استانبول — در بحبوحه افزایش نگرانیهای اسرائیل درباره برنامه موشکی بالستیک ایران، به نظر میرسید تهران هفته گذشته در مورد پیامی که میخواهد درباره قابلیت تسلیحاتی خود ارسال کند، دچار تضاد شده بود.
یک رسانه خبری وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، که بر برنامه موشکی بالستیک نظارت دارد، گزارش داد که آزمایشهای موشکی در سراسر کشور انجام شده است. اما صدا و سیمای رسمی ایران بلافاصله وقوع هرگونه آزمایش را تکذیب کرد.
این تضاد در آستانه سفر بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، به فلوریدا برای نشستی در روز دوشنبه با رئیسجمهور دونالد ترامپ رخ داد، جایی که قرار بود وضعیت برنامه موشکی ایران به طور برجسته مورد بحث قرار گیرد. ترامپ روز دوشنبه پیش از دیدارش با نتانیاهو گفت: «من میشنوم که ایران دوباره در تلاش برای بازسازی است و اگر اینطور باشد، باید آنها را از پا درآوریم.»
او همچنین گفت که در صورت ادامه ساخت موشکهای بالستیک یا احیای برنامه هستهای ایران توسط تهران، از حمله اسرائیل به ایران حمایت خواهد کرد. در پاسخ به سوال یک خبرنگار، وی گفت: «بله، قطعا.»
حملات هوایی اسرائیل در طول جنگ این کشورها در ماه ژوئن، قابلیتهای موشکی بالستیک ایران را هدف قرار دادند، اما مقامات اسرائیلی اخیراً نگرانی خود را ابراز کردهاند که تهران در حال بازسازی قابلیتهای خود است و این امر تهدیدی فزاینده برای اسرائیل محسوب میشود.
خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران، دوشنبه گذشته گزارش داد که آزمایشهای موشکی گستردهای برگزار شده و این رسانه «مشاهدات میدانی و گزارشهای عمومی» را به عنوان شواهد ذکر کرد. روزنامه همشهری، که تحت نظارت شهرداری تهران با گرایش محافظهکارانه اداره میشود، ویدئوهایی از آنچه آزمایشهای موشکی خواند، به اشتراک گذاشت که مسیرهای دودی را نشان میداد. این ویدئوها به طور مستقل توسط واشنگتن پست قابل تأیید نبودند.
اما صدا و سیمای ایران (IRIB) این گزارشها را رد کرد و به «منابع آگاه» استناد کرد و گفت تصاویر منتشر شده فقط مسیرهای دودی ناشی از هواپیماهای با ارتفاع بالا را نشان میدهد. رئیس IRIB توسط رهبر معظم ایران، آیتالله علی خامنهای، منصوب میشود و این سازمان توسط شورایی متشکل از نمایندگان ریاستجمهوری، قوه قضائیه و مجلس اداره میشود.
در داخل ایران، تکذیب آزمایشهای موشکی توسط صدا و سیما، حتی در برنامههای خود آن، به موضوع تمسخر تبدیل شد. مصطفی خوشچشم، تحلیلگر امور بینالملل ایرانی، در یک برنامه تلویزیون دولتی با شوخی گفت که ویدئوهای نشاندهنده مسیرهای دودی، مربوط به «هواپیماهای مسافربری با پرواز عمودی و سوخت جامد» هستند، پیش از آنکه او و مجری برنامه به خنده بیفتند.
در ایران، پیامرسانی رسمی غیرهماهنگ و حتی متناقض نسبتاً رایج است زیرا ساختار حکومتی این کشور ترکیبی از عناصر تئوکراتیک و جمهوریخواه است که شامل نهادهایی با مسئولیتهای همپوشان میشود.
حمیدرضا عزیزی، پژوهشگر مهمان در موسسه آلمانی امور بینالمللی و امنیتی و کارشناس سیاست امنیتی ایران، گفت: اگرچه ماهیت آزمایشهای اخیر نامشخص است، اما دولت ایران تمایل دارد آزمایشهای موشکی موفق را «برای ارسال پیامهای استراتژیک یا تقویت بازدارندگی» عمومی کند اما آزمایشهایی که شکست میخورند را کماهمیت جلوه دهد که ممکن است این بار نیز چنین باشد.
عزیزی گفت توضیح دیگری این است که آزمایشهای گزارششده ماهیت فنی داشتهاند و قصد ارسال پیامی را نداشتهاند. او به گمانهزنیهایی اشاره کرد که نیروی هوافضای سپاه پاسداران در حال حرکت به سمت یک سیستم غیرمتمرکزتر است، شاید در آمادهسازی برای درگیری جدید با اسرائیل. او گفت که این تفسیر میتواند توضیح دهد که چرا پرتاب موشکها در مناطق مختلف کشور گزارش شدهاند.
