زمانی که یک سرباز میانسال روسی که خود را وطنپرست مینامید، اوایل امسال از اردوگاه اسرای جنگی در اوکراین آزاد شد، با خانوادهاش تماس گرفت تا به آنها بگوید که زنده، آزاد و به خاک روسیه بازگشته است. همانطور که تلفن دست به دست میشد، به آنها گفت که شاید برای تولد پسرش که چند هفته دیگر بود، به خانه بازگردد.
او هرگز بازنگشت. در عوض، او هفتهها مورد بازجویی سرویسهای امنیتی روسیه قرار گرفت و سپس به خط مقدم بازگردانده شد. بهزودی او بار دیگر در خطوط مقدم نزدیک شهر اشغالی دونتسک اوکراین ناپدید شد. این بار، بستگانش نگران هستند که او مرده باشد. یکی از آنها وضعیت را به گرفتار شدن در دایرهای از جهنم تشبیه کرد.
در سراسر شهرها و شهرستانهای روسیه، مقامات، وطنپرستی داوطلبانی را که برای جنگ ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، ثبتنام میکنند، جشن گرفتهاند. کهنهسربازانی که از جبهه بازمیگردند گاهی اوقات در تلویزیون ستایش میشوند و وعده جایگاههای ممتاز در دولتهای محلی و منطقهای روسیه که به طور فزایندهای نظامی شده است، به آنها داده میشود.
اما سرنوشت اسرای جنگی روسیه، فصلی مغفول از تهاجم مسکو به اوکراین بوده است. پیش از آنکه سربازان حتی به خط مقدم فرستاده شوند، فرماندهانشان به آنها هشدار میدهند که پیش از تسلیم شدن به اوکراین، خود را با نارنجک منفجر کنند. دمیتری کوزنتسوف، رپر روسی معروف به هاسکی، این احساس را در آلبوم جدید خود به اشتراک گذاشت. او در یکی از قطعات رپ میخواند: «اسیر نمیشوم، در دست چپم نارنجک، در دست راستم نارنجک.»
اسیران جنگی و خانوادههایشان میگویند که شادی بازگشت به خانه کوتاهمدت است. کسانی که تسلیم را انتخاب میکنند، با بازگشتی پر از سوءظن و شرم مواجه میشوند. حقوقها و پاداشهای یکبار مصرف دلیل اصلی موافقت بسیاری برای رفتن به جنگ بود، اما به محض اسارت قطع میشوند. هزاران نفر اکنون در بلاتکلیفی مالی قرار دارند.
والری و توشکینا، وکیلی که با سازمان غیردولتی روسی OVD-Info، یک گروه کمک حقوقی، همکاری میکند، گفت: «کشور در حال جنگ است. دولت تسلیم داوطلبانه را تشویق نمیکند.»
هنگامی که سربازان به روسیه بازگردانده میشوند، از بلاروس، که هممرز با روسیه و اوکراین است و اکثر تبادلات در آنجا صورت میگیرد، با اتوبوس منتقل میشوند. به جز تماسهای تلفنی دورهای، آنها تا یک ماه از خانوادههایشان جدا میشوند در حالی که توسط سرویس امنیت فدرال (FSB)، دفتر دادستانی نظامی و کمیته تحقیق و بازجویی روسیه مورد بازجویی قرار میگیرند.
در برخی موارد، افسران موظفند هرگونه نشانی از خیانت یا همکاری را کشف کنند. در موارد دیگر، بازرسان به دنبال جرایم جنایی هستند. در سال ۲۰۲۲، در میان بسیج عمومی آشفته کشور، روسیه تسلیم داوطلبانه را جرمانگاری کرد به این امید که صدها هزار نفر از سربازان وظیفه را از تسلیم شدن بازدارد.
اوایل امسال، یکی از اولین پروندههای جنایی مربوط به تسلیم زمانی گشوده شد که یک سرباز روسی به نام رومان ایوانشین، پس از بازگشت از اسارت اوکراین به عنوان بخشی از یک تبادل زندانیان، به ۱۵ سال زندان در یک مستعمره کیفری با امنیت بالا محکوم شد. اتهامات شامل تسلیم داوطلبانه، تلاش برای تسلیم داوطلبانه و فرار از یگان نظامی بود.
پس از یک ماه بازجویی، بیشتر آنها به یگانهای خود بازگردانده میشوند. برخی دیگر هرگز اسلحه به دست نمیگیرند و به جای آن محکوم به نظافت و تمرینات بیپایان میشوند. برخی دیگر فوراً به خط مقدم فرستاده میشوند، جایی که اسرای سابق و خانوادههایشان فرماندهان یگان را متهم میکنند که یا مجازات اعمال میکنند یا سربازان را به مأموریتهای خطرناک میفرستند.
