توافق ایران و روسیه امضا شد: آیا منافع ژئوپلیتیکی تهران را تامین می‌کند؟

تهران - روز جمعه در مراسمی در کرملین، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، و همتای روسی او، ولادیمیر پوتین، توافقنامه مشارکت استراتژیک 20 ساله و مورد انتظار بین دو کشور را امضا کردند.

پزشکیان در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک تلویزیونی با پوتین پس از مراسم امضا، اظهار داشت: "این سند مطابق با منافع دو ملت تهیه شده است و قادر است افق روشنی را در مسیر همکاری های دوجانبه ترسیم کند." وی ابراز امیدواری کرد که "شاهد فصل جدیدی در همکاری های استراتژیک خواهیم بود."

پوتین همچنین ابراز اطمینان کرد که توافقنامه جدید به تقویت همکاری های آینده کمک خواهد کرد. پوتین با اشاره به آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران، که سال هاست مقامات ایرانی را در مورد این توافقنامه تحت فشار قرار داده است، گفت: "ما آگاه هستیم که آنچه در روابط دوجانبه تهران-مسکو انجام می شود، تحت نظارت و کنترل رهبر [ایران] است."

حامیان خامنه ای این توافقنامه مشارکت را نقطه عطفی در سیاست "نگاه به شرق" وی می دانند که با هدف جبران تحریم های بین المللی دنبال می شود، تحریم هایی که اقتصاد ایران را نابود کرده است.

پزشکیان با تکرار سخنان پوتین، بر "عزم" رهبر ایران برای اطمینان از امضای این پیمان تاکید کرد.

رئیس جمهور ایران پیشتر در دیدار با میخائیل میشوستین، نخست وزیر روسیه گفت: «این زمینه های همکاری می تواند تحریم های آمریکا و غرب و خواسته های بیش از حد آنها را خنثی کند.»

امضای این توافق تنها سه روز قبل از تحلیف پیش بینی شده دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب، صورت گرفت. بازگشت ترامپ به قدرت نگرانی هایی را در ایران در مورد برنامه های احتمالی وی برای اعمال مجدد کمپین "فشار حداکثری" دوره اول خود برانگیخته است، سیاستی که درآمد نفتی ایران را در تنگنای مالی قرار داد.

روابط نظامی ایران و روسیه در پی جنگ اوکراین به بالاترین حد خود رسیده است. کشورهای غربی تهران را متهم می کنند که ارتش روسیه را با پهپادها و موشک های مورد استفاده در عملیات مرگبار در درگیری اوکراین تامین می کند. مقامات ایرانی این اتهام را رد کرده اند و در عین حال خاطرنشان کرده اند که این همکاری ها پیش از جنگ بوده است.

پزشکیان در کنفرانس خبری با تکرار موضع رسمی ایران مبنی بر اینکه حمله روسیه به اوکراین ناشی از سیاست های توسعه به شرق ناتو بوده است، گفت: "ما قویاً معتقدیم که کشورهای غربی باید به نگرانی های امنیتی سایر ملل احترام بگذارند."

انتظار می‌رود همکاری نظامی تهران و مسکو بر اساس بخش اصلی در توافقنامه مشارکت، طبق نسخه کامل فارسی 47 ماده منتشر شده در وب‌سایت رسمی دولت ایران، بیشتر تعمیق یابد.

بر اساس متن، «همکاری‌های نظامی بین طرفین قرارداد ... شامل تبادل هیأت‌ها و کارشناسان، دیدارهای متقابل کشتی‌ها و شناورها از بنادر، آموزش پرسنل نظامی، تبادل دانشجویان و اساتید، مشارکت ... در نمایشگاه‌های بین‌المللی دفاعی است که توسط طرفین میزبانی می‌شود ... عملیات مشترک نجات دریایی و مبارزه با دزدی دریایی و سرقت مسلحانه در دریا». این سند همچنین فضایی را برای مانورهای نظامی مشترک در داخل قلمرو نه تنها روسیه و ایران، بلکه فراتر از آن نیز فراهم می کند، که به دو طرف اجازه می دهد در مورد رسیدگی به "تهدیدات امنیتی" منطقه ای همکاری کنند.

حامیان ایرانی این توافقنامه از آن به عنوان سند مشارکت واقعی دفاع کرده اند که ایران را از حملات نظامی خارجی توسط دشمنان قسم خورده خود، اسرائیل و ایالات متحده، محافظت می کند. با این حال، متن منتشر شده چنین حکمی را ارائه نمی دهد و تعهدات احتمالی زمان جنگ را فقط در سطوح دیپلماتیک نگه می دارد. "اگر هر یک از طرف های قرارداد مورد تجاوز قرار گیرد، طرف دیگر از ارائه هرگونه کمک نظامی یا کمک دیگر به متجاوز که باعث تداوم تجاوز شود خودداری می کند و به اطمینان از حل و فصل اختلافات مطابق با منشور سازمان ملل و سایر قوانین بین المللی قابل اجرا کمک می کند."

از زمان اعمال موج تحریم های غرب مرتبط با اوکراین بر مسکو، ایران و روسیه تجارت را تقویت کرده اند. با این حال، رشد قابل توجه هنوز دست نیافتنی است. بر اساس آمارهای رسمی منتشر شده توسط رسانه های دولتی روسیه، در سال 2023، گردش تجاری سالانه در 4 میلیارد دلار ثابت ماند، که بسیار کمتر از تجارت 57 میلیارد دلاری روسیه با ترکیه است.

چالش های پرداخت نیز مانع از صادرات روسیه به ایران شده است و سرمایه گذاری های وعده داده شده، از جمله تامین مالی روسیه برای سرمایه گذاری های اکتشاف گاز ایران، پیشرفت کمی داشته است. علاوه بر این، یک توافقنامه دلارزدایی طولانی مدت در تجارت دوجانبه هنوز اجرا نشده است.

در طول سال‌های پیش‌نویس، جزئیات توافق از مردم ایران پنهان ماند، که سؤالات کلیدی را در مورد حاکمیت تهران تحت این توافق ایجاد کرد. ناظران ایرانی همچنان بر "ناامیدی" جمهوری اسلامی برای ایجاد اتحاد برای مقابله با غرب تاکید می کنند و استدلال می کنند که ایران با همسو کردن بیش از حد خود با روسیه، که یک شریک "غیر قابل اعتماد" بوده است، استقلال خود را به خطر می اندازد.

همچنین در میان مخالفان حکومت این بحث ها مطرح شده است که روسیه می تواند از تهران به عنوان یک ابزار چانه زنی در تعاملات جهانی خود، به ویژه با دولت ترامپ، برای به دست آوردن امتیازاتی در ازای تضمین هایی برای محدود کردن تهران و کاهش نگرانی های غرب در مورد برنامه هسته ای ایران و جاه طلبی های منطقه ای، استفاده کند.

کامیبز غفوری، تحلیلگر ایرانی مقیم فنلاند، روز جمعه در پستی در شبکه ایکس نوشت: «جمهوری اسلامی با امضای آن پیمان جعلی، بیش از هر زمان دیگری خود را وابسته به روسیه خواهد کرد. رژیم فکر می کند که برای فرار از فشارهای جهانی باید به مستعمره قدرت دیگری تبدیل شود و از این واقعیت غافل است که روس ها در طول تاریخ شرکای خود را برای چیزهای بی ارزش در مقاطع حساس فروخته اند.»