرن نوزدهم به لطف معادن بزرگ محلی، زادگاه صنعت شیمی اروپا بود و بعدها به مرکز صنعت آلمان شرقی تبدیل شد. این منطقه پس از اتحاد مجدد آلمان، معادن را تعطیل کرد و یک خوشه شیمیایی با انرژی گاز روسیه ایجاد کرد. ودران کویوندژیچ، مدیر بازرگانی DOMO Chemicals، تولیدکننده‌ای در شهر لوونا با حدود ۱.۳ میلیارد یورو فروش سالانه، گفت: امسال، مواد شیمیایی چینی به اروپا سرازیر شده‌اند و سهم خود را در بازار پلی‌آمید ۶، یک پلاستیک پرکاربرد در صنایع مختلف، از ۵ درصد سال گذشته به ۲۰ درصد افزایش داده‌اند.

او گفت: «آنها حضور ثابتی دارند» و اضافه کرد که به طور متوسط ۲۰ درصد تخفیف نسبت به تولیدکنندگان اروپایی ارائه می‌دهند.

کریستوف گونتر، مدیرعامل یکی از بزرگترین پارک‌های شیمیایی آلمان، واقع در لوونا، گفت که کسب‌وکارها برای مقابله با افزایش واردات چینی در تلاش هستند.

او گفت: «ما این را اینجا به شدت احساس می‌کنیم.» کسب‌وکارها در پارک نمی‌توانند درآمد کسب کنند و هر زمان که ممکن باشد، هزینه‌ها را کاهش می‌دهند، از جمله مشاغل. «آنها فقط می‌توانند برای مدت معینی مقاومت کنند.»

شرکت داو کمیکال اخیراً اعلام کرد که دو کارخانه را در منطقه تعطیل و بیش از ۵۰۰ شغل را حذف خواهد کرد. غول شیمیایی آلمان BASF و سایر تولیدکنندگان در سال‌های اخیر هزاران شغل را در سراسر آلمان کاهش داده‌اند و در عین حال در چین توسعه یافته‌اند.

در لوونا، شرکت جنگلداری فنلاندی UPM در حال ساخت یک پالایشگاه زیستی به ارزش ۱.۳ میلیارد یورو در محل یک کارخانه سابق BASF است که چوب سخت را به مواد شیمیایی تبدیل خواهد کرد. هارالد دایلر، معاون اجرایی رئیس، گفت که این مواد شیمیایی گران‌تر از مواد شیمیایی مبتنی بر سوخت فسیلی هستند، اما مشتریان برای محصولات پیشرفته در صنایعی مانند لوازم آرایشی ارزش قائل هستند.

در همان نزدیکی، استفان شرر، مدیرعامل شرکت تولیدکننده مواد شیمیایی AMG Lithium مستقر در فرانکفورت، در حال ساخت یک پالایشگاه لیتیوم است که می‌تواند در نهایت یک چهارم نیاز اروپا را تامین کند. اما شرر گفت که مشتریان آلمانی از قیمت‌های بالاتر وحشت دارند.

دیرک شوماخر، اقتصاددان ارشد در بانک توسعه دولتی آلمان KfW، گفت که به همین دلیل نوآوری به تنهایی برای حفظ ظرفیت تولید اروپا کافی نخواهد بود.

شوماخر گفت: «ما به عنوان یک کشور باید تصمیم بگیریم که در آینده چه چیزی را با کمال میل از چین تامین کنیم و چه چیزی را خودمان تولید کنیم. این می‌تواند شامل ایجاد موانع برای محافظت از بخش‌های استراتژیک مرتبط باشد.»

نوح بارکین، تحلیلگر Rhodium، گفت: «اروپا همچنان پذیرای سرمایه‌گذاری چین است، اما [سیاست‌گذاران] می‌خواهند اروپا واقعاً از نظر دانش فنی و مشاغل بهره‌مند شود.» سوال این است که آیا چین با این موضوع موافقت خواهد کرد – و اگر نه، آیا اروپا مایل است بازار خود را به روی چین ببندد.

بارکین می‌گوید نمی‌تواند بازگشت آلمان به آنچه او «سندرم شانگهای» می‌نامد را رد کند – ترجیح دادن منافع کوتاه‌مدت راضی کردن چین علیرغم خطرات بلندمدت. این اتفاق ممکن است در صورتی رخ دهد که برلین تصمیم بگیرد به سپری در برابر ترامپ غیرقابل پیش‌بینی نیاز دارد.

نوربرت روتگن، قانونگذار محافظه‌کار و کارشناس سیاست خارجی، این معضل را توضیح داد. او گفت: «ما باید وابستگی خود را به چین کاهش دهیم. اما اگر ایالات متحده ما را تنها بگذارد، این بر نحوه تعریف رابطه ما با چین تأثیر خواهد گذاشت.»

برای تام فیرلس به [email protected] و برای برتراند بنوا به [email protected] بنویسید.