شرایط بازگشت میتواند آنقدر وخیم باشد که برخی خانوادهها تلاش کردهاند تا پسرانشان را از تبادل اسرا دور نگه دارند. شرایط در اردوگاههای اسرای اوکراینی بسیار انسانیتر از اردوگاههای اسرای روسی برای اوکراینیها است، جایی که شکنجه گاهی سیستماتیک بوده است.
کرملین به درخواست برای اظهارنظر پاسخی نداد.
در ماه اوت، خبری به خانه رسید که ایگور دولگوپولوف، ۳۱ ساله، پس از اعزام به چاسیو یار در شرق اوکراین، اسیر جنگی شده است. بستگانش میگویند که نگرانند او در هرگونه تبادل آتی گنجانده شود و سپس مستقیماً به خط مقدم فرستاده شود.
یکی از بستگان دولگوپولوف گفت که سربازانی که از اردوگاه اسرا بازمیگردند دیگر مورد اعتماد نیستند و توسط فرماندهان یگان خود در وطن تحقیر و تقبیح میشوند. این فرد گفت که بهتر است آنها در اوکراین بمانند و زندگی کنند و حتی شهروندی آنجا را بگیرند.
طبق کنوانسیونهای ژنو، که روسیه نیز یکی از طرفین آن است، اسرای جنگی سابق را نمیتوان در خدمت نظامی فعال به کار گرفت، بلکه فقط در نقشهای کمکی میتوان از آنها استفاده کرد. یک سند وزارت دفاع روسیه که توسط وال استریت ژورنال مشاهده شده است، استدلال میکند که برخی از مفاد کنوانسیون ژنو در مورد اسرای جنگی روسی اعمال نمیشود، زیرا جنگ ادامه دارد.
نگرش روسیه نسبت به اسرای جنگی بازتابی از جنگ جهانی دوم دارد، زمانی که اسرای جنگی با سوءظن نگریسته میشدند و دستورات متعددی تسلیم شدن در برابر سربازان نازی پیشرو را غیرقانونی میکرد. عبارتی منتسب به دیکتاتور شوروی، ژوزف استالین، در فرهنگ عامه تداوم یافت: «ما زندانی نداریم، فقط خائن داریم.»
این جمله امروز نیز صادق است.
اوایل امسال، یک اسیر جنگی سابق، پاول گوگویف، ۴۵ ساله، به اتهام همکاری با یک دولت خارجی محاکمه شد. او پس از دادن یک سری مصاحبه به خبرنگاران اوکراینی در مورد بازداشتش، مخالفتش با جنگ و شرایطی که پس از بازگشت متحمل شد، با محکومیت تا هشت سال زندان روبروست.
در یک ویدئو حدود یک ماه پس از تبادل و بازگشت به روسیه، او گفت که توسط FSB بازجویی شده و به یک بیمارستان نظامی در پودولسک، شهری در جنوب مسکو، فرستاده شده است. او گفت که سایر سربازان از او پرسیدند که چرا خود را منفجر نکرده است به جای اینکه اجازه دهد اسیر شود.
گوگویف گفت که FSB سربازان بازگشته را «افراد از دست رفته اعتماد» نامیده و به زندانیانی که به خط مقدم بازگردانده شدهاند، وظایف پیش پا افتادهای واگذار شده که شامل استفاده از سلاح گرم نمیشود، زیرا دیگر مورد اعتماد نبودند.
او با استفاده از اصطلاح زندان برای زندانیان گفت: «آنها زکها را به خانه نمیفرستند. از آنها مانند کارگران استفاده میکنند.»
گفتوگو با چندین اسیر جنگی الگوی مشابهی از بیاعتمادی را نشان داد. پس از بازگشت به روسیه، آنها مورد بازجویی قرار میگیرند، از رفتن به خانه برای دیدن خانوادههایشان منع میشوند و مستقیماً به فرماندهان خود بازگردانده میشوند.
یکی از اسیران جنگی که گفت تشخیص افسردگی برایش داده شده است، اظهار داشت که مراقبت پزشکی مناسب دریافت نکرده و اجازه ملاقات با خانوادهاش را نداشته، اما به خط مقدم نیز فرستاده نشده است. در عوض، روزهایش با کارهای پیش پا افتاده یا نگهبانی پر میشود.
سرباز دیگری گفت که برای اعزام به خط مقدم سوار هواپیما شده بود اما درست قبل از پرواز و در مقابل همقطارانش از هواپیما پیاده شد، زیرا مافوقهایش به او اعتماد نداشتند.
او از زبان افسر اینگونه روایت کرد: «آه، شما اسیر جنگی هستید؟» سپس مرا از هواپیما پیاده کردند، همین بود.»
با توماس گراو از طریق ایمیل [email protected] تماس بگیرید.