عزیزی گفت: «اگر آزمایشها واقعاً بخشی از چنین تنظیمات داخلی بودند، انگیزه کمی برای عمومی کردن آنها وجود داشت.»
فرزین ندیمی، پژوهشگر ارشد در موسسه واشنگتن و کارشناس نظامی ایران، گفت که ویدئوها به نظر میرسید نشاندهنده یک آزمایش میدانی برای تعمیرات، بهبودها یا ارتقاءهای نیروی موشکی سپاه پاسداران باشد «نه یک رزمایش کامل.»
اگر ارتش در هفته گذشته آزمایشهایی انجام داده باشد، این میتواند دومین آزمایش موشکی از زمان جنگ ژوئن باشد. در سپتامبر، آسوشیتدپرس گزارش داد که ایران احتمالاً یک آزمایش موشکی اعلامنشده انجام داده است، با استناد به تصاویر ماهوارهای و تحلیل کارشناسان.
در جنگ ژوئن، نیروهای اسرائیلی به پایگاههای نظامی و سامانههای دفاع موشکی ایران حمله کردند و فرماندهان نظامی و دانشمندان هستهای را کشتند. ایران نیز با آتش موشکی پاسخ داد و در چندین نوبت موفق شد دفاع هوایی اسرائیل را بشکافد.
در اواخر درگیری، ایالات متحده نیز به این حملات پیوست و بمبهای عظیمی را بر روی سه تاسیسات کلیدی هستهای پرتاب کرد. بر اساس تحلیلی که ماه گذشته توسط موسسه علم و امنیت بینالملل منتشر شد، از پایان حملات تاکنون، تاسیسات غنیسازی هستهای ایران عمدتاً «به شدت آسیب دیده یا تخریب شدهاند.» «پس از پنج ماه، به نظر میرسد ایران پیشرفت حداقلی در بازسازی قابلیتهای تخریب شده خود داشته است.»
با وجود حملات شدید به ایران، مقامات اسرائیلی همچنان برنامه موشکی بالستیک ایران را یک تهدید میدانند. در گزارشی که در ماه ژوئن، در بحبوحه جنگ، توسط موسسه بینالمللی مطالعات استراتژیک منتشر شد، آمده است که مقیاس تهدید موشکی باقیمانده نامشخص است و «به چندین متغیر که در حال حاضر ناشناخته هستند، بستگی دارد.»
در هفتههای اخیر گمانهزنیهایی در میان تحلیلگران ایرانی مطرح شده است که اسرائیل ممکن است در ماههای آینده بار دیگر به ایران حمله کند تا هرگونه پیشرفت در بازسازی برنامه موشکی را که مقامات ایرانی گفتهاند در حال پیگیری آن هستند، خنثی کند. آسوشیتدپرس نیز در ماه سپتامبر با استناد به تصاویر ماهوارهای گزارش داد که ایران در حال بازسازی سایتهای تولید موشک است.
سخنگوی ستاد کل نیروهای مسلح ایران، ابوالفضل شکارچی، در اظهارات این ماه گفت: «پس از جنگ، ایران قویتر از قبل شده است و خطوط تولید تسلیحات آن فعال است، تا حدی که حتی پس از جنگ ۱۲ روزه تحمیلی، خط تولید موشکهای قدرتمند ما حتی برای یک لحظه متوقف نشده است.»
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، در ۲۲ دسامبر گفت که برنامه موشکی ایران دفاعی است و بنابراین قابل مذاکره نیست.
در چند ماه گذشته، مقامات نظامی ایران به طور عمومی در مورد عملکرد ایران در طول جنگ ژوئن لاف زده و ادعا کردهاند که ایران قابلیتهای موشکی خود را حفظ کرده است، اگرچه تحلیلگران خارجی گفتهاند که موشکهای بالستیک ایران در اهداف خود برای بازدارندگی حمله اسرائیل و وارد آوردن خسارت کافی به اسرائیل پس از آغاز حمله شکست خوردهاند.
محمدعلی جعفری، فرمانده سابق سپاه پاسداران، در مصاحبهای با جواد مغوئی، مستندساز ایرانی نزدیک به نهاد امنیتی کشور، که در ماه اکتبر در یوتیوب منتشر شد، گفت: «هیچ یک از [پایگاههای موشکی زیرزمینی] آسیب ندیدهاند. همه اینها زیر کوهها هستند و هیچ یک از آنها آسیب ندیدهاند. ممکن است برخی از ورودیهای آنها مورد اصابت قرار گرفته باشند.»
هنگامی که از جعفری پرسیده شد که آیا ایران پس از جنگ موشکهای کافی باقی مانده است، او پاسخ داد: «ما هیچ محدودیتی در ظرفیت موشکی خود نداریم.»