قطر پس از دستیابی به آتش‌بس غزه، به دنبال نقش میانجی‌گری گسترده‌تر است

دوحه میزبان مذاکرات پیچیده نهایی برای توقف جنگ اسرائیل و حماس بود.

روابط با هر دو کشور ایالات متحده و ایران می‌تواند به کاهش تنش‌های بین کشورها کمک کند.

موفقیت قطر در کمک به میانجی‌گری آتش‌بس غزه که مدت‌ها انتظارش می‌رفت، شهرت آن را به عنوان یک میانجی بین‌المللی افزایش داده است و اکنون مقامات در حال بررسی این موضوع هستند که در حل چه درگیری‌های دیگری می‌توانند کمک کنند.

این کشور غنی از گاز حاشیه خلیج فارس میزبان مذاکرات غیرمستقیم مرحله پایانی بین اسرائیل و حماس بود که منجر به آتش‌بسی شد که روز یکشنبه آغاز شد، و شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست‌وزیر قطر، شبانه‌روز برای به نتیجه رساندن این توافق تلاش کرد. این توافق، بیش از یک سال مذاکرات اغلب ناامیدکننده را به پایان رساند، که در آن مقامات دولت جو بایدن، رئیس جمهور سابق ایالات متحده و تیم دونالد ترامپ، جانشین او، در تلاش نهایی حضور داشتند.

مقامات اسرائیلی و حماس هرگز در مجموعه جلسات نهایی با طراحی دقیق در پایتخت قطر رودررو نشدند، که ماهیت پیچیده تعامل پرمخاطره را برجسته می‌کند. و این وظیفه هنوز به پایان نرسیده است: قطر در حال کار بر روی مرحله دوم توافق آتش‌بس است، برای زمانی که آتش‌بس اولیه در کمتر از شش هفته به پایان برسد.

ارتباطات دوحه با حماس بار دیگر در آنچه که یک مذاکره بسیار حساس دیگر خواهد بود، از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود، با تعدادی از سؤالات که هنوز باید پاسخ داده شوند - از جمله اینکه چه کسی در نهایت قلمرو جنگ‌زده را اداره می‌کند و بر بازسازی نظارت خواهد کرد.

دستیابی به موفقیت بین اسرائیل و حماس محصول بیش از یک دهه تلاش قطر برای تثبیت خود به عنوان واسطه ضروری خاورمیانه بود، و با انتقاداتی از سوی همسایگان و فراتر از آن به‌دلیل میزبانی هماهنگ‌شده با ایالات متحده از رهبران حماس روبرو شد - که توسط ایالات متحده و دیگران به عنوان یک سازمان تروریستی تعیین شده است - در حالی که کانال‌های ارتباطی با اسرائیل را حفظ کرده است، حتی با وجود اینکه این دو کشور به طور رسمی یکدیگر را به رسمیت نمی‌شناسند.

قطر به مدت تقریبا چهار سال تا سال 2021 توسط کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی منزوی شد، اگرچه روابط اکنون صمیمانه است. مدیریت مداوم و دقیق روابط با طرف‌های متخاصم نیز برای حفظ نقش کلیدی آن بسیار مهم خواهد بود.

آنا جیکوبز، یکی از اعضای غیر مقیم مؤسسه کشورهای عربی خلیج فارس در واشنگتن، گفت: قطر در طول فرآیند مذاکره «محوری» بود و نه فقط به دلیل رابطه اش با حماس. «رابطه بسیار نزدیک آن با ایالات متحده، تعامل با مقامات ارشد اسرائیلی، و روابط بسیار بهبود یافته آن با همسایگان خلیج فارس، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، چیزی است که دوحه را به بازیگر منطقه‌ای جدایی‌ناپذیر تبدیل کرده است.»

به گفته یکی از مقامات قطری، که خواست نامش فاش نشود، این کشور در یک بازی قدرت نرم با حمایت صندوق ثروت دولتی 510 میلیارد دلاری قطر، به عنوان میانجی در بیش از 10 پرونده جاری دیگر با ماهیت های مختلف درگیر است. به گفته دیپلماتی که در جریان مذاکرات غزه قرار دارد و او نیز به شرط ناشناس ماندن صحبت کرد، این کشور به دنبال مکان‌های دیگری است که بتواند در آنجا خدمت کند.

به عنوان مثال، قطر پتانسیل کار در افغانستان را می‌بیند، جایی که می‌خواهد به بهبود وضعیت انسانی و همچنین مهار تلاش‌های دولت اسلامی برای به دست آوردن جای پا در آنجا کمک کند، این دیپلمات گفت.

دوحه در سال 2020 میزبان مذاکرات بین ایالات متحده و طالبان بود و با دولت اول ترامپ همکاری کرد و پس از آن آوارگان فراری از افغانستان را پس از به دست گرفتن قدرت توسط طالبان در سال بعد پذیرفت. وزارت خارجه قطر اعلام کرد که قطر این هفته معامله تبادلی را تسهیل کرد که در آن دو شهروند آمریکایی بازداشت شده در افغانستان آزاد شدند.

قطر همچنین روابط سازنده ای با ایران دارد - که با آن بزرگترین میدان گازی جهان را به اشتراک می گذارد. این دیپلمات گفت: هدف این است که از این اهرم برای کمک به کاهش تنش‌ها بین تهران و واشنگتن استفاده شود. این تنش‌ها در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ به اوج خود رسید، با رئیس جمهور جدید آمریکا که بر یک استراتژی با نام "فشار حداکثری" نظارت داشت، از توافق بر سر فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی کناره گیری کرد و تحریم های اقتصادی سنگینی را اعمال کرد.

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران که سال گذشته با یک دستور کار اصلاح‌طلبانه انتخاب شد، تمایل خود را برای پیگیری تعامل مجدد با غرب در مورد توسعه هسته‌ای و تحریم‌ها نشان داده است. این دیپلمات گفت که این امر پتانسیل برگزاری مذاکرات را ایجاد می کند.

قطر در گذشته به آزادی زندانیان آمریکایی از ایران کمک کرده و در مذاکرات برای آزادی کودکان اوکراینی که توسط روسیه پس از حمله در سال 2022 ربوده شدند، کمک کرده است. احتمال زیادی وجود دارد که میانجیگری اوکراین و روسیه به طور جدی در سال جاری آغاز شود و کشورهایی که در این زمینه تجربه دارند، این پتانسیل را دارند که به عنوان میانجی شرکت کنند.

در جهان عرب، قطر و کویت تنها کشورهای خلیج فارس بودند که از عادی سازی روابط با بشار اسد، رئیس جمهور سابق سوریه، که اواخر سال گذشته سرنگون شد، خودداری کردند. دوحه اکنون به دنبال کمک به بازسازی سوریه جنگ زده است و با ترکیه و عربستان سعودی هماهنگی می کند تا اطمینان حاصل شود که این کشور به یک دولت ورشکسته تبدیل نمی شود و انتقال آرامی به یک دولت رسمی وجود دارد.

این دیپلمات گفت که قطر در حال ارائه پشتیبانی فنی برای احیای زیرساخت ها در سوریه، از جمله بخش برق آن است و به احتمال زیاد در پروژه های بازسازی سرمایه گذاری خواهد کرد.

عبدالعزیز الانجاری، بنیانگذار و رئیس شرکت Reconnaissance Research مستقر در کویت، گفت: موفقیت قطر به عنوان یک میانجی «ناشی از موقعیت بی‌طرفانه، عدم وجود سابقه تاریخی با بسیاری از طرف‌ها، و تمایل به تعامل همزمان با گروه‌هایی مانند حماس، طالبان و قدرت‌های غربی است.»

النجاری گفت: «هر چه بیشتر این کار را انجام دهند، منحصر به فردتر می شوند و به نظر می رسد دیگران به عنوان میانجی های قابل اعتماد دشوارتر هستند.»

این مقام قطری گفت که قطر هرگز قبل از غزه، چنین مذاکره‌کننده بلندپایه‌ای مانند آل ثانی را در قلب مذاکرات میانجیگری قرار نداده بود. نخست وزیر حتی به ایالات متحده گفت که برای هر روزی که توافقی حاصل نمی شود، احساس می کند که خون مردم روی دستانش است.

نقطه عطف اواخر سال گذشته پس از آن رخ داد که دوحه ناامید اعلام کرد که از میانجیگری کناره گیری می کند. استیو ویتکوف، فرستاده خاورمیانه ترامپ، به درخواست رئیس جمهور منتخب جدید، در ماه نوامبر به پایتخت قطر پرواز کرد تا بپرسد چرا.

به گفته دیپلماتی که در جریان مذاکرات قرار داشت، پس از آن حرکت رو به جلو آغاز شد. ویتکوف به همکاری با برت مک گورک، فرستاده اصلی بایدن در خاورمیانه، ادامه داد تا به اسرائیلی ها فشار بیاورد، در حالی که قطری ها به حماس فشار می آوردند و در نهایت راه را برای توافق طولانی مدت اعلام شده در 15 ژانویه هموار کردند. به گفته این مقام قطری، نحوه برخورد ایالات متحده به این وظیفه به عنوان یک تیم، قبل از روی کار آمدن دولت جدید، در کمک به پر کردن شکاف ها بسیار ارزشمند بود.

به گفته النجیری، مدیر عامل Reconnaissance Research، در حالی که کارایی قطر به عنوان یک میانجی برای آن در بین طرف های متخاصم نیز اعتبار کسب کرده است، باید همچنان به صورت زیرکانه عمل کند.

او گفت: «توانایی آن در حفظ نقش خود به نحوه مدیریت روابط خود با قدرت‌های رقیب، انطباق با پویایی‌های ژئوپلیتیکی متغیر و اجتناب از زیاده‌روی در یک منطقه بسیار بی‌ثبات بستگی دارد.»

-- با کمک تام هال

(به روز رسانی ها با چالش های آتش بس در پاراگراف چهارم